Η άλλη αποκάλυψη του Πριγκόζιν

Κατά τη διάρκεια της ανταρσίας του, ο ρώσος μισθοφόρος ηγέτης Γιεβγκένι Πριγκόζιν αμφισβήτησε την προπαγάνδα του Κρεμλίνου για να δικαιολογήσει τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η κριτική του ακολουθεί ένα προηγούμενο μοτίβο διαφωτιστικών δηλώσεων ρώσων ιμπεριαλιστών για το καθεστώς Πούτιν.

Γνωστός μέχρι πρόσφατα μόνο στους ειδικούς της Ανατολικής Ευρώπης, ο εξηνταδυάχρονος ηγέτης της συνδεδεμένης με το Κρεμλίνο ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας Βάγκνερ, Γιεβγκένι Πριγκόζιν, έχει γίνει παγκοσμίως γνωστός. Η μονοήμερη, αποτυχημένη, αλλά ωστόσο θεαματική βίαιη επίδειξη δύναμης του αρχηγού των μισθοφόρων και της βαριά οπλισμένης ομάδας του αποκάλυψε την ευθραυστότητα του συστήματος Πούτιν. Αποδείχθηκε απότομα ότι ο ρώσος αυτοκράτορας είναι γυμνός.

Αυτό που δεν έχει τύχει ανάλογη προσοχή στο πλαίσιο της εξέγερσης είναι η αμφισβήτηση από τον Πριγκόζιν ενός κεντρικού –και νομιμοποιητικού– επιχειρήματος του Κρεμλίνου για τη συνεχιζόμενη μεγάλης κλίμακας επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Από τον Φεβρουάριο του 2022, ο Πούτιν και άλλοι εκπρόσωποι του Κρεμλίνου έχουν επανειλημμένα υποστηρίξει ότι η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είναι ένας προληπτικός και αμυντικός πόλεμος. Ακόμη και ορισμένοι δυτικοί παρατηρητές θεωρούν τον ισχυρισμό του Πούτιν ότι το ΝΑΤΟ απειλεί τη Ρωσία ως νόμιμο επιχείρημα.

Αντίθετα, ο Πριγκόζιν ανακοίνωσε σε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα στις 23 Ιουνίου 2023, λίγο πριν από την έναρξη της «Πορείας για τη Δικαιοσύνη» στη Μόσχα το εξής: «Τίποτα το εξαιρετικό δεν είχε συμβεί στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας κοροϊδεύει το κοινό, προσποιούμενο τώρα ότι η Ουκρανία συμπεριφέρθηκε παράλογα επιθετικά, λες και η Ουκρανία και όλο το ΝΑΤΟ ήθελαν να μας επιτεθούν. Η ειδική επιχείρηση που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου έχει ένα εντελώς διαφορετικό υπόβαθρο».

Στη συνέχεια ο Πριγκόζιν επιτέθηκε στη ρωσική στρατιωτική ηγεσία. Η τελευταία, όπως είπε, ήταν προσηλωμένη σε μια γρήγορη νίκη στην Ουκρανία και τις επακόλουθες προαγωγές στη Μόσχα: «Για ποιο λόγο ήταν απαραίτητος ο πόλεμος; Ο πόλεμος έγινε για να θριαμβεύσουν απλώς ένα μάτσο βλάκες, να παρουσιαστούν δημόσια και να δείξουν πόσο ισχυρό στρατό διαθέτουν και αποτελούν. Για το γεγονός ότι ο [Ρώσος υπουργός Άμυνας Σεργκέι] Σοϊγκού λαμβάνει [τον ανώτατο στρατιωτικό βαθμό της Ρωσίας] τον βαθμό του στρατάρχη. Το διάταγμα [για την προαγωγή] ήταν ήδη έτοιμο. Και ότι θα λάμβανε ένα δεύτερο Αστέρι του Ήρωα [δηλαδή, ένα υψηλό ρωσικό βραβείο]. [Ο Σοϊγκού] ήθελε πολύ να μείνει στην ιστορία ως ένας μεγάλος διοικητής της Τουβάνης που έγινε διπλός ήρωας [της Ρωσίας] και στρατάρχης de facto σε καιρό ειρήνης. Ο πόλεμος δεν ήταν απαραίτητος για την επιστροφή στην περιοχή μας de facto Ρώσων πολιτών. Όχι για την αποστρατιωτικοποίηση και την αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας. Ο πόλεμος ήταν απαραίτητος για ένα αστέρι [στην επωμίδα του Σοϊγκού]. [...] Και δεύτερον: ο πόλεμος ήταν απαραίτητος για τους ολιγάρχες, ήταν απαραίτητος για αυτή τη φατρία που σήμερα de facto κυβερνά τη Ρωσία. Αυτή η ολιγαρχική φατρία λαμβάνει ό,τι είναι δυνατόν. Όταν οι ξένες εταιρείες αυτής της φατρίας κλείνουν, το κράτος διαχωρίζει αμέσως τις εγχώριες εταιρείες και τις παραδίδει σε αυτή τη φατρία. Γι' αυτό οι επιχειρηματίες φυλακίζονται, οι τράπεζες κλείνουν, ώστε αυτή η φατρία να μη χάσει τον όγκο των κεφαλαίων της».

Αν και ο Πριγκόζιν εδώ διογκώνει τους δευτερεύοντες παράγοντες εντός της ρωσικής ηγεσίας σε σημαίνοντες φορείς λήψης αποφάσεων στη Μόσχα, η δήλωσή του ήταν κατ' αρχήν σωστή. Η κλιμάκωση του πολέμου του Πούτιν κατά της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022 είχε λόγους εσωτερικής και όχι εξωτερικής πολιτικής.
Σε ένα άλλο προκλητικό βιντεοσκοπημένο μήνυμα που κυκλοφόρησε ένα μήνα νωρίτερα, ο Πριγκόζιν είχε ήδη αμφισβητήσει ένα δεύτερο βασικό στοιχείο της προπαγάνδας του Κρεμλίνου. Στις 23 Μαΐου 2023, σχολίασε μέσω του καναλιού του στο Telegram την υποτιθέμενη «αποναζιστοποίηση» της Ουκρανίας από τη Ρωσία: «Μπήκαμε αγριεμένα και περπατήσαμε σε όλη την Ουκρανία με τις μπότες μας ψάχνοντας για ναζί. Ενώ ψάχναμε για ναζιστές, την ξεχαρβαλώσαμε με όλους αυτούς».

Τέτοιες δηλώσεις δεν είναι από μόνες τους εξαιρετικές, αλλά είναι ασυνήθιστο να τις ακούει κανείς από τα χείλη ενός κεντρικού εκτελεστή του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Ο μισθοφόρος ηγέτης αποκηρύσσει ουσιαστικά τις επίσημες δικαιολογίες της Μόσχας για τη ρωσική επιθετικότητα. Παραδόξως, αυτό αγγίζει επίσης τον λόγο για την ανάπτυξη της ομάδας Βάγκνερ του Πριγκόζιν – αν και ομολογουμένως αποτελείται από μαχητές που διεξάγουν πόλεμο για τα χρήματα ή για να συντομεύσουν τις ποινές φυλάκισής τους και όχι για κάποιον ευρύτερο ή υπέρτερο σκοπό.

Ως σημαντικός ρωσικός ιμπεριαλιστικός παράγοντας, ο Πριγκόζιν συνεχίζει μια παλαιότερη παράδοση των μετασοβιετικών εθνικιστών πολιτικών με τις επιθέσεις του εναντίον του Πούτιν. Ο Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι (1946-2022) και ο Ιγκόρ Γκίρκιν (γενν. 1970), για παράδειγμα, χρόνια νωρίτερα είχαν ήδη τραβήξει την προσοχή με παρόμοιες ενοχλητικές για το Κρεμλίνο δηλώσεις. Οι επικριτές του καθεστώτος Πούτιν από την άκρα Δεξιά έχουν επανειλημμένα και δημόσια κατηγορήσει το Κρεμλίνο για ψέματα.
Στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1999, συνέβη ένα αξιομνημόνευτο περιστατικό στη ρωσική Κρατική Δούμα, το οποίο δημοσιοποιήθηκε αργότερα από τον Ζιρινόφσκι. Μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων στη Ρωσία το 1999, που αποδόθηκαν σε Τσετσένους τρομοκράτες, χρησίμευσε ως πρόσχημα για το Κρεμλίνο να ξεκινήσει τον Δεύτερο Πόλεμο της Τσετσενίας. Ο νέος πόλεμος της Μόσχας στον Καύκασο ήταν δημοφιλής μεταξύ του φοβισμένου ρωσικού πληθυσμού. Και η μαζική δολοφονική εκστρατεία του ρωσικού στρατού στην Τσετσενική Δημοκρατία έδωσε σημαντική ώθηση στην αλματώδη άνοδο του τότε νεόκοπου επικεφαλής της κυβέρνησης και όχι ακόμη προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Ωστόσο, η ανατίναξη μιας πολυκατοικίας στην επαρχιακή πόλη Βόλγκοντονσκ της νότιας Ρωσίας στις 16 Σεπτεμβρίου 1999 –υποτίθεται ότι έγινε από Καυκάσιους τρομοκράτες– συνέβη κάτω από περίεργες συνθήκες. Τρεις ημέρες πριν, η επίθεση είχε ήδη ανακοινωθεί σε συνεδρίαση της Κρατικής Δούμας στη Μόσχα. Προφανώς, είχε υπάρξει ένα κενό στον μυστικό σχεδιασμό της κατεδάφισης του κτιρίου στο Βόλγκοντονσκ και της επακόλουθης πολιτικής εργαλειοποίησής της από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB). (Ο Πούτιν ήταν επικεφαλής της FSB έως ότου έγινε πρωθυπουργός τον Αύγουστο του 1999, και μετά το πρωτοπαλίκαρό του στην Αγία Πετρούπολη Νικολάι Πατρούσεφ ήταν επικεφαλής της εγχώριας υπηρεσίας πληροφοριών).

Το 2002, ο Ζιρινόφσκι αναφέρθηκε στα γεγονότα της 13ης Σεπτεμβρίου 1999 στο ρωσικό κοινοβούλιο: «Κάποιος από τη γραμματεία [της Κρατικής Δούμας] έφερε ένα σημείωμα. Προφανώς, είχαν κληθεί να προειδοποιήσουν τον πρόεδρο της Δούμας για αυτή την τροπή των γεγονότων [δηλαδή την τρομοκρατική επίθεση]. Ο [πρόεδρος της Βουλής Γκενάντι] Ζελέζνεφ μας διάβασε την είδηση για την έκρηξη. Στη συνέχεια περιμέναμε τις τηλεοπτικές ειδήσεις για να αναφέρουν το περιστατικό στο Βόλγκοντονσκ» Χρειάστηκαν τρεις ημέρες για να συμβεί αυτή η έκρηξη. Συνέβη στις 16 Σεπτεμβρίου 1999.

Όπως και ο Πριγκόζιν το 2023, ο Ζιρινόφσκι πρέπει να είχε επίγνωση του εκρηκτικού για το καθεστώς Πούτιν χαρακτήρα της δήλωσής του το 2002. Ο ισχυρισμός του έθετε υπό αμφισβήτηση τη νομιμότητα, το κύρος και την ακεραιότητα του νέου Ρώσου προέδρου. Τα βιντεοσκοπημένα μηνύματα του Πριγκόζιν τους τελευταίους μήνες υπονομεύουν ομοίως τη λογική του Πούτιν για τη μεγάλης κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.

Μόλις εννέα χρόνια νωρίτερα, υπήρξε μια άλλη αποκάλυψη από τον διαβόητο Ρώσο παραστρατιωτικό ηγέτη και άλλοτε «υπουργό Άμυνας» της λεγόμενης Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ, Ιγκόρ Γκίρκιν, σχετικά με τον ψευδοεμφύλιο πόλεμο του 2014-2015 στην Ανατολική Ουκρανία. Από την έναρξη της υποτιθέμενης εξέγερσης του Ντονμπάς την άνοιξη του 2014, υπήρξε μια αμφιλεγόμενη συζήτηση σχετικά με την έναρξη του πολέμου όχι μόνο στα ρωσικά, αλλά και σε μη ρωσικά μέσα ενημέρωσης και συνέδρια. Ακόμη και ορισμένοι δυτικοί αναλυτές βλέπουν τις κύριες πηγές της ένοπλης σύγκρουσης στη λεκάνη του Ντονέτσκ όχι στις ρωσικές πολιτικές, αλλά –όπως επίσης ισχυρίζεται η προπαγάνδα του Κρεμλίνου– στην ουκρανική πολιτική.

Ωστόσο, σε συνέντευξή του στη ρωσική ακροδεξιά εβδομαδιαία εφημερίδα Ζάβτρα (Αύριο), τον Νοέμβριο του 2014, ο Γκίρκιν αποκάλυψε: «Εγώ πάτησα τη σκανδάλη για τον πόλεμο. Εάν η [ένοπλη] μονάδα μας δεν είχε περάσει τα σύνορα [από τη Ρωσία στην Ουκρανία], όλα θα είχαν εξελιχθεί όπως εξελίχθηκαν στο Χάρκοβο [της βορειοανατολικής Ουκρανίας] και στην Οδησσό [της νότιας Ουκρανίας]». Στην τελευταία και σε άλλες ρωσόφωνες πόλεις της Ουκρανίας, σε αντίθεση με το Ντονμπάς, μόνο άοπλοι πράκτορες της Μόσχας είχαν δραστηριοποιηθεί εκείνη την περίοδο. Ο Γκίρκιν δήλωσε ακόμη ότι «η ώθηση για τον πόλεμο, ο οποίος συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, δόθηκε από τη δική μας [ένοπλη] μονάδα. Ανακατέψαμε όλα τα χαρτιά που υπήρχαν στο τραπέζι. Όλα!»

Το σημαντικό στην παραδοχή του Γκίρκιν δεν είναι μόνο ότι, ως αρχηγός ενός παράνομου τάγματος και Ρώσος πολίτης, δεν έχει βιογραφικούς ή οικογενειακούς δεσμούς με τη λεκάνη του Ντονέτσκ. Ως πρώην αξιωματικός των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, βρισκόταν σε συνεχή επαφή με ρωσικά κυβερνητικά όργανα κατά τη διάρκεια της παραστρατιωτικής του προέλασης στην ανατολική Ουκρανία τον Απρίλιο του 2014. Όπως περιγράφεται λεπτομερώς στο επικείμενο βιβλίο του Jakob Hauter, Russia's Overlooked Invasion: The Causes of the 2014 Outbreak of War in Ukraine's Donbas, ο Γκίρκιν και η παρέα του έδρασαν ως ανεπίσημοι πράκτορες της ρωσικής κυβέρνησης στον, τότε ακόμη διά αντιπροσώπων πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας.

Όπως ο Ζιρινόφσκι το 2002 και ο Πριγκόζιν το 2023, ο Γκίρκιν διέψευσε ένα κεντρικό δόγμα της προπαγάνδας του Κρεμλίνου τον Νοέμβριο του 2014, αναλαμβάνοντας δημοσίως την ευθύνη για την πρόκληση του ρωσο-ουκρανικού πολέμου επτά μήνες νωρίτερα. Μη Ρώσοι σχολιαστές σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν ωστόσο να υποστηρίζουν ότι η Ρωσία απλώς «επενέβη» τον Αύγουστο του 2014, σε μια ενδοουκρανική ένοπλη σύγκρουση που ήταν ήδη σε εξέλιξη εδώ και αρκετούς μήνες. Ο Γκίρκιν, από την άλλη πλευρά, έχει παραδεχθεί ότι η παράτυπη δύναμή του, η οποία είχε εισβάλει από τη Ρωσία και η οποία εποπτευόταν από ρωσικά κρατικά όργανα, πυροδότησε τον υποτιθέμενο εμφύλιο πόλεμο στη λεκάνη του Ντονέτσκ της Ουκρανίας τον Απρίλιο του 2014.

Η εκρηκτικότητα των ομολογιών του Ζιρινόφσκι, του Γκίρκιν και του Πριγκόζιν έγκειται στο ότι κανένας από αυτούς τους άνδρες δεν είναι φιλελεύθερος Μοσχοβίτης ή δυτικός επικριτής του Πούτιν. Αντίθετα, οι άνδρες είναι γνωστοί στο εσωτερικό και στο εξωτερικό ως επιθετικοί Ρώσοι ιμπεριαλιστές. Και στην περίπτωση του Πριγκόζιν, υπάρχει το πρόσθετο γεγονός ότι είναι δημιούργημα του Πούτιν. Το αφεντικό της Βάγκνερ οφείλει την ένδοξη καριέρα του εξ ολοκλήρου στον προστάτη του στο Κρεμλίνο.

Δεδομένων αυτών και άλλων αξιομνημόνευτων αποκαλύψεων από επιφανείς Ρώσους υπερεθνικιστές, ορισμένες μη ρωσικές συζητήσεις υπέρ της Ρωσίας προκαλούν έκπληξη. Στα μέσα ενημέρωσης, τα κοινοβούλια, τα υπουργεία, τα πανεπιστήμια, τα ινστιτούτα και τα πολιτικά κόμματα σε όλο τον κόσμο, η απολογητική του Κρεμλίνου για τη ρωσική στρατιωτική επέκταση συνεχίζει να βρίσκει αφελείς αποδέκτες μέχρι σήμερα - παρά τις πολλές εκ των έσω αποκαλυπτικές ομολογίες, όπως αυτές ενός Ζιρινόφσκι, ενός Γκίρκιν και ενός Πριγκόζιν.