Λόγω της μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας του ρωσο-ουκρανικού πολέμου και του ότι η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ αποτελεί μακρινό ενδεχόμενο, οι τρέχουσες δυτικές προσεγγίσεις, πολιτικές και δράσεις θα πρέπει (α) να ενταθούν, (β) να τροποποιηθούν και (γ) να καινοτομήσουν. Μολονότι ορισμένα υφιστάμενα μέσα μπορούν να ενισχυθούν και να προσαρμοστούν, χρειάζονται και νέα εργαλεία. Θα πρέπει να συνοδεύονται από καλύτερη τεκμηρίωση και δικαιολόγηση για τη λογική της μακροπρόθεσμης δυτικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Η υποστήριξη αυτή αφορά την εθνική ασφάλεια των δυτικών κρατών και όχι μόνο τη διεθνή αλληλεγγύη, όχι μόνο τη νίκη στον πόλεμο αλλά και την επίτευξη της ειρήνης στη συνέχεια, και τέλος την αναγέννηση της Ουκρανίας και όχι απλώς την ανοικοδόμησή της. Οι τομείς προτεραιότητας προς στήριξη είναι η άμυνα, η ασφάλεια, οι μεταφορές, οι επικοινωνίες και οι ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας. Η ανασυγκρότηση θα πρέπει να συνδεθεί στενά με τη σταδιακή ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ, καθώς και με την περαιτέρω αποκέντρωση. Μπορούν να προωθηθούν πιο άμεσες επαφές μεταξύ της ουκρανικής και της δυτικής κοινότητας και των εταιρειών μέσω απλουστευμένων κανόνων διαμονής για πολίτες της ΕΕ και άλλους πολίτες από φιλικά κράτη, με την ασφάλιση των ξένων επενδυτών και εμπορικών εταίρων έναντι του πολιτικού κινδύνου, καθώς και με παρόμοια μέτρα. Κεντρική προϋπόθεση για τη βοήθεια της Δύσης παραμένει η συνεχής ενίσχυση του κράτους δικαίου και η καταπολέμηση της διαφθοράς από το Κίεβο. Ακόμη και μετά τον τρέχοντα πόλεμο, ο ισχυρός εξοπλισμός του ουκρανικού μεθοριακού κράτους θα είναι αναπόφευκτος - πριν από την πλήρη ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ και πέραν αυτού.
Εισαγωγή
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών έχουν δημοσιευθεί πολυάριθμες εκθέσεις και ενημερωτικά δελτία - που εν μέρει παρατίθενται παρακάτω - τα οποία ασχολούνται με μία ή περισσότερες πτυχές της αντίστασης των Ουκρανών κατά της Ρωσίας και των προοπτικών ανασυγκρότησης της χώρας, καθώς και για την ένταξή της στην ΕΕ. Τα κείμενα αυτά έχουν περιγράψει διάφορους δρόμους και μέσα μέσω των οποίων η Δύση μπορεί να βοηθήσει την Ουκρανία τόσο στην άμυνα όσο και την αναγέννησή της. Η παρούσα έκθεση αποτελεί σύνθεση ορισμένων από αυτές τις προτάσεις και ταξινομεί τα μέσα βοήθειας προς την Ουκρανία, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, ανάλογα με την ανάγκη είτε να επιταχυνθούν, είτε να προσαρμοστούν, είτε να εγκαθιδρυθούν και να εφαρμοστούν για πρώτη φορά. Η εν λόγω τροποποίηση, προσαρμογή και καινοτομία εφαρμόζονται σε διαφορετικό βαθμό σε διάφορους τύπους δυτικής βοήθειας προς την Ουκρανία: στρατιωτική και έκτακτη υποστήριξη, μακροοικονομική, ανθρωπιστική και τεχνική βοήθεια, εκσυγχρονιστική ανασυγκρότηση, καθώς και ευρωπαϊκή ένταξη. Αρκετές από τις παρακάτω προτάσεις είναι επίσης εφαρμόσιμες στη Μολδαβία και τη Γεωργία που βρίσκονται σε παρατεταμένες συγκρούσεις με τη Ρωσία και θα μπορούσαν, κάποια στιγμή στο μέλλον, να έχουν τύχη παρόμοια με αυτή της Ουκρανίας.
Η έκθεση επικεντρώνεται μόνο σε ορισμένες προκλήσεις που συχνά έχουν ήδη συζητηθεί σε προηγούμενες παρόμοιες δημοσιεύσεις, ενώ αφήνει εκτός, για λόγους συντομίας, άλλα σχετικά θέματα, όπως η λογοδοσία της Μόσχας και οι αποζημιώσεις, η δήμευση των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, η συμπεριφορά της Κίνας, το Tρίγωνο του Λούμπλιν[1] κ.λπ. καθώς και οι ειδικοί ρόλοι που θα μπορούσαν να αναλάβουν επιλεγμένα εθνικά κράτη για την Ουκρανία. Στο δεύτερο μέρος της έκθεσης εξετάζονται διεξοδικά ορισμένες συγκεκριμένες προκλήσεις κατά την εφαρμογή διαφόρων εντατικοποιητικών, τροποποιητικών και καινοτόμων μέτρων. Καταλήγει με έξι γενικές συστάσεις πολιτικής και ένα σημείωμα σχετικά με τη μακροπρόθεσμη στρατηγική διάσταση του εξοπλισμού της Ουκρανίας.
Τρεις στρατηγικές υποστήριξης: εντατικοποίηση, τροποποίηση, καινοτομία
Στρατηγική 1: Εντατικοποίηση
Η απλούστερη προσέγγιση για την ταχεία υποστήριξη της Ουκρανίας είναι η ταχύτερη και ενδελεχής αξιοποίηση των ευρισκόμενων ήδη σε λειτουργία συνθηκών, προγραμμάτων και μορφών που είναι, στην τρέχουσα μορφή τους, κατάλληλες για την ενίσχυση και αύξηση της ανθεκτικότητας της χώρας. Αυτό σημαίνει επιτάχυνση ή επέκταση, μεταξύ άλλων:
- Της συνεργασίας του ΝΑΤΟ με την Ουκρανία στο πλαίσιο του Προγράμματος Ενισχυμένων Ευκαιριών (Enhanced Opportunity Program-EOP), της Επιτροπής ΝΑΤΟ-Ουκρανίας (NATO-Ukraine Commission-NUC), του Πακέτου Συνολικής Βοήθειας (Comprehensive Assistance Package -CAP), της Πλατφόρμας για την αντιμετώπιση του υβριδικού πολέμου (Platform on Countering Hybrid Warfare), της Κοινής Ομάδας Εργασίας για την Αμυντική Τεχνική Συνεργασία (Joint Working Group on Defence Technical Cooperation), κ.λπ.
- Των παραδόσεων όπλων στο πλαίσιο του συντονισμού της Ομάδας Αμυντικού Συμβούλου της Ουκρανίας (Ukraine Defense Consultative-"Rammstein") μεταξύ 50 χωρών που υποστηρίζουν το Κίεβο,
- Της εφαρμογής της Συμφωνίας Σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας, της Βαθείας και Περιεκτικής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (Deep and Comprehensive Free Trade Area-DCFTA), της συνεργασίας στην Ενεργειακή Κοινότητα, κ.λπ,
- Της ενσωμάτωσης της στήριξης τόσο του προϋπολογισμού όσο και της ανασυγκρότησης του Κιέβου στον δημοσιονομικό σχεδιασμό της ΕΕ και των χωρών-μελών της, έως ότου η Ουκρανία καταστεί και πάλι αυτάρκης,
- Της συμμετοχής της Ουκρανίας στην Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ για την επίτευξη όχι μόνο περιβαλλοντικών στόχων, αλλά και βιώσιμης ενεργειακής απόδοσης και βαθύτερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, και
- Της συμβολής από διεθνείς δομές στις οποίες η Ουκρανία συμμετέχει πλήρως, όπως ο ΟΗΕ και οι οργανισμοί του συστήματός του, διάφορα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΑΣΕ και άλλοι.
Για παράδειγμα, η Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας και η Βαθεία και Περιεκτική Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών με την ΕΕ αποτελούν, ακόμη και χωρίς τροποποιήσεις, αποτελεσματικά μέσα στήριξης και ενσωμάτωσης της Ουκρανίας. Η Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας υπερβαίνει τόσο τις ευρωπαϊκές συμφωνίες των κρατών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης της δεκαετίας του 1990, όσο και τις συμφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων που υπογράφηκαν κατά την περίοδο 2001-2015. Ενώ οι τελευταίες συνθήκες περιείχαν εξαρχής την προοπτική ένταξης στην ΕΕ, η Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας του 2014 δεν περιελάμβανε μια τέτοια υπόσχεση μέχρι τον Ιούνιο του 2022. Παρ' όλα αυτά, οι Συμφωνίες Σύνδεσης της Ουκρανίας, της Γεωργίας και της Μολδαβίας αποτέλεσαν, ήδη από το 2014 και μετά, πιο ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά μέσα εξευρωπαϊσμού από τις παλαιότερες συμφωνίες σύνδεσης της ΕΟΚ/ΕΕ.
Οι νέες Συμφωνίες Σύνδεσης είναι, ως εκ τούτου, ικανές να ενσωματώσουν βαθιά το Τρίο της Σύνδεσης (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία) στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο και να προετοιμάσουν τις τρεις χώρες για την προσχώρηση στην Ένωση. Η ΕΕ, τα κράτη μέλη της και το Κίεβο θα πρέπει, επομένως, να εντείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο την εφαρμογή της Συμφωνίας Σύνδεσης, καθώς και άλλων ήδη υφιστάμενων προγραμμάτων συνεργασίας και ολοκλήρωσης μεταξύ τους. Ωστόσο, η απλή εντατικοποίηση της ήδη υπάρχουσας συνεργασίας, ως ένας σχετικά απλός τρόπος για να βοηθηθεί η Ουκρανία, θα είναι ανεπαρκής για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων, αλλά και των επικείμενων απειλών στην Ανατολική Ευρώπη.
Στρατηγική 2: Τροποποίηση
Η στρατηγική αυτή σημαίνει προσαρμογή, αναθεώρηση ή επαναφορά των ήδη υπαρχόντων, αλλά ξεπερασμένων πια αλγορίθμων, προγραμμάτων ή πολιτικών, ώστε να καταστούν κατάλληλα για την Ουκρανία, υπό τις ριζικά διαφορετικές συνθήκες μετά την 24η Φεβρουαρίου 2022. Θα μπορούσε να σημαίνει, μεταξύ άλλων, την:
- Επέκταση του ισχύοντος δυτικού καθεστώτος κυρώσεων που θα έπληττε έναν ευρύτερο κύκλο ιδιωτικών και συλλογικών συστημικών φορέων εντός της Ρωσίας, καθώς και ένα ευρύτερο φάσμα μη ρωσικών εταιρειών που παρέχουν στη Μόσχα τεχνολογίες ή υπηρεσίες που σχετίζονται με τον πόλεμο και άλλες κρίσιμες τεχνολογίες ή υπηρεσίες,
- Εισαγωγή μιας σταδιακής διαδικασίας ένταξης στην ΕΕ για το Τρίο της Σύνδεσης (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία), δηλαδή σταδιακή ένταξη των τριών χωρών σε διάφορες υπο-ενώσεις, όργανα διακυβέρνησης, κανονιστικά πλαίσια, κλαδικές συμφωνίες και ειδικά προγράμματα της ΕΕ πριν από την προώθηση της Τριάδας για πλήρη ένταξη,
- Προσθήκη ενός Συμφώνου Ασφαλείας στο πρόγραμμα Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης της ΕΕ, το οποίο θα προσφέρει, κυρίως, στο Τρίο της Σύνδεσης εξατομικευμένη δυτική βοήθεια για κάθε μία από τις τρεις χώρες για την αντιμετώπιση των στρατιωτικών και υβριδικών απειλών από τη Ρωσία,
- Θεσμοθέτηση μιας μόνιμης ομάδας εργασίας για την Ουκρανία στο πλαίσιο της νέας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (EPC), η οποία θα εργάζεται συνεχώς για την αντιμετώπιση της ρωσικής κρίσης και απειλής ως του πιο επείγοντος ζητήματος ασφάλειας της Ευρώπης,
- Επανεκκίνηση προσαρμοσμένων εκδόσεων παλαιότερων διμερών και πολυμερών δυτικών προγραμμάτων μεταρρυθμιστικής στήριξης και τεχνικής βοήθειας για την Ουκρανία σε διάφορους τομείς, όπως η ασφάλεια, η οικονομία, η διακυβέρνηση, η αποκέντρωση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η κοινωνία των πολιτών, η εκπαίδευση κ.λπ.
Μια αποφασιστική εντατικοποίηση και τροποποίηση των ήδη υφιστάμενων δυτικών οργανισμών, προγραμμάτων και πολιτικών που σχετίζονται με την Ουκρανία μπορεί να συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην κάλυψη ορισμένων από τις τρέχουσες ανάγκες του Κιέβου. Ωστόσο, οι έκτακτες νέες συνθήκες της Ουκρανίας και οι συνέπειές τους για ολόκληρο το ευρωπαϊκό σχέδιο, καθώς και η θεσμική και δογματική αδράνεια των υφιστάμενων προγραμμάτων σημαίνουν ότι η επιτάχυνση και η προσαρμογή τους δεν θα είναι επαρκείς. Εντελώς νέα εργαλεία είναι αναπόφευκτα για να επιτευχθεί μια ταχύρρυθμη ποιοτική αλλαγή στην ικανότητα του Κιέβου να κερδίσει τόσο τον εν εξελίξει πόλεμο όσο και την ειρήνη που θα ακολουθήσει.
Στρατηγική 3: Καινοτομία
Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, καθιερώνονται νέες μορφές διεθνούς συνεργασίας και ολοκλήρωσης για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερης πρόκλησης που συνιστά ο αγώνας των Ουκρανών τόσο εναντίον του ρωσικού επιθετικού πολέμου όσο και για την ανοικοδόμηση της χώρας τους. Μεταξύ άλλων, οι ακόλουθες καινοτόμες προσεγγίσεις αποτελούν θέματα υψίστης σημασίας στην κοινότητα των εμπειρογνωμόνων και έχουν ήδη συζητηθεί σε διάφορα διεθνή σχήματα:
- Ένα συλλογικό πολυμερές σχέδιο ανασυγκρότησης για την Ουκρανία που θα θυμίζει το μεταπολεμικό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ανάκαμψης των ΗΠΑ ("Σχέδιο Μάρσαλ"), στο οποίο θα πρέπει να συμμετέχουν, εκτός από την ΕΕ, μια ποικιλία σχετικών οργανισμών βοήθειας, όπως το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, εθνικές αναπτυξιακές υπηρεσίες, ιδιωτικά ιδρύματα κ.λπ,
- Μια κοινή πλατφόρμα ανασυγκρότησης ή ένα κέντρο συντονισμού - όπως προτάθηκε για πρώτη φορά σε μια σύντομη έκθεση του Κέντρο Ερευνών Οικονομικής Πολιτικής (Center for Economic Policy Research-CEPR),[2] και αργότερα συζητήθηκε σε μια έκθεση του του Γερμανικού Ταμείου Μάρσαλ των Ηνωμένων Πολιτειών (German Marshall Fund of the United States-GMFUS)[3] - το οποίο λειτουργεί, υπό την κοινή αιγίδα της G7 καθώς και του Κιέβου, ως μηχανισμός συντονισμού, ελέγχου και εκκαθάρισης για πολυμερείς, εθνικούς και μη κυβερνητικούς φορείς που είναι έτοιμοι να εναρμονίσουν την υποστήριξή τους προς την Ουκρανία κάτω από μια κοινή στέγη,
- Ένας νέος τύπος συλλογικής εγγύησης ασφάλειας της Δύσης από έναν συνασπισμό των προθύμων για την Ουκρανία, που υπερβαίνει σημαντικά τις αναποτελεσματικές διαβεβαιώσεις που δόθηκαν προηγουμένως στην Ουκρανία σε πλαίσια όπως τα Ηνωμένα Έθνη, η Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, ο ΟΑΣΕ κ.λπ,[4]
- Ένα σύστημα ασφάλισης πολιτικού κινδύνου για τη διασφάλιση των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ουκρανία, καθώς και του διεθνούς εμπορίου με την Ουκρανία έναντι ζημιών και καταστροφών που σχετίζονται με τον πόλεμο, είτε μέσω του βραχίονα του ο Πολυμερούς Οργανισμού Εγγύησης Επενδύσεων (The Multilateral Investment Guarantee Agency-MIGA) της Παγκόσμιας Τράπεζας, της ΕΤΑΑ, της ΕΤΕπ, του ΟΟΣΑ, είτε στο πλαίσιο άλλου υφιστάμενου ή ειδικού θεσμού,
- Μια πρωτοβουλία της ΕΕ για την από κοινού παράδοση αρμάτων μάχης Leopard-2 στην Ουκρανία από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και για την εξασφάλιση της επισκευής τους, καθώς και της συντήρησής τους τους, όπως προτείνεται σε μια λεπτομερή ενημέρωση για το θέμα αυτό από το γραφείο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την Εξωτερική Πολιτική (European Council on Foreign Relations-ECFR) στο Βερολίνο.[5]
Αυτός είναι ένας μη εξαντλητικός κατάλογος πιθανών καινοτομιών που δείχνει προς ποια κατεύθυνση θα μπορούσαν να κινηθούν οι πρόσθετες πρωτοβουλίες. Η έναρξη καθενός από αυτά, αλλά και παρόμοιων ανορθόδοξων σχεδίων, θα απαιτήσει - ακόμη περισσότερο απ' ό,τι στην περίπτωση της εντατικοποίησης ή της τροποποίησης παλαιότερων προγραμμάτων - σημαντική πολιτική βούληση και ικανότητα προκειμένου να γίνει εφικτή η πραγματοποίησή τους τελικά.
Ζητήματα εφαρμογής και ιεράρχησης
Εξασφάλιση βιώσιμης δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης
Δύο από τα πιο περίπλοκα καθήκοντα της ουκρανικής συνεργασίας με ξένες κυβερνήσεις για τα επόμενα χρόνια θα είναι:
(α) η εξασφάλιση επαρκούς δυτικής δημόσιας υποστήριξης για τη διατήρηση και αύξηση της στρατιωτικής, ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας μεγάλης κλίμακας προς την Ουκρανία, καθώς και
(β) η συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων ιδιωτικών επιχειρήσεων και άλλων μη κυβερνητικών οργανώσεων στην αναγέννηση της Ουκρανίας, παρά τους εναπομείναντες υψηλούς κινδύνους ασφαλείας.
Για να αντιμετωπιστεί η πρώτη πρόκληση, η δημόσια επικοινωνία τόσο της ουκρανικής κυβέρνησης όσο και των δυτικών κυβερνήσεων σχετικά με τον πόλεμο της Ρωσίας θα πρέπει να επανατονίσει τους στόχους και τη χρησιμότητα της βοήθειας που παρέχεται στο Κίεβο. Τα κυρίαρχα σήμερα "ιδεαλιστικά" επιχειρήματα σχετικά με τη σημασία της ευρωπαϊκής ή/και της γενικότερης ανθρώπινης αλληλεγγύης, της ενσυναίσθησης και των αξιών (συμπεριλαμβανομένης της αυτοδιάθεσης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας κ.λπ.) εξακολουθούν να ισχύουν και να αξίζουν αναφοράς. Ωστόσο, πρέπει να συμπληρωθούν με πιο "ρεαλιστικά" επιχειρήματα σχετικά με διάφορα μη ουκρανικά ατομικά, εθνικά και υπερεθνικά συμφέροντα που ικανοποιούνται από τη συνεχιζόμενη δυτική υποστήριξη προς το Κίεβο. Αυτό περιλαμβάνει τις θετικές συνέπειες της βοήθειας προς την Ουκρανία για την παγκόσμια εμπιστοσύνη στο διεθνές δίκαιο και τους διεθνείς οργανισμούς. Υπάρχουν περαιτέρω επιχειρήματα εθνικής ασφάλειας για να μην επιτραπεί στη Ρωσία να καταστρέψει την παγκόσμια πολιτική και οικονομική τάξη από την οποία επωφελούνται πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.
Μια ιδιαίτερα σημαντική επίπτωση της δυτικής βοήθειας προς το Κίεβο είναι η σταθεροποιητική της επίδραση στο καθεστώς για την πρόληψη των όπλων μαζικής καταστροφής. Από το 2014, η Μόσχα κλονίζει τη λογική της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων. Εδώ και σχεδόν εννέα χρόνια, η Ρωσία, ως κράτος το οποίο επισήμως διαθέτει πυρηνικά όπλα, επιτίθεται και τρομοκρατεί μια κυρίαρχη χώρα που δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα και η οποία, επιπλέον, κάποτε διέθετε και στη συνέχεια εγκατέλειψε το ατομικό της οπλοστάσιο, με αντάλλαγμα εγγυήσεις ασφαλείας. Αυτό, όπως και το γενικά υψηλό κόστος αυτής της επιλογής, καθώς και οι διάφορες σοβαρές εναλλακτικές λύσεις ώστε να μην υπονομευθούν τα δικαιώματα της Ουκρανίας, θα πρέπει να διευκρινιστούν λεπτομερέστερα.
Για την αντιμετώπιση της δεύτερης κύριας πρόκλησης, οι κυβερνήσεις της Ουκρανίας και της Δύσης πρέπει να αναπτύξουν μια πανσπερμία μηχανισμών για την προστασία των ξένων επενδύσεων και του εμπορίου από διάφορες επιπτώσεις και απρόβλεπτα συμβάντα του πολέμου. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, τη συνεχή και αδιάλειπτη παράδοση αμυντικών -κυρίως αντιαεροπορικών- όπλων στην Ουκρανία, τη συνεχή υποστήριξη για την ενίσχυση των ουκρανικών υπηρεσιών ασφαλείας και τη δημιουργία μιας δωρεάν ασφάλισης πολιτικού κινδύνου. Επιπλέον, άλλα -εν μέρει ουκρανικά κυβερνητικά- μέτρα μπορούν να συμβάλουν στην προσέλκυση ξένων επενδυτών και μη κερδοσκοπικών οργανώσεων ώστε να δραστηριοποιηθούν περισσότερο στην Ουκρανία.
Η φυσική και νομική υποδομή για την είσοδο και τη λειτουργία ξένων εμπορικών και μη εμπορικών δομών πρέπει να βελτιωθεί. Με ξένη βοήθεια, το σύστημα επίγειων μεταφορών μεταξύ της Ουκρανίας και της ΕΕ πρέπει να ανακαινιστεί και να ευθυγραμμιστούν τα πρότυπα, ώστε να εξασφαλιστεί, ελλείψει αεροπορικής κυκλοφορίας, ταχύτερη και ευκολότερη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών από τη Δύση προς την Ανατολή και αντίστροφα. Η πρωτοβουλία EU-Ukraine Solidarity Lanes μπορεί, μεταξύ άλλων, να δώσει λύσεις σε τέτοιες προκλήσεις που σχετίζονται με την τυποποίηση και άλλα εμπόδια στο διασυνοριακό εμπόριο. Ανάλογα βασικό ρόλο παίζει η πρόσβαση στο διαδίκτυο και η σχετική κάλυψη σε όλη τη χώρα. Στους επενδυτές και σε άλλους μη ουκρανικούς οργανισμούς θα πρέπει είτε να παρασχεθεί, είτε να υποστηριχθεί για να εξασφαλίσουν οι ίδιοι σταθερή παροχή επικοινωνιών, ηλεκτρικής ενέργειας, νερού και θέρμανσης.
Η συμβολή του Κιέβου στη διευκόλυνση της ουκρανικής αναγέννησης
Το νομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον για τους αλλοδαπούς πολίτες και φορείς που είναι έτοιμοι να επενδύσουν στην Ουκρανία ή/και να μετακομίσουν στην Ουκρανία πρέπει να αλλάξει, έτσι ώστε η Ουκρανία να εφαρμόσει καλύτερα τα πρότυπα του ΟΟΣΑ και να ανέβει, μεταξύ άλλων, στον δείκτη διευκόλυνσης επιχειρηματικής δράσης. Το κράτος δικαίου και οι κυβερνητικές υπηρεσίες της Ουκρανίας εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς και επιρρεπείς στη διαφθορά- οι προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού είναι πολλές (βλ. συνημμένο κατάλογο δημοσιεύσεων). Ένα λιγότερο προβεβλημένο εμπόδιο για τις ξένες επιχειρηματικές δραστηριότητες στην Ουκρανία ήταν τα άτυπα περιφερειακά ή κλαδικά μονοπώλια ή ολιγοπώλια που προστατεύουν ζηλότυπα τις αγορές από τον εξωτερικό ανταγωνισμό με διάφορα μέσα.
Η εισαγωγή από την ΕΕ ενός μηχανισμού προστασίας για τους Ουκρανούς πρόσφυγες που μεταναστεύουν στην Ένωση από τον Μάρτιο του 2022 θα πρέπει να βρίσκει το αντίστοιχό του σε έναν ουκρανικό νόμο που θα απελευθερώνει την εγκατάσταση αλλοδαπών στην Ουκρανία. Οι νέοι κανονισμοί θα πρέπει να επιτρέπουν στους πολίτες της ΕΕ και άλλων φιλικών χωρών να λαμβάνουν εύκολα και γρήγορα μακροχρόνιες άδειες διαμονής, εργασίας, εμπορίου, αγοράς ακινήτων και σπουδών στην Ουκρανία. Η μεγάλη ουκρανική διασπορά στο εξωτερικό ζητά εδώ και τρεις δεκαετίες έναν ουκρανικό νόμο που να επιτρέπει τη διπλή υπηκοότητα.
Ουκρανικά μέτρα όπως αυτά θα πρέπει να εφαρμοστούν σε συνδυασμό με διάφορα δυτικά εντατικοποιητικά, τροποποιητικά και καινοτόμα μέτρα. Μια στρατηγική συνεργειών θα συνδύαζε, μεταξύ άλλων, την ταχύτερη εφαρμογή της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ουκρανίας, την τροποποιημένη σταδιακή διαδικασία ένταξης της ΕΕ για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση του Τριγώνου Σύνδεσης, μια νέα πλατφόρμα στήριξης της ανοικοδόμησης για την αναγέννηση της Ουκρανίας, την καλύτερη εφαρμογή της νομοθεσίας για την καταπολέμηση της διαφθοράς, νέους ασφαλιστικούς μηχανισμούς για την προστασία των επενδυτών, καθώς και μια ριζική απελευθέρωση των κανονισμών εγκατάστασης για τις ξένες εταιρείες, τις ΜΚΟ και τους πολίτες. Η ΕΕ και άλλοι φιλοουκρανικοί φορείς μπορούν, σε συνεργασία με το Κίεβο και τις τοπικές κοινότητες της Ουκρανίας, να χρησιμοποιήσουν ένα μείγμα παλαιών, προσαρμοσμένων και καινοτόμων μη ουκρανικών, ουκρανικών και μικτών μέσων για να διασφαλίσουν ότι η ουκρανική αναγέννηση θα καταλήξει σε έναν ολοκληρωμένο εξευρωπαϊσμό και όχι σε μια αποκατάσταση του μετασοβιετικού κράτους. Αυτές και άλλες πρωτοβουλίες που υποστηρίζονται από το εξωτερικό θα πρέπει σε όλα τα στάδια να περιλαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερους εκπροσώπους του ουκρανικού κράτους, της επιχειρηματικής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών.
Σύνδεση του συντονισμού της βοήθειας, της ενσωμάτωσης στην ΕΕ και της αποκέντρωσης
Σε σχέση με την τελευταία, το συντομότερο δυνατό θα πρέπει να δημιουργηθεί μια -ίσως, όχι ακόμη πλήρως καθορισμένη- πολλαπλή πλατφόρμα συντονισμού των δωρητών, η οποία θα ακολουθεί τις πρόσφατες συστάσεις της G7. Διάφορα σχέδια για την ανασυγκρότηση και την εξωτερική υποστήριξή της αναπτύσσονται σε πλήθος δημοσιεύσεων (βλ. παρακάτω), καθώς και στη Διάσκεψη για την Ανάκαμψη της Ουκρανίας στις 4-5 Ιουλίου 2022, στη Διεθνή Διάσκεψη Εμπειρογνωμόνων για την Ανάκαμψη, την Ανασυγκρότηση και τον Εκσυγχρονισμό της Ουκρανίας στις 25 Οκτωβρίου 2022 στο Βερολίνο, καθώς και στην επικείμενη Διάσκεψη για την Ανάκαμψη της Ουκρανίας στις 21-22 Ιουνίου 2023 στο Λονδίνο. Η πλατφόρμα συντονισμού μπορεί να ενσωματώσει διάφορες ήδη υπάρχουσες αλλά και εκκολαπτόμενες ουκρανικές και δυτικές διμερείς ή πολυμερείς πρωτοβουλίες βοήθειας, να βασιστεί στον τρέχοντα μηχανισμό διαβούλευσης της G7 στο Κίεβο και να αρχίσει αμέσως να προωθεί την εξωτερική αρωγή, καθώς και τη στήριξη της ανασυγκρότησης στην Ουκρανία.
Ένα τέτοιο κέντρο συντονισμού των δωρητών θα πρέπει να διαθέτει μόνιμο γραφείο στις Βρυξέλλες, ενόψει της εκφρασμένης επιθυμίας του Κιέβου να προσχωρήσει στην ΕΕ (και στο ΝΑΤΟ). Η πλατφόρμα ανασυγκρότησης θα πρέπει να ευθυγραμμίσει, όσο το δυνατόν περισσότερο, τη ροή της μη στρατιωτικής οικονομικής στήριξης με τον στόχο της Ουκρανίας για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Σε στενή επαφή με την ουκρανική κυβέρνηση, το γραφείο της πλατφόρμας στο Κίεβο θα πρέπει να προωθήσει και να καθοδηγήσει, στο βαθμό που άλλες δυνητικές δωρήτριες χώρες και οργανισμοί -δημόσιες ή ιδιωτικές- είναι έτοιμες να δεχθούν τέτοια βοήθεια, την εισροή βοήθειας.
Παρόλο που ούτε το Κίεβο ούτε η G7 ή οι Βρυξέλλες θα είναι σε θέση να ελέγχουν πλήρως όλες τις κυβερνητικές και μη κυβερνητικές πρωτοβουλίες υποστήριξης, μπορούν να προσπαθήσουν να διασφαλίσουν ότι όλοι οι σχετικοί φορείς θα είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ενήμεροι για τα προγράμματα και τις εμπειρίες των άλλων. Το συντονιστικό κέντρο θα πρέπει να παρακολουθεί, να συγκεντρώνει και να δημοσιοποιεί όσο το δυνατόν περισσότερες τέτοιες δραστηριότητες. Οι σκοποί και τα οφέλη μιας τέτοιας εναρμόνισης, παρατήρησης και τεκμηρίωσης από έναν σχετικό με την ΕΕ οργανισμό ή κέντρο θα είναι πολλαπλοί. Περιλαμβάνουν τα εξής:
- τη διευκόλυνση της άμεσης αλληλεπίδρασης μεταξύ αλλοδαπών και ουκρανικών φορέων,
- την πρόληψη της διαφθοράς μέσω της δι-οργανωτικής επικοινωνίας,
- την αποφυγή επικαλύψεων μεταξύ προγραμμάτων,
- τη σύνδεση των δραστηριοτήτων ανθρωπιστικής βοήθειας με τα προγράμματα κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης,
- την προώθηση συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ή
- την ενσωμάτωση των δραστηριοτήτων των χορηγών στην εφαρμογή των Συμφωνιών Σύνδεσης καθώς και στις διαδικασίες προσχώρησης στην ΕΕ.
Ιδιαίτερα σημαντικά καθήκοντα διαμεσολάβησης για ένα τέτοιο συντονιστικό κέντρο θα ήταν η εναρμόνιση των φιλοδοξιών και προσδοκιών των δημόσιων και ιδιωτικών αλλοδαπών δωρητών με τα σχέδια ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, καθώς και η μεγιστοποίηση των επί τόπου συνεργειών μεταξύ πρωτοβουλιών από διαφορετικές πηγές. Η εξεύρεση κατάλληλων διασυνδέσεων μεταξύ των δραστηριοτήτων των δημόσιων φορέων, των μη κυβερνητικών οργανώσεων και του ιδιωτικού τομέα θα αποτελέσει κρίσιμο καθήκον.
Ένα μερικό μοντέλο για τέτοιο διευκολυντικό ρόλο ενός κέντρου συντονισμού είναι το λεγόμενο Σπίτι της Αποκέντρωσης του Κιέβου που ιδρύθηκε από το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ πρόγραμμα U-LEAD (Ουκρανία - Τοπική Ενδυνάμωση, Λογοδοσία και Ανάπτυξη), το οποίο διαχειρίζονται ο Γερμανικός Οργανισμός Διεθνούς Συνεργασίας (Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit GmbH-GIZ) και ο Σουηδικός Οργανισμός Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας (Swedish International Development Cooperation Agency-SIDA), για την περίοδο 2016-2021. Ενώ το γραφείο U-LEAD διηύθυνε κυρίως τα δικά του περιφερειακά έργα σε ολόκληρη τη χώρα, το Σπίτι της Αποκέντρωσης φιλοξενούσε επίσης άλλους οργανισμούς-χορηγούς στον τομέα αυτό και βρισκόταν σε στενή επαφή με το ουκρανικό Υπουργείο Ανάπτυξης Κοινοτήτων και Εδαφών. Λειτούργησε ως κομβικό σημείο για πολλές προερχόμενες από το εξωτερικό δραστηριότητες υποστήριξης των ουκρανικών κοινοτικών μεταρρυθμίσεων.
Μια πλατφόρμα συντονισμού των δωρητών θα μπορούσε -σε μεγαλύτερη κλίμακα- να διαδραματίσει επίσης έναν τέτοιο καθολικό ρόλο. Θα μπορούσε να υποστηρίξει και να συνδέσει μεταξύ τους τις ενδιαφερόμενες δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες, προσφέροντας δωρεάν χώρους γραφείων σε ένα κτήριο, πρόσβαση στην ουκρανική κυβέρνηση, τακτικές δι-οργανωσιακές διαβουλεύσεις, εξειδικευμένη κατάρτιση για τους υπαλλήλους των δωρητών, καθώς και συνέδρια χωρίς αποκλεισμούς, γενικά ενημερωτικά δελτία, κοινές διαδικτυακές πηγές κ.λπ. Ιδανικά, θα μπορούσε έτσι να εμπλέξει όλα τα ενδιαφερόμενα ιδρύματα και ομάδες βοήθειας.
Αυτές και άλλες δυτικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να βασιστούν στη συνολική θετική εμπειρία της μεταρρύθμισης της αποκέντρωσης της Ουκρανίας από το 2014 και τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της ουκρανικής μεταφοράς σημαντικών πόρων, προνομίων και αρμοδιοτήτων στο δημοτικό επίπεδο. Αντί να διευκολύνεται, μέσω της κεντρικής κατανομής των οικονομικών μέσων, ο εναγκαλισμός του Κιέβου με τις περιφέρειες, η δυτική βοήθεια προς την Ουκρανία θα πρέπει να προωθεί την περαιτέρω αποκέντρωση της λήψης αποφάσεων και εφαρμογής σε ολόκληρη τη χώρα. Οι προερχόμενες από το εξωτερικό υλικές και μη υλικές ενισχύσεις μπορούν να συμβάλουν στην προώθηση της αποκέντρωσης της εξουσίας, της θεσμικής αυτονομίας των τοπικών φορέων, καθώς και των άμεσων δεσμών των ουκρανικών οργανώσεων με εταίρους στο εξωτερικό. Αυτό θα μπορούσε να αφορά όχι μόνο τα θεσμικά όργανα της δημοτικής αυτοδιοίκησης, αλλά και τις τοπικές εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, ερευνητικές, ιατρικές, αστικές, επιχειρηματικές, καλλιτεχνικές και άλλες οργανώσεις που ενδιαφέρονται για διεθνή συνεργασία.
Γιατί η εξαρχής ανοικοδόμηση (Building Back Better) είναι πράγματι καλύτερη
Μέχρι στιγμής, η βοήθεια της Δύσης προς την Ουκρανία συνιστά, ως προς τη στρατηγική της διατύπωση, την υλική της υπόσταση και έκφραση, αλλά και τη δημόσια αντίληψή της, μια επιχείρηση διάσωσης. Ωστόσο, ο σχεδιασμός της ανοικοδόμησης έχει, από την αρχή, σχεδιαστεί επίσης ως ένα πρόγραμμα με προοπτική για το μέλλον, τόσο από τους Ουκρανούς όσο και από τους δυτικούς εμπειρογνώμονες. Θα πρέπει να γίνει ακόμη πιο ξεκάθαρα, από ό,τι μέχρι σήμερα, αντιληπτό, αλλά και να παρουσιαστεί ως ένα πρόγραμμα όχι μόνο ανακούφισης αλλά και αναγέννησης - από το οποίο θα προκύψει μια πιο σύγχρονη και επιτυχημένη Ουκρανία.
Το να δοθεί στη δυτική υποστήριξη προς το Κίεβο μια "θετική τροπή" έχει σημαντικό ψυχολογικό υπόβαθρο και αντίκτυπο και για τους Ουκρανούς, αλλά και για τους αλλοδαπούς που εμπλέκονται στη στρατιωτική και πολιτική βοήθεια. Η δυτική βοήθεια για την ανοικοδόμηση και την ενσωμάτωση της Ουκρανίας θα πρέπει να διαδοθεί και να διανεμηθεί κατά τρόπο ώστε να παράγει μια συνεχή διαδοχή από γρήγορα ολοκληρώσιμα "μικρά βήματα". Η επίτευξη κάθε ενδιάμεσου σταδίου, π.χ. η ένταξη σε έναν θεσμό ή μια πρωτοβουλία της ΕΕ, η ολοκλήρωση ενός φυσικού ή εικονικού έργου, η έναρξη μιας νέας υπηρεσίας ή εταιρείας κ.λπ. θα πρέπει να αναγνωρίζεται δημοσίως και περιστασιακά να εορτάζεται, ώστε να παρέχεται στους Ουκρανούς και τους δυτικούς υποστηρικτές τους η αίσθηση σταθερής προόδου. Τα αναπόφευκτα εμπόδια, ακόμη και οι «αναποδιές», πρέπει να συνοδεύονται από στρατηγικές επικοινωνίας που επιτρέπουν την πλαισίωση καθώς και την περαιτέρω πρόοδο, και να αντιμετωπίζονται από όλα τα μέρη με τρόπους που ενισχύουν παρά υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στη διαδικασία.
Τόσο για ψυχολογικούς όσο και για πρακτικούς λόγους, οι μελλοντικές δυτικο-ουκρανικές ανταλλαγές θα πρέπει επίσης να ρέουν περισσότερο από ό,τι μέχρι τώρα και προς τις δύο κατευθύνσεις. Οι δυτικές κυβερνήσεις και οι μη κυβερνητικοί φορείς θα πρέπει, επίσης για το δικό τους συμφέρον, να αξιοποιήσουν πιο ενεργά και δημόσια τις ιδιότυπες νέες εμπειρίες και γνώσεις που έχουν συσσωρευτεί από μεμονωμένους Ουκρανούς αλλά και ιδρύματα, πριν και κατά τη διάρκεια του τρέχοντος πολέμου. Αυτό αφορά κυρίως, αλλά όχι μόνο, τη διεξαγωγή και την απόκρουση στρατιωτικών και υβριδικών επιχειρήσεων στο πλαίσιο μιας ένοπλης σύγκρουσης με έναν εξαιρετικά εχθρικό αντίπαλο. Και στον πολιτικό τομέα, η Ουκρανία μπορεί να μοιραστεί πολύτιμες γνώσεις από την επιτυχή ψηφιοποίηση, την απελευθέρωση και αποκέντρωση του κράτους, της κοινωνίας των πολιτών και της οικονομίας της. Η ενεργοποίηση της ουκρανικής βοήθειας για ξένες κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων της Μολδαβίας και της Γεωργίας, καθώς και για άλλους φορείς, όπως και η προβολή της, θα αυξήσει τόσο την ουκρανική υπερηφάνεια για τα επιτεύγματα του μαχόμενου λαού όσο και τη δυτική συμπάθεια για αυτά.
Το δόγμα για την εξαρχής ανοικοδόμηση της Ουκρανίας έχει ευρύτερες επιπτώσεις σε θέματα ασφάλειας και πολιτικής, που εκτείνονται πέρα από την Ανατολική Ευρώπη. Η εφαρμογή του μπορεί να καταδείξει σε δυνητικά επεκτατικούς δρώντες σε όλο τον κόσμο ότι η αναθεωρητική επιθετικότητα όχι μόνο δεν θα επιτύχει τους στόχους της. απεναντίας, οι διεθνείς αντιδράσεις σε επιθέσεις κατά ευάλωτων κρατών μπορεί να έχουν ακόμη και θετικές συνέπειες για τα αμυνόμενα έθνη. Ένα παράδοξο επακόλουθο μιας επίθεσης θα είναι η ενίσχυση και όχι η αποδυνάμωση της γεωπολιτικής θέσης του θύματος. Η εσωτερική κατάσταση της αμυνόμενης χώρας μπορεί εν μέρει ακόμη και να βελτιωθεί αντί να επιδεινωθεί εξαιτίας μιας στρατιωτικής επίθεσης εναντίον της.
Η αποστολή ενός τέτοιου μηνύματος δεν θα είναι επωφελής μόνο για τους Ουκρανούς. Θα πρέπει επίσης να οδηγήσει σε σκλήρυνση της διεθνούς τάξης, καθησυχασμό των μικρότερων χωρών και ενίσχυση του καθεστώτος μη διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής. Η μοίρα της Ουκρανίας θα πρέπει να διδάξει τόσο στους μελλοντικούς πιθανούς επιτιθέμενους όσο και στα πιθανά θύματά τους τρία απλά μαθήματα: (α) Η ισχύς δεν είναι δίκαιη. (β) Οι κανόνες θα τηρηθούν. (γ) Τα ισχυρότερα κράτη προστατεύουν τα ασθενέστερα. Το διεθνές δίκαιο και η διεθνής οργάνωση μπορούν έτσι να ενισχυθούν. Η επακόλουθη αύξηση της παγκόσμιας ασφάλειας και εμπιστοσύνης είναι προς το συμφέρον κάθε ανθρώπου.
Συνοπτικές συστάσεις
Οι ακόλουθες έξι συστάσεις συνοψίζουν ορισμένα συμπεράσματα από τα παραπάνω:
1. Η στρατιωτική και πολιτική βοήθεια προς την Ουκρανία πρέπει να παρουσιάζεται ως ζήτημα όχι μόνο διεθνούς αλληλεγγύης αλλά και εθνικής ασφάλειας για τις χώρες που την υποστηρίζουν. Οι εκπρόσωποι των εθνικών κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών θα πρέπει να περιγράψουν γιατί και πώς η υποστήριξή τους καθιστά όχι μόνο την Ουκρανία αλλά την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο, έναν ασφαλέστερο χώρο. Η ξένη βοήθεια θα πρέπει να δικαιολογηθεί στη βάση ότι επιτρέπει στο Κίεβο όχι μόνο να επικρατήσει στον τρέχοντα πόλεμο, αλλά και να κερδίσει την ειρήνη που θα ακολουθήσει. όχι μόνο να ανοικοδομήσει, αλλά και να ανανεώσει την Ουκρανία.
2. Τα δυτικά στρατιωτικά και μη στρατιωτικά προγράμματα υποστήριξης θα πρέπει, σύμφωνα με τις τρέχουσες και μελλοντικές σημαντικές ανάγκες της Ουκρανίας, είτε να εντατικοποιηθούν, είτε να τροποποιηθούν, είτε να δημιουργηθούν εκ νέου. Με γνώμονα τη ζήτηση και όχι τους δωρητές, αυτά τα παλαιότερα προγράμματα τώρα προσαρμοσμένα ή νέα προγράμματα θα πρέπει να βοηθήσουν το Κίεβο να ανταποκριθεί στα πιο επείγοντα καθήκοντά του, όπως αυτά έχουν διατυπωθεί από τις ουκρανικές εθνικές, καθώς και τοπικές κυβερνήσεις.
3. Όχι μόνο στην Ανατολική αλλά και στη Δυτική Ευρώπη και σε άλλες περιοχές του κόσμου, πολλά άτομα, ομάδες και ιδρύματα είναι σήμερα έτοιμα να βοηθήσουν την Ουκρανία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Για να καταστεί δυνατή η παροχή τέτοιας βοήθειας, η λειτουργία των υποδομών άμυνας, ασφάλειας, μεταφορών, επικοινωνιών και ενέργειας της Ουκρανίας έχουν προτεραιότητα από κοινού με την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η διευκόλυνση της γρήγορης και απλής εγχώριας και διασυνοριακής αλληλεπίδρασης των Ουκρανών μεταξύ τους και με τους συμμάχους τους αποτελεί βασικό καθήκον.
4. Τα ολοκληρωμένα μέτρα ανακούφισης και αποκατάστασης πρέπει να ξεκινήσουν ήδη τώρα, δηλαδή ήδη πριν και ανεξάρτητα από το τέλος του πολέμου, και αργότερα να πραγματοποιηθεί μια εκ βάθρων εκσυγχρονιστική ανασυγκρότησή τους. Αυτή θα πρέπει να συνδυάζει την καλύτερη αξιοποίηση των ήδη υπαρχουσών μορφών (εντατικοποίηση), την προσαρμογή έργων που έχουν πλέον ξεπεραστεί (τροποποίηση) ή την έναρξη εντελώς νέων προγραμμάτων (καινοτομία) που θα αφορούν τις πολεμικές προσπάθειες της Ουκρανίας, τη σταθερότητα των υποδομών και την επικείμενη ανοικοδόμηση.
5. Η ανθρωπιστική αρωγή και η στήριξη της ανασυγκρότησης της Ουκρανίας θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους, καθώς και με την ευρωπαϊκή ένταξή της με τη βοήθεια μιας πολλαπλής πλατφόρμας συντονισμού των δωρητών, καθώς και μέσων της ΕΕ όπως το σύμφωνο ασφάλειας, η σταδιακή διαδικασία προσχώρησης και η αυξανόμενη συμμετοχή των υποψήφιων χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, στις ενδοενωσιακές υποθέσεις πριν από την πλήρη ένταξη.
6. Οι πολιτικές του Κιέβου και η βοήθεια προς αυτό θα πρέπει να προωθήσουν την αποκεντρωμένη και πολλαπλή εμπλοκή των Ουκρανών με αλλοδαπούς κυβερνητικούς, μη κυβερνητικούς και εμπορικούς εταίρους. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσω της διευκόλυνσης των άμεσων επαφών μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων και των θεσμικών οργάνων, της ασφάλισης των άμεσων επενδύσεων στην Ουκρανία από πολιτικούς κινδύνους, της απελευθέρωσης των κανόνων διαμονής για τους αλλοδαπούς από φιλικές χώρες και άλλων μέτρων.
Μια τελευταία σημείωση σχετικά με τις μακροπρόθεσμες προοπτικές: Η επισφαλής θέση της ουκρανικής κρατικής επικράτειας που βρίσκεται κοντά στη Ρωσία και σε μια γεωπολιτική μερικώς γκρίζα ζώνη δεν θα αλλάξει σύντομα. Όσο η Ουκρανία δεν είναι πλήρες μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, η χώρα θα πρέπει συνεπώς να φροντίζει μόνη της για την εθνική της ασφάλεια. Η Ρωσία μπορεί να συνεχίσει τώρα ή να επαναλάβει αργότερα την επιθετικότητά της. Ένας όσο το δυνατόν πιο βαρύς, ολοκληρωμένος και σύγχρονος εξοπλισμός της Ουκρανίας δεν έχει επομένως μόνο βραχυπρόθεσμη και τακτική διάσταση. Δεν είναι απαραίτητος μόνο για την επιτυχή ολοκλήρωση της τρέχουσας αντεπίθεσης, την ανακατάληψη των κατεχόμενων εδαφών και την ενδεχόμενη επίτευξη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Μόσχα που θα είναι αποδεκτή από το Κίεβο.
Ο εξοπλισμός της Ουκρανίας έχει επίσης μια σαφώς γεωστρατηγική και μακροπρόθεσμη διάσταση. Το Κίεβο πρέπει να είναι καλά εξοπλισμένο όχι μόνο όσο διαρκούν οι τρέχουσες μάχες, αλλά και κατά τη διάρκεια του μεσοδιαστήματος που θα ακολουθήσει μεταξύ του τέλους της τρέχουσας επίθεσης της Ρωσίας και της ενδεχόμενης ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Βαριά όπλα, λειτουργικές υπηρεσίες ασφαλείας και διεθνείς εγγυήσεις χρειάζονται όχι μόνο για να τελειώσει ο τρέχων πόλεμος, αλλά και για να αποτραπεί ο επόμενος. Ακόμη και μετά την είσοδο στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, η Ουκρανία θα παραμείνει ένα μεθοριακό κράτος, όσο η Ρωσία συνεχίζει να υποθάλπει ρεβανσιστικές φιλοδοξίες. Για χρόνια ή και δεκαετίες, μια καλά εξοπλισμένη, διεθνώς ενσωματωμένη και κοινωνικοοικονομικά βιώσιμη Ουκρανία θα είναι απολύτως απαραίτητη για να διασφαλίσει τα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης.
Περαιτέρω βιβλιογραφία
Jaroslava Barbieri, Supporting Ukraine’s Victory, Success and European Integration as a Safeguard to Europe’s Future Security, Prosperity and Resilience. SCEEUS Guest Platform for Eastern Europe Policy No. 19 (Stockholm: Stockholm Centre for Eastern European Studies, 19 December 2022). sceeus.se/en/publications/supporting-ukraines-victory-success-and-european-integration-as-a-safeguard-to-europes-future-security-prosperity-and-resilience/.
Torbjörn Becker, Barry Eichengreen, Yuriy Gorodnichenko, Sergei Guriev, Simon Johnson, Tymofiy Mylovanov, Kenneth Rogoff, and Beatrice Weder di Mauro, A Blueprint for the Reconstruction of Ukraine. Rapid Response Economics 1 (London: Center for Economic Policy Research Press, 7 April 2022). cepr.org/publications/books-and-reports/blueprint-reconstruction-ukraine.
Torbjörn Becker, Barry Eichengreen, Yuriy Gorodnichenko, Sergei Guriev, Simon Johnson, Tymofiy Mylovanov, Kenneth Rogoff, and Beatrice Weder di Mauro, Macroeconomic Policies for Wartime Ukraine. Rapid Response Economics 2 (London: Center for Economic Policy Research Press, 12 August 2022). https://cepr.org/publications/books-and-reports/macroeconomic-policies-wartime-ukraine.
Lilly Blumenthal, Caleb Seamon, Norman Eisen, and Robin J. Lewis, History Reveals How to Get Ukraine Reconstruction Right: Anti-Corruption (Washington, DC: Brookings Institution, 20 October 2022). www.brookings.edu/blog/up-front/2022/10/20/history-reveals-how-to-get-ukraine-reconstruction-right-anti-corruption/.
Piotr Bura and Kai-Olaf Lang, Partnership for Enlargement: A New Way to Integrate Ukraine and the Eastern Neighborhood. ECFR Policy Brief (Berlin: European Council on Foreign Relations, 17 June 2022).
Piotr Buras, Marie Dumoulin, Gustav Gressel, and Jeremy Shapiro, Survive and Thrive: A European Plan to Support Ukraine in the Long War against Russia. ECFR Policy Brief (Berlin: European Council on Foreign Relations, 9 September 2022). ecfr.eu/publication/survive-and-thrive-a-european-plan-to-support-ukraine-in-the-long-war-against-russia/.
Yevhen Bystrytskyi, ed., Ukraine After the Victory: Imagining Ukraine in 2030 (Kyiv & Lviv: n. p., 27 June 2022).
Heather A. Conley, A Modern Marshall Plan for Ukraine (Washington, DC: German Marshall Fund, 3 October 2022). www.gmfus.org/news/modern-marshall-plan-ukraine.
Michael Emerson, M. Lazarevic, Steven Blockmans and S. Subotic, A Template for Staged Accession to the EU (Brussels & Belgrade: CEPS and CPE, October 2021).
Michael Emerson and Steven Blockmans, Next Steps for EU Enlargement – Forward or Backwards? SCEEUS Guest Platform for Eastern Europe Policy No. 12 (Stockholm: Stockholm Centre for Eastern European Studies, 23 November 2022).
Nick Fenton, Corruption and Private Sector Investment in Ukraine’s Reconstruction. CSIS Brief (Washington, DC: Center for Strategic and International Studies, 8 November 2022). www.csis.org/analysis/corruption-and-private-sector-investment-ukraines-reconstruction.
G7 Statement on Support for Ukraine (Elmau: G7, 27 June 2022). www.g7germany.de/resource/blob/974430/2057196/4628490eda0863e429c30136ec180feb/2022-06-27-g7-erklaerung-ukraine-en-data.pdf.
G7 Leaders’ Statement: 12 December 2022 (London: Prime Minister’s Office, 12 December 2021). www.gov.uk/government/news/g7-leaders-statement-12-december-2022.
Ronja Ganster, Jacob Kirkegaard, Thomas Kleine-Brockhoff, and Bruce Stokes, Designing Ukraine’s Recovery in the Spirit of the Marshall Plan (Washington, DC: German Marshall Fund, September 2022). https://www.gmfus.org/news/designing-ukraines-recovery-spirit-marshall-plan.
Yuriy Gorodnichenko, Ilona Sologoub, and Beatrice Weder di Maur, eds., Rebuilding Ukraine: Principles and Policies (London: Center for Economic Policy Research Press, 7 December 2022). cepr.org/publications/books-and-reports/rebuilding-ukraine-principles-and-policies.
Gustav Gressel, In Europe’s Defence: Why the EU Needs a Security Compact with Ukraine (Berlin: European Council on Foreign Relations, 30 September 2022). ecfr.eu/publication/in-europes-defense-why-the-eu-needs-a-security-compact-with-ukraine/.
Gustav Gressel, Rafael Loss, and Jana Puglierin, The Leopard Plan: How European Tanks Can Help Ukraine Take Back Its Territory (Berlin: European Council on Foreign Relations, 9 September 2022). https://ecfr.eu/article/the-leopard-plan-how-european-tanks-can-help-ukraine-take-back-its-territory/.
Stephen J. Hadley, William Taylor, John E. Herbst, Matthew Kroenig, Melinda Haring, and Jeffrey Cimmino, Preparing for Victory: A Long-Haul Strategy to Help Ukraine Win the War against Russia—and Secure the Peace. Atlantic Council Strategy Paper Series (Washiongton, DC: Atlantic Council, 30 November 2022). www.atlanticcouncil.org/content-series/atlantic-council-strategy-paper-series/preparing-for-victory-a-long-haul-strategy-to-help-ukraine-win-the-war-against-russia-and-secure-the-peace/.
ICUV, Ukraine’s Post-Victory Reconstruction: Key Principles and Anti-Corruption Safeguards (Kyiv: International Centre for Ukrainian Victory, September 2022).
Gerald Knaus, Ukraine, Europe and a Second Treaty of Rome. ESI Newsletter No. 5 (Berlin: European Stability Initiative, 16 June 2022). www.esiweb.org/newsletter/ukraine-europe-and-second-treaty-rome.
Wojciech Kononczuk, No Stable EU Without a New Eastern Enlargement. SCEEUS Guest Platform for Eastern Europe Policy No. 8 (Stockholm: Stockholm Centre for Eastern European Studies, 1o November 2022).
Andrius Kubilius et al., “A sustainable future for Ukraine – the new Marshall Plan.” Euractiv, 10 November 2022. www.euractiv.com/section/energy-environment/opinion/a-sustainable-future-for-ukraine-the-new-marshall-plan/.
Kyiv School of Economics, Assessment of Damages (Kyiv: KSE, 13 June 2022). https://kse.ua/russia-will-pay/.
Orysia Lutsevych, Making Resilience a Keystone of European Enlargement. SCEEUS Guest Platform for Eastern Europe Policy No. 15 (Stockholm: Stockholm Centre for Eastern European Studies, 9 December 2022). sceeus.se/en/publications/making-resilience-a-keystone-of-european-enlargement/.
Vladimir Milov, Why Sanctions on Russia Are Working (Stockholm: Jarl Hjalmarson Foundation, December 2022). cdn.ungpd.com/252135ff-1adb-4496-a2b3-eba40c3bccb5/Documents/sanctions-on-russia-are-working.pdf.
Anna Nagurney, “Operations Research for the Recovery and Reconstruction of Ukraine,” ORMS Today, 21 September 2022. pubsonline.informs.org/do/10.1287/orms.2022.05.01/full/.
National Recovery Council, Ukraine Recovery Plan (Kyiv: Ministry of Digital Transformation of Ukraine, July 2022). recovery.gov.ua/en.
Anders Olofsgård, Foreign Aid to Ukraine: Lessons from the Literature on Strategic Foreign Aid. Foreign Policy Briefs (Stockholm: Free Network, September 2022).
Outcome Document of the Ukraine Recovery Conference URC2022: “Lugano Declaration” (Lugano: URC, 4-5 July 2022).
Patrick Quirk and Prakhar Sharma, Advancing a Framework for the Stabilization and Reconstruction of Ukraine. Issue Brief (Washington, DC: Atlantic Council, 23 October 2022). www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/the-stabilization-and-reconstruction-of-ukraine/
Fogh Rasmussen and Andrii Yermak, The Kyiv Security Compact – International Security Guarantees for Ukraine: Recommendations (Kyiv: Rasmussen Global, 13 September 2022). rasmussenglobal.com/wp-content/uploads/2022/09/UKR-security-220913-ENG_version.pdf.
Maria Repko, Financing Ukraine’s Victory and Recovery: For the War and Beyond. SCEEUS Guest Platform for Eastern Europe Policy No. 10 (Stockholm: Stockholm Centre for Eastern European Studies, 17 November 2022). sceeus.se/en/publications/financing-ukraines-victory-and-recovery-for-the-war-and-beyond/.
RISE, The Institutional Architecture of Ukraine's Recovery. RISE Discussion Paper (Kyiv: RISE Ukraine Coalition, 5 December 2022). www.rise.org.ua/blog/discussion-paper-the-institutional-architecture-of-reconstruction-proposals-of-rise-ukraine-coalition.
Valentyna Romanova, How to Promote Engagement by European and Ukrainian Local and Regional Authorities in Ukraine’s Post-war Reconstruction. SCEEUS Guest Platform for Eastern Europe Policy No. 14 (Stockholm: Stockholm Centre for Eastern European Studies, 7 December 2022). sceeus.se/en/publications/how-to-promote-engagement-by-european-and-ukrainian-local-and-regional-authorities-in-ukraines-post-war-reconstruction/.
David Wessel and Elijah Asdourian, What lessons do past international efforts at rebuilding war-torn countries hold for organizing the reconstruction of Ukraine? (Washington, DC: Brookings Institution, 19 December 2022). www.brookings.edu/blog/up-front/2022/12/19/what-lessons-do-past-international-efforts-at-rebuilding-warn-torn-countries-hold-for-organizing-the-reconstruction-of-ukraine/
Kataryna Wolczuk and Laure Delcour, Ukraine’s Candidate Status and Prospects and Modalities of Integration in the EU (Berlin: Zentrum Liberale Moderne, 14 September 2022, forthcoming unpublished manuscript).
Ευχαριστίες
Είμαι ευγνώμων για τις συνεντεύξεις στο πλαίσιο της προετοιμασίας της παρούσας έκθεσης που πραγματοποιήθηκαν στο Κίεβο, τον Οκτώβριο και τον Δεκέμβριο του 2022, με τους Oleksandr Sushko (International Renaissance Foundation), Serhiy Kvit (Kyiv-Mohyla Academy), Ludmyla Nemyria (UkrLife TV), Marc Raphael (UNDP Poltava), Yevhen Bystrytskiy (First of December Club), καθώς και Viacheslav Likhachev (Center for Civil Liberties). Η έκθεση ωφελήθηκε σημαντικά από τη συζήτηση με τους Maria Perrotta Berlin (SITE), Torbjörn Becker (SITE), Tymofiy Mylovanov (KSE) και Nataliia Shapoval (KSE), στο πάνελ "Μια στρατηγική για να βοηθήσουμε την Ουκρανία να κερδίσει τον πόλεμο και να γίνει ένα επιτυχημένο μέλος της ΕΕ" που διοργάνωσε η πρωτοβουλία Friends of the Kyiv School of Economics (KSE) μαζί με το Stockholm Institute of Transition Economics (SITE) στο Stockholm School of Economics, στις 7 Νοεμβρίου 2022: www.hhs.se/en/about-us/news/site-publications/2022/highlights-from-the-event-a-strategy-to-help-ukraine-win-the-war-and-become-a-successful-member-of-the-eu/. Οι Aura Sabadus (ICIS), Borys Tarasiuk (IEAC) και Daniel Szeligowski (PISM) έκαναν επίσης ευγενικά ορισμένες χρήσιμες υποδείξεις. Τέλος, είμαι ευγνώμων στους συναδέλφους στο Κέντρο Ανατολικοευρωπαϊκών Σπουδών της Στοκχόλμης (SCEEUS), οι οποίοι παρείχαν εκτενή σχόλια για μια προηγούμενη έκδοση της παρούσας έκθεσης. Ωστόσο, παραμένω ο μόνος υπεύθυνος για πιθανές ανακρίβειες αλλά και παρερμηνείες των αναφερομένων σε αυτή την έκθεση.
μετάφραση: Βασίλης Α. Μπογιατζής
Σημείωση: ο συγγραφέας εμπιστεύθηκε την παρούσα έκθεση στο Books’ Journal πριν από την επίσημη ανάρτησή της στα αγγλικά, στον επίσημο ιστότοπο του Κέντρου Ανατολικοευρωπαϊκών Σπουδών της Στοκχόλμης (SCEEUS).
[1] Το Τρίγωνο του Λούμπλιν είναι μια περιφερειακή συμμαχία τριών ευρωπαϊκών χωρών –Λιθουανίας, Πολωνίας και Ουκρανίας– με σκοπό την ενίσχυση της αμοιβαίας στρατιωτικής, πολιτιστικής, οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας και την υποστήριξη της ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Η πρωτοβουλία για το Τρίγωνο επικαλείται την κληρονομιά της Ένωσης του Λούμπλιν του 1569 [ΣτΜ].
[2] Torbjörn Becker, Barry Eichengreen, Yuriy Gorodnichenko, Sergei Guriev, Simon Johnson, Tymofiy Mylovanov, Kenneth Rogoff, and Beatrice Weder di Mauro, A Blueprint for the Reconstruction of Ukraine (London: Center for Economic Policy Research Press, 7 April 2022). cepr.org/publications/books-and-reports/blueprint-reconstruction-ukraine.
[3] Ronja Ganster, Jacob Kirkegaard, Thomas Kleine-Brockhoff, and Bruce Stokes, Designing Ukraine’s Recovery in the Spirit of the Marshall Plan (Washington, DC: German Marshall Fund of the United States, September 2022). https://www.gmfus.org/news/designing-ukraines-recovery-spirit-marshall-plan.
[4] Fogh Rasmussen and Andrii Yermak, The Kyiv Security Compact –International Security Guarantees for Ukraine: Recommendations (Kyiv: Rasmussen Global, 13 September 2022). rasmussenglobal.com/wp-content/uploads/2022/09/UKR-security-220913-ENG_version.pdf.
[5] Gustav Gressel, Rafael Loss, and Jana Puglierin, The Leopard Plan: How European Tanks can Help Ukraine Take Back Its Territory (Berlin: European Council on Foreign Relations, 9 September 2022). https://ecfr.eu/article/the-leopard-plan-how-european-tanks-can-help-ukraine-take-back-its-territory/ .
