Φρίκη! Οι νέοι δεν διαβάζουν. Τώρα το καλοκαίρι «ρίξτε µια ματιά γύρω σας, στις διπλανές ξαπλώστρες. Πόσοι νέοι 20-30 χρόνων κρατούν ένα λογοτεχνικό βιβλίο και, απορροφημένοι από τις σελίδες του, αγνοούν το σκρολάρισμα στο Ίνσταγκραμ, όπως κάνει στα κινητά της η υπόλοιπη παρέα; Στοιχηματίζω πως μετριούνται –το πολύ– στα δάχτυλα ενός χεριού». Τάδε έφα ο έμπειρος δημοσιογράφος Απόστολος Λακασάς (Καθημερινή, 18/8/1922). Και τι να φταίει άραγε; Θα ασχοληθούν ποτέ με κείνο που οι μεγαλύτεροι αποκαλούν βιβλίο —αυτό το μονοκαναλικό, το μονοθεματικό Μέσο που δείχνει τόσο ξεπερασμένο;
Το συνηθισμένο συμπέρασμα, λέει ο καλός δημοσιογράφος, είναι ότι φταίει το σχολείο. Ο τρόπος που διδάσκονται τα μαθήματα των ανθρωπιστικών επιστημών και τα μουχλιασμένα κείμενα που τους προσφέρονται δεν προσελκύουν τους μαθητές. Γι΄ αυτό πρέπει να ψάξουμε τι τους ενδιαφέρει να διαβάσουν.
Μπορεί, αλλά έχω την υποψία ότι το πρόβλημα είναι αλλού.
Η αρχή της ευχαρίστησης, της ηδονής αν θέλετε, ποτέ δεν καταργήθηκε. Ισχύει παντού, ισχύει και στο διάβασμα. Χιλιάδες ωραία βιβλία να σου βάλουν μπροστά σου, αν δεν μπορείς να τα απολαύσεις δεν θα τα αγγίξεις καν. Θα είναι για σένα σαν το παιδικό σπανακόρυζο, το οποίο έσπρωχνες μακριά. Αλλά στην απόλαυση δεν φθάνεις «από του αυτομάτου». Οι δάσκαλοι του διαλογισμού σε συμβουλεύουν να κάθεσαι και να διαλογίζεσαι κάθε μέρα —είτε το απολαμβάνεις είτε όχι. Το ίδιο και οι προπονητές των αθλητών: οι αθλητές δεν απολαμβάνουν πάντα την προπόνηση, αλλά παρά ταύτα επιμένουν. Συνεχίζουν. Το ίδιο και με το διάβασμα. Η διαδικασία έχει τουλάχιστον τόση σημασία όση και το υλικό. Κάποια στιγμή έρχεται αυτή η κατάσταση της απόλαυσης, «όταν περνάς ελαφρά από το αντιδραστικό σκότος» στο φως. Θα ’λεγες ότι κάτι κατεβαίνει από τον ουρανό απρόσμενα και σε τυλίγει, το «flow» όπως αναφέρεται από ερευνητές αυτής της θεσπέσιας κατάστασης. Τότε που ο χρόνος γίνεται άχρονος και εσύ και το βιβλίο, όπως θα ’λεγε και ο Ρολάν Μπαρτ, γίνεστε ένα. Τότε πλέον ο αναγνώστης γεύεται την απόλαυση του κειμένου –ή, πάλι κατά τον Μπαρτ, που χρησιμοποιεί τον όρο «jouissance»- βρίσκεται πιο κοντά στην ηδονή και την ευδαιμονία.
Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η ρίζα του προβλήματος. Οι σημερινοί νέοι, με τη διάσπαση που τους κυνηγάει από κάθε πλευρά, δεν θα περάσουν ποτέ από τις αρχικές φάσεις στη «μύηση» της απόλαυσης της ανάγνωσης. Δεν θα φθάσουν ποτέ στο Νησί των Θησαυρών γιατί δεν θα έχουν κάνει το ταξίδι. Θα πελαγοδρομούν διαβάζοντας κείμενα τήδε κακείσε, ανάλογα με το πώς τους δολώνουν τα λινκς και οι σειρήνες των τραβηχτικών φωτογραφιών. Θα σκρολάρουν μέχρι τελικής πτώσεως. Θα καταναλώνουν βουλιμικά, μα δεν θα απολαμβάνουν. Δεν θα συναισθανθούν ποτέ ότι «το βιβλίο δίνει το νόημα, το νόημα δίνει τη ζωή». Κρίμα δεν είναι;
