Αγαπημένε μου Ρώσε φίλε
Πάνε δύο μήνες από τότε που η χώρα σου εισέβαλε χωρίς λόγο και χωρίς αιτία στη γειτονική Ουκρανία, προκαλώντας ανείπωτες καταστροφές και αναρίθμητες απώλειες ανθρώπινων ζωών.
Εσύ και εγώ δεν πιστεύαμε ποτέ πως θα ζήσουμε για να δούμε την επανάληψη των θηριωδιών που διέπραξε το απόλυτο Κακό του 20ού αιώνα, ο χιτλερισμός. Θυμάμαι που πίναμε και συζητούσαμε βουρκωμένοι στις 9 Μαΐου, κάθε χρόνο, εδώ και πολλά χρόνια, για εκείνους που είτε έδωσαν τη ζωή τους είτε γύρισαν σακατεμένοι από το μέτωπο, προσφέροντας όμως τη δυνατότητα να ζήσουμε κοντά 80 χρόνια ειρηνικής συνύπαρξης, παρά τις μεγάλες διαφορές των συστημάτων στα οποία ζούσαμε.
Κι όντως, παρά τις διαφορές τις οποίες είχαμε στην πολιτική, αυτό δεν μας εμπόδισε όχι απλά να συνυπάρχουμε, μα και να είμαστε φίλοι. Μπορεί να βλέπαμε διαφορετικά το ζήτημα της Κριμαίας –εγώ τη θεωρούσα παράνομη κι εσύ πίστευες πως η χερσόνησος επέστρεψε στην ιστορική της πατρίδα– αλλά συμφωνούσαμε πως πρέπει να συνεχίσουμε να μιλάμε, να ανταλλάσσουμε απόψεις, να ταξιδεύουμε ο ένας στην πατρίδα του άλλου.
Σου έλεγα, τότε, πως αργά ή γρήγορα η Ρωσία θα βρεθεί αντιμέτωπη με δυσκολίες γιατί, αντί να κοιτάζει μπροστά, έχει το βλέμμα της καθηλωμένο στο παρελθόν. Και ξέρεις, εκείνο που πάντα μου έκανε τρομερή εντύπωση είναι πως η Ρωσία δεν τολμούσε να κοιτάξει κατάματα το παρελθόν της, δεν τολμούσε να ανοίξει τις σκοτεινές σελίδες του βιβλίου της ιστορίας της.
Ναι, καλέ μου φίλε. Επανέρχομαι στο οδυνηρό θέμα, που συζητώντας το ήπιαμε πολύ, εγώ γιατί συμπονούσα τα θύματα κι εσύ γιατί ντρεπόσουν για την ατολμία σου (όχι, δεν θα σε κατηγορήσω για δειλία, επειδή ξέρω τον πόνο που νιώθεις βαθιά μέσα σου) να παραδεχτείς πως οι απόγονοι των θυτών, μόλις (ξανα)πήραν την εξουσία στα χέρια τους, έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για τον δεύτερο θάνατο των θυμάτων τους, εκείνον που σχετίζεται με την εξαφάνιση της μνήμης τους.
Ελπίζω να μην ξέχασες (πώς θα μπορούσες άλλωστε, αφού γνωρίζω την ευαισθησία σου) τις μακρές συζητήσεις που είχαμε για τη σχέση της λήθης και της συγχώρεσης. Σου ανέφερα συχνά το «Μεμοριάλ» και τη θαυμάσια δουλειά που κάνουν οι εθελοντές του, συγκεντρώνοντας πολύτιμο υλικό. Μου μίλησες τρυφερά για τον Γιούρι Ντμίτριεφ, τον ιστορικό συνάδελφό σου και τον Γολγοθά του στα δεσμωτήρια της σύγχρονης Ρωσίας, για την ταλαιπωρία του με τις χαλκευμένες κατηγορίες. Συμφωνήσαμε ότι πρέπει να θυμόμαστε, ότι δεν πρέπει να ξεχάσουμε, ότι πρέπει να τιμάμε την μνήμη των νεκρών, των αθώων θυμάτων του σοβιετικού Λεβιάθαν.
Εκεί που διαφωνήσαμε ήταν η συγχώρεση. Επέμενα πως πρέπει να συγχωρούμε χωρίς να λησμονούμε, ισχυριζόσουν πως καλύτερα θα ήταν να βάψουμε βαθιά τούτες τις σκοτεινές σελίδες γιατί αμαυρώνουν το λαμπρό, όπως πίστευες, μέλλον της πατρίδας σου.
Ξέρω καλά –ή τουλάχιστον έτσι νομίζω– πώς σκέφτονται οι συμπατριώτες σου για όλα αυτά. Πάντα με απασχολούσε αυτή η σταλινική νοσταλγία που έβλεπα γύρω μου, όλα αυτά τα χρόνια. Σ’ το είχα πει πολλές φορές ότι αυτό δεν προμηνύει τίποτα καλό και ότι θα πληρώσετε για δεύτερη φορά τις αμαρτίες ενός σκοτεινού παρελθόντος. Επέμενες, όμως, να μου μιλάς για τον Στάλιν ως στρατηλάτη και αρχιτέκτονα της νίκης, παραγνωρίζοντας το ρόλο των Συμμάχων, άσχετα αν κατηγορούσατε τη Δύση πως διαστρεβλώνει την ιστορία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Κι όταν σου έλεγα ότι η Σοβιετική Ένωση νίκησε μαζί με τους συμμάχους τη φαιά πανούκλα του ναζισμού, μου πρόβαλες πάντα το επιχείρημα του αριθμού των θυμάτων, τον οποίο κανείς, ποτέ δεν αμφισβήτησε, εκτός από τους Ρώσους ιστορικούς, οι οποίοι, αποκτώντας πρόσβαση στα κρατικά αρχεία σας, διαπίστωσαν ότι ήταν σκόπιμα υποτιμημένος για να μην αποκαλυφθούν τα ολέθρια λάθη και οι παραλείψεις εκείνου που θεωρούσες αρχιτέκτονα της νίκης. Ας είναι, όμως.
Ξέρω καλά ότι είναι δύσκολο να αντικρίσεις κατάματα τις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας σου. Το ζήσαμε και το ζούμε κι εμείς στην πατρίδα μου όταν, εβδομήντα και πλέον χρόνια μετά τη λήξη του αδελφοκτόνου εμφύλιου πολέμου, οι πληγές παραμένουν ανοιχτές και τα πάθη κορωμένα.
Μα ξέρεις κι εσύ πως αν δεν αναμετρηθούμε με τα φαντάσματα του παρελθόντος και τους δαίμονες του παρόντος δεν θα γαληνέψει η ψυχή των νεκρών και δεν θα καταλαγιάσει το πάθος στις ψυχές των ζωντανών.
Αγαπημένε Ρώσε φίλε μου,
ξέρω πως τώρα περνάς δύσκολα, παλεύοντας ανάμεσα στην αποδεδειγμένη φιλοπατρία σου και την ορμητική διάθεση για μια αλλαγή. Τι είδους αλλαγή περιμένεις; Δεν μου το έχεις πει ποτέ. Ίσως γιατί, ενδόμυχα, γνωρίζεις ότι στη Ρωσία οι αλλαγές έχουν πάντα το χαρακτήρα των τεκτονικών μεταβολών και, ας το παραδεχτούμε, αυτό είναι κάτι που σε τρομάζει. Όπως θα τρόμαζε τον οποιονδήποτε. Έχεις συνηθίσει, εξάλλου, να πιστεύεις ότι το σημερινό καθεστώς είναι εγγύηση της σταθερότητας. Ήρθε η ώρα να σκεφτείς ότι η σταθερότητα που τόσο επιζητούσες, μετά τη σύντομη ρωσική άνοιξη της δεκαετίας του ’90 του 20ού αιώνα, πέθανε οριστικά στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Και γι’ αυτό υπεύθυνοι δεν είναι οι άλλοι, μα εσείς.
Ξέρω πως, αργά ή γρήγορα, θα βρεθείς αντιμέτωπος με το δίλημμα, όταν θα έχεις να επιλέξεις ανάμεσα στην πρόσκαιρη καταστροφή της πατρίδας σου με την ελπίδα μιας δημοκρατικής ανάκαμψης ή με την επιστροφή σε εκείνες ακριβώς τις σκοτεινές ημέρες που στοιχειώνουν τις νύχτες σου.
Θέλω να ξέρεις πως ό,τι κι αν επιλέξεις πρόθυμα θα το συζητήσω μαζί σου, ελπίζοντας πως μέσα από αυτόν το διάλογο θα σε βοηθήσω να δεις καθαρά την πραγματικότητα και να αποφασίσεις χωρίς να έρθεις σε αντίθεση με τη συνείδηση σου.
Θα σου ξαναγράψω σύντομα.
Ο Έλληνας φίλος σου
17 Μαΐου 2022
