Η ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας έχει αυξανόμενες επιπτώσεις που εκτείνονται πέραν της Ανατολικής Ευρώπης - πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, νομικές και ανθρωπιστικές. Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να επανεξετάσουμε το πρώτο και πιο επείγον ουκρανικό αίτημα για άμεση δυτική στρατιωτική υποστήριξη εν μέσω του μεγάλου πολέμου. Λίγο μετά την έναρξη της μαζικής εισβολής της Ρωσίας στις 24 Φεβρουαρίου 2022, το Κίεβο ξεκίνησε μια διεθνή εκστρατεία ζητώντας να παρασχεθεί στην Ουκρανία μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων.
Παρότι συμμερίστηκαν τους ουκρανικούς φόβους, το ΝΑΤΟ και οι χώρες-μέλη του απέρριψαν γρήγορα και απόλυτα την πρόταση του Κιέβου θεωρώντας τη ένα πολύ ριψοκίνδυνο βήμα. Ακόμα και η μερική ικανοποίηση του ουκρανικού αιτήματος, για παράδειγμα, με την ανακήρυξη ορισμένων τμημάτων της δυτικής ενδοχώρας της Ουκρανίας σε ζώνες απαγόρευσης πτήσεων, θεωρήθηκε ότι δεν ήταν προς το εθνικό συμφέρον των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ. Αυτή η επιφανειακή επιχειρηματολογία ήταν ήδη αμφισβητήσιμη το 2022. Έχει καταστεί όλο και πιο αμφίβολη το 2023.
Μια ενεργός στρατιωτική εμπλοκή πάνω από τα μετόπισθεν της Ουκρανίας, με μαχητικά αεροπλάνα και αντιαεροπορικά όπλα, από τις δυτικές και άλλες ενδιαφερόμενες χώρες, δεν θα ικανοποιούσε μόνο μια ουκρανική κραυγή βοήθειας. Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά του ουκρανικού κράτους, της οικονομίας και του πληθυσμού αγγίζει θεμελιώδη συμφέροντα πολλών εθνών εκτός της Ανατολικής Ευρώπης. Τα εθνικά συμφέροντα της Ουκρανίας και πολλών άλλων χωρών του κόσμου ευθυγραμμίζονται με τουλάχιστον τέσσερις τρόπους και συνεπώς απαιτούν άμεση δράση από μη ουκρανικούς παράγοντες:
Πρώτον, η συνεχιζόμενη ικανότητα της Ουκρανίας να συγκομίζει και να εξάγει τρόφιμα και ιδίως σιτηρά συνδέεται στενά όχι μόνο με ανθρωπιστικά ζητήματα που εγείρουν ανησυχίες. Αποτελεί επίσης όρο απαραίτητο για τη διατήρηση της παγκόσμιας σταθερότητας και τάξης. Η έλλειψη και η νέα αύξηση των τιμών βασικών προϊόντων διατροφής, όπως το αλεύρι και το ψωμί, θα έχει σοβαρές διηπειρωτικές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν ασταθείς κυβερνήσεις, ένοπλες αναταραχές, μεταναστευτικές ροές, άνοδο της ξενοφοβίας, ακόμη και εμφύλιους ή διακρατικούς πολέμους.
Η χρήση της δυτικής και μη δυτικής αεροπορικής και αντιαεροπορικής ισχύος για να βοηθηθεί η Ουκρανία να εξασφαλίσει την παραγωγή και τις εξαγωγές τροφίμων δεν είναι επομένως μόνο ζήτημα ενσυναίσθησης ή φιλανθρωπίας για τους Ουκρανούς. Μια τέτοια άμεση χρησιμοποίηση της στρατιωτικής ισχύος του ΝΑΤΟ και όχι μόνο θα δικαιολογείτο επαρκώς από την ανάγκη ελαχιστοποίησης των γενικών κινδύνων για τη διεθνή ασφάλεια. Η πρόληψη της πείνας και των καταστροφικών συνεπειών της για την παγκόσμια τάξη είναι, από μόνη της, επαρκής λόγος για να εξεταστεί το ενδεχόμενο δημιουργίας ζωνών απαγόρευσης πτήσεων πάνω και γύρω από την Ουκρανία. Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν χωρίς καν να αναφερθεί το ουκρανικό αίτημα γι' αυτά, και με αποκλειστική αναφορά σε μη ουκρανικές εθνικές και ευρύτερες διακρατικές ανησυχίες.
Δεύτερον, τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας -συμπεριλαμβανομένου του παροπλισμένου Τσερνόμπιλ- έχουν γίνει, από την έναρξη της μεγάλης κλίμακας εισβολής, επανειλημμένα χώροι, θέατρα, στόχοι και όργανα της ρωσικής στρατιωτικής δραστηριότητας. Οι διασυνοριακοί κίνδυνοι που απορρέουν από μια τέτοια συμπεριφορά για την υγεία όχι μόνο εκατομμυρίων Ουκρανών, αλλά και πολιτών πολλών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ είναι προφανείς. Όταν η Ουκρανία ζήτησε ζώνη απαγόρευσης πτήσεων το 2022, ήταν εκπληκτικό το γεγονός ότι το ενδιαφέρον -αν και (έπρεπε να είναι) εξ αντικειμένου υψηλό- διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών για την ασφάλεια του ραδιενεργού υλικού της Ουκρανίας παρέμεινε κάτω από την οθόνη του ραντάρ.
Είναι σήμερα καιρός για το ΝΑΤΟ και τις κυβερνήσεις του να εμπλακούν άμεσα στην προστασία των πολιτών τους από μια επανάληψη των επιπτώσεων της καταστροφής του Τσερνόμπιλ το 1986. Όπως και με την ενεργοποίηση της σταθερής ουκρανικής παραγωγής και μεταφοράς τροφίμων, το ενδιαφέρον της Ουκρανίας για την προστασία των πυρηνικών εργοστασίων της μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και δευτερεύουσας σημασίας. Και εδώ, το αίτημα του Κιέβου για μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων δεν έχει ανάγκη αναφοράς στη νομιμοποίηση και δικαιολόγηση της στρατιωτικής εμπλοκής του ΝΑΤΟ και άλλων συμμάχων στον εναέριο χώρο της Ουκρανίας.
Τρίτον, από τον Οκτώβριο του 2022, η πόλη του Κιέβου έχει καταστεί προσφιλής στόχος ρωσικών πυραυλικών επιθέσεων και επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη (όπως έχω δει πολλές φορές ως αυτόπτης). Είτε με πρόθεση είτε όχι, οι ρωσικοί πύραυλοι και τα UAV έχουν επανειλημμένα πλήξει αμιγώς πολιτικές υποδομές και έχουν σκοτώσει αμάχους. Συχνά, τα σπίτια υφίστανται ζημιές ή οι κάτοικοι του Κιέβου τραυματίζονται από την πτώση συντριμμιών από αναχαιτισμένους ρωσικούς πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη καθώς και από ουκρανικά αντιαεροπορικά πυρομαχικά.
Το Κίεβο φιλοξενεί δεκάδες ξένες πρεσβείες και προξενεία, καθώς και γραφεία πολλών δυτικών και μη δυτικών κυβερνητικών και μη κυβερνητικών οργανώσεων. Παραδόξως, η ασφάλεια εκατοντάδων, αν όχι χιλιάδων πολιτών του ΝΑΤΟ αλλά και μη νατοϊκών χωρών στο Κίεβο εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τον ουκρανικό «σιδερένιο θόλο» πάνω από την πρωτεύουσα. Πολλοί διπλωμάτες και άλλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι που βρίσκονται μόνιμα ή προσωρινά στο Κίεβο εκπροσωπούν χώρες με προηγμένες αεροπορικές και αντιαεροπορικές δυνάμεις. Ωστόσο, αυτοί οι αποσπασμένοι αξιωματούχοι, καθώς και άλλοι ξένοι φορολογούμενοι δεν μπορούν μέχρι στιγμής ούτε στο δρόμο τους προς το Κίεβο ούτε εντός της πόλης να υπολογίζουν στους ικανούς στρατούς των χωρών τους για την προστασία τους. Αυτό συμβαίνει παρά το ρητό αίτημα της ουκρανικής κυβέρνησης να βοηθηθεί ώστε να το πράξει εγγυημένα και αποτελεσματικά.
Τέλος, αρχίζει η εκστρατεία ανάκαμψης, εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού της Ουκρανίας. Περιλαμβάνει όλο και περισσότερες δυτικές και μη δυτικές ξένες επενδύσεις και παρουσία σε όλη τη χώρα. Δισεκατομμύρια ευρώ και δολάρια από τα χρήματα των φορολογουμένων θα διατεθούν για την αποναρκοθέτηση, την επισκευή και την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Αυτό θα αυξήσει το εθνικό ενδιαφέρον πολλών δυτικών και ορισμένων μη δυτικών χωρών για τη θεμελιώδη ασφάλεια της Ουκρανίας.
Εάν η τρομοκρατική εκστρατεία της Ρωσίας στην Ουκρανία, με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, συνεχιστεί, το ζήτημα της διασφάλισης των διεθνώς χρηματοδοτούμενων πολιτικών υποδομών από επιθέσεις θα γίνεται όλο και πιο έντονο. Οι δυτικές κυβερνήσεις και οι πολίτες μπορεί να αναρωτηθούν τι θα συμβεί στα διάφορα έργα που χρηματοδοτούν. Θα έχουν βιώσιμο αποτέλεσμα ή αργά ή γρήγορα θα εξουδετερωθούν από τις ρωσικές τρομοκρατικές επιθέσεις;
Οι άμεσες ιδιωτικές επενδύσεις πρόκειται επίσης να αποτελέσουν παράγοντα που θα βοηθήσει την οικονομία της Ουκρανίας να αναζωογονηθεί. Θεωρείται, παρά τα περίπλοκα ασφαλιστικά ζητήματα, από πολλούς δυτικούς αξιωματούχους ως σημαντικός παράγοντας της μελλοντικής ουκρανικής ανάκαμψης. Ειδικά στην περίπτωση μεγάλων κτιρίων γραφείων ή εργοστασίων που ανεγέρθηκαν ή ανακαινίστηκαν από ή με τη βοήθεια ξένων εταιρειών, θα τεθεί το ζήτημα της προστασίας τους από τις ρωσικές αεροπορικές επιδρομές. Οι κυβερνήσεις διαφόρων χωρών όπου βρίσκονται οι έδρες των εταιρειών που επενδύουν στην Ουκρανία και οι ασφαλιστές τους θα δεχθούν πιέσεις να βοηθήσουν την ουκρανική κυβέρνηση να καταστήσει τις επενδύσεις αυτές ασφαλείς.
Πολλοί παρατηρητές βλέπουν την εφαρμογή των υποστηριζόμενων από τη Δύση περιοχών απαγόρευσης πτήσεων ακόμη και πάνω από την ενδοχώρα της Ουκρανίας ως μια ευθεία οδό προς τον Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, είναι αμφίβολο ότι μια τέτοια κλιμάκωση όντως θα λάβει χώρα, όσο τα δυτικά στρατεύματα δεν εμπλέκονται σε μάχες στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Η Ρωσία δεν χρησιμοποιεί επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη για τις εισβολές της στον εναέριο χώρο της ουκρανικής ενδοχώρας. Οι ρωσικές τρομοκρατικές επιθέσεις σε πόλεις και μικρότερους οικισμούς στην ουκρανική ενδοχώρα γίνονται αποκλειστικά με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Αν τα δυτικά μαχητικά αεροπλάνα και οι αντιαεροπορικές ρουκέτες ή οι σφαίρες χτυπούσαν ρωσικά ιπτάμενα αντικείμενα, δεν θα σκότωναν Ρώσους στρατιώτες. Να σημειωθεί, στο πλαίσιο αυτό, ότι το 2015 η τουρκική πολεμική αεροπορία κατέρριψε ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος πάνω από τη Συρία και σκοτώθηκε ο πιλότος. Η Ρωσία απάντησε σε αυτή την ενέργεια ενός κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ με προσωρινές οικονομικές κυρώσεις κατά της Τουρκίας. Σύντομα ο Πούτιν αποκατέστησε πλήρεις και μάλλον φιλικές σχέσεις με τον Ερντογάν - σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.
Νέες διεθνείς διπλωματικές συζητήσεις, συζητήσεις στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων, εθνικών κοινοβουλίων και δημόσιων μέσων ενημέρωσης σχετικά με το παλιό αίτημα της Ουκρανίας για μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων είναι απαραίτητες. Αυτές οι εγχώριες και πολυμερείς συζητήσεις πρέπει να σταθμίσουν το κόστος, τα κέρδη και τους κινδύνους που συνεπάγεται η εφαρμογή της μιας ή της άλλης εκδοχής της αρχικής ιδέας του Κιέβου. Πρέπει να προσδιοριστούν τα ουκρανικά αντικείμενα και εδάφη που έχουν μεγάλη σημασία για τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ ή της ΕΕ, καθώς και για τα άλλα έθνη. Μια πλήρης, ορθολογική και μη συναισθηματική αξιολόγηση της νέας κατάστασης το 2023 θα πρέπει να αποσαφηνίσει ποια θεμελιώδη εθνικά συμφέροντα της Δύσης και άλλων χωρών διακυβεύονται, καθώς και τι θα επιτευχθεί ή θα χαθεί με τη δημιουργία ζωνών απαγόρευσης πτήσεων. Σε αυτή τη βάση, είτε ένας οργανισμός όπως ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ, είτε ένας συνασπισμός των προθύμων θα πρέπει να δράσει.
μετάφραση: Βασίλης Α. Μπογιατζής
