Οι αντιστροφές στη νεότερη ιστορία της Ρωσίας

Τον πρώτο, ήδη, μήνα του πολέμου, μετά την Μπούτσα, έγινε αντιληπτό πως οι στρατιώτες συμπεριφέρονται σαν εγκληματίες: δολοφονούν άμαχους, βιάζουν, ληστεύουν, λεηλατούν. Λίγους μήνες αργότερα, αποδείχτηκε ότι τους εγκληματίες –φονιάδες, βιαστές, ληστές– τους στρατολογούν από τις φυλακές σε ιδιωτικούς στρατούς και στον τακτικό στρατό, τους δίνουν όπλα και τους καθιστούν ισότιμους με τους συμβασιούχους και επιστρατευμένους στρατιώτες. Η μεταμόρφωση των στρατιωτών σε εγκληματίες και των εγκληματιών σε στρατιώτες είναι αντιστροφή, τη λογική της οποίας ακολουθεί η νεότερη ιστορία.

Το ίδιο ισχύει και με τα εδάφη. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2022, η Ρωσία προσάρτησε τέσσερις ουκρανικές περιοχές: Ντονιέτσκ, Λουγκάνσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια. Άρχισαν να θεωρούνται μέρος της Ρωσίας – αλλά, όπως έγινε σύντομα σαφές, η Ρωσία έγινε μέρος αυτών των περιοχών. Όταν επιβλήθηκε σε αυτές στρατιωτικός νόμος, επιβλήθηκε και στις οκτώ γειτονικές περιοχές της Ρωσίας μια μεσοβέζικη «κατάσταση πολέμου» («μέσο επίπεδο αντίδρασης»∙ η νότια και η κεντρική ομοσπονδιακή περιοχή (της Μόσχας συμπεριλαμβανομένης) ετέθησαν σε κατάσταση «αυξημένης ετοιμότητας∙ και η υπόλοιπη χώρα ετέθη σε κατάσταση «αρχικής ετοιμότητας». Οι επίμονες φήμες που κυκλοφορούν δεν είναι τίποτα άλλο από το πρελούδιο για τη μετάβαση όλης της χώρας σε εμπόλεμη κατάσταση.

Η αντιστροφή συμβαίνει όχι μόνο στο χώρο, αλλά και στο χρόνο. Προσπαθώντας να ανατρέψει την παγκόσμια τάξη και να εγκαθιδρύσει τη διεθνή γεωπολιτική της ηγεμονία στο μέλλον, η χώρα ορμητικά βυθίζεται στο παρελθόν, διαβαίνοντας ανάποδα τα στάδια της ιστορίας της. Απομακρυνόμενη από τη Δύση, κλείνοντας το παράθυρο που άνοιξε ο Μεγάλος Πέτρος προς την μοσχοβίτικης Ρωσίας. Στο βάθος αχνοφαίνεται η προοπτική να γίνει εξάρτημα της «Ορδής», της μεγάλης ανατολικής αυτοκρατορίας ή δύο αυτοκρατοριών: της κινεζικής ή/και της ισλαμικής.

Μπορούμε να αναφέρουμε μια ολόκληρη σειρά τέτοιων αναστροφών, όταν προσπαθώντας να ξεπεράσουμε τους άλλους και φιλοδοξώντας να ηγεμονεύσουμε καταλήξαμε στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Έτσι, το 2014, η Ρωσία, αφού νίκησε στους Ολυμπιακούς αγώνες στο Σότσι, έγινε η Νο1 αθλητική υπερδύναμη. Μόλις, όμως, άρχισαν οι αντι-ντόπινγκ έλεγχοι, οι νίκες των «ουροφόρων» ακυρώθηκαν, η χώρα έγινε αθλητικός παρίας: όχι απλά κατρακύλησε στους πίνακες των διοργανώσεων αλλά, ουσιαστικά, αποκλείστηκε από τη διεθνή, αθλητική σκηνή.

Μπροστά μας εκτυλίσσεται ακόμα μια αντιστροφή: η χώρα, η οποία αυτοανακηρύχτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 2000 σε «ενεργητική υπερδύναμη» και είχε μετατρέψει τους φυσικούς της πόρους σε εργαλείο πολιτικής πίεσης για άλλες χώρες, χάνει ταχύτατα τις θέσεις της στην παγκόσμια αγορά υδρογονανθράκων. Κάθε άλμα προς τα «επάνω» καταλήγει σε συντριβή στο «πουθενά».

Είναι τυχαίες αυτές οι αντιστροφές; Εάν μια ορισμένη οντότητα επεκτείνεται απότομα και ως εκ τούτου θολώνει τα όριά της (ιδιαιτερότητα) και προσπαθεί να απορροφήσει μια άλλη οντότητα, τότε η ίδια απορροφάται από αυτήν, ενώνεται με αυτήν. Η γραμμή μεταξύ του δικού του και του άλλου, του νόμου και του εγκλήματος, του ορίου και της ανομίας είναι θολή... Και τότε  δεν υπάρχει τίποτα που να μας κάνει να απορούμε γιατί οι πιο μανιακοί εγκληματίες εντάσσονται στις γραμμές του πλέον πειθαρχημένου οργανισμού, του στρατού∙ οι κατεχόμενες περιοχές υπαγορεύουν τους δικούς τους νόμους στη χώρα κατοχής∙ και το άλμα για την παγκόσμια ηγεμονία μετατρέπεται σε πτώση στο χαμηλότερο σκαλοπάτι της ιστορικής κλίμακας.

ΥΓ. Θα προσθέσω μία ακόμη αντιστροφή. Θυμάμαι, το 2014, στο απόγειο της «ρωσικής άνοιξης», ένας από τους ιδεολόγους της. ο Σεργκέι Κουργκινιάν, φώναζε απευθυνόμενος από το μοσχοβίτικο βήμα στους Ουκρανούς: «Σας αγαπάμε! Σας αγαπάμε! Σας αγαπάμε!». Αμέσως σκέφτηκα τον κανιβαλισμό. Ο κανίβαλος, βλέπετε, αγαπάει κι αυτός με την αρχέγονη αγάπη που καταβροχθίζει τα πάντα. Μέχρι μεδούλι των κοκάλων. Ίσως αυτή να είναι η ψυχαναλυτική βάση της αντιστροφής, η οποία εδράζεται στην παιδική ψυχολογία: αγαπώ σημαίνει καταβροχθίζω. Όλα όσα αρέσουν στο μωρό ή του προκαλεί εντύπωση, πάει να το δοκιμάσει με το στόμα και το καθήκον των γονιών είναι να το προστατεύσει και να του διδάξει την αίσθηση της πραγματικότητας. Φευ, η Ρωσία έχει κολλήσει στο βρεφικό στάδιο: νομίζει πως αγαπάει την Ευρώπη και ιδιαίτερα την Ουκρανία, γι’ αυτό το λόγο θέλει να την καταβροχθίσει. Αν αυτή η νηπιοπρέπεια κρατήσει επί μακρόν, θα μετατραπεί σε κανιβαλισμό. Αυτό διαπιστώνεται στις δημοσκοπήσεις μεταξύ των Ρώσων για τους Ουκρανούς: «Πώς; Αφού τους αγαπάμε». Και μάλιστα με προσβεβλημένο ύφος: τάχα, δεν κατανοούν την ευτυχία τους, δεν θέλουν να βρεθούν στο στομάχι μας; Η Δύση για πολλά χρόνια προσπάθησε «πατρικά» να λογικέψει την Ρωσία, να της ενσταλάξει την αίσθηση της πραγματικότητας, την αίσθηση των ορίων και, μόλις πρόσφατα, κατάλαβε ότι έχει να κάνει όχι με ένα βρέφος, μα με έναν κανίβαλο.

μετάφραση από τα ρωσικά: Δημήτρης Ν. Τριανταφυλλίδης