Η επικοινωνιακή νίκη του Ζελένσκι

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επιφέρει μεγάλες αλλαγές που ακόμη δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πλήρως. Μεταξύ αυτών ανέδειξε μια παράπλευρη αλλά κρίσιμη παράμετρο. Αυτή της επικοινωνιακής δύναμης του ηγέτη. Ακόμη και αν δεν γνωρίζουμε ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα της επίθεσης των Ρώσων στους Ουκρανούς, ακόμη και αν μπορούμε να υποθέσουμε ότι στρατιωτικά κάποια στιγμή το «δίκαιο» το ισχυρού θα κυριαρχήσει έναντι του αδυνάμου, ξέρουμε πια ότι η δύναμη των όπλων, η δύναμη του αυταρχισμού και της παραδοσιακής πληροφοριακής προπαγάνδας δεν είναι αρκετή για να κερδίσει κανείς τον ουσιαστικό πόλεμο, τον πόλεμο της γεωπολιτικής επιρροής που έχει πάντα μακρά διάρκεια. Πέρα από την απίστευτη γενναιότητα που επιδεικνύουν οι Ουκρανοί για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους απέναντι στον ρωσικό ιμπεριαλισμό, δείχνουν ότι η πολιτική επικοινωνία την εποχή των social media μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα ενός πολέμου, μαζί φυσικά με τις οικονομικές κυρώσεις.
Αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής αυτού του νέου τύπου εμπόλεμης πολιτικής επικοινωνίας, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζελένσκι, ο οποίος έχει αναχθεί σε ήρωα σχεδόν σε ολόκληρη τη Δύση. Η συχνή απεύθυνσή του στον ουκρανικό λαό αλλά και στη διεθνή κοινή γνώμη (από αντιπολεμικές συγκεντρώσεις μέχρι Κοινοβούλια), με τη στρατιωτική ενδυμασία, το αξύριστο λουκ, τη σπασμένη από την ταλαιπωρία και το φόβο φωνή, το αποφασιστικό βλέμμα, την έλλειψη σκηνοθεσίας στα πλάνα που τον παρουσιάζουν κοντά στην πρώτη γραμμή της μάχης, αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα ηγετικής επικοινωνίας. Εντελώς διαφορετικό από εκείνο του Βλαντίμιρ Πούτιν που παρουσιάζεται ανέκφραστος σε ψυχρούς χώρους μεγαλείου, με τα κωμικοτραγικά τραπέζια που απομακρύνουν τους συνομιλητές του μέτρα μακριά του, με τις fake εικόνες οικείας συζήτησης με όμορφες ρωσίδες αεροσυνοδούς. Από τη μια πλευρά, στην περίπτωση του ρώσου προέδρου έχουμε την επίδειξη της πατερναλιστικής ισχύος, της μιλιταριστικής αποφασιστικότητας, της ανέκφραστης βεβαιότητας αλλά και της μοναξιάς του απολυταρχικού ηγεμόνα. Από την άλλη, στην περίπτωση του ουκρανού προέδρου έχουμε την επίδειξη της ταύτισης με τον βαλλόμενο λαό και την αγωνία του, έχουμε τη συναισθηματικά φορτισμένη ενημέρωση της εσωτερικής και διεθνούς κοινής γνώμης, την προβολή του ατομικού στο εθνικό (Ουκρανία) και στο υπερεθνικό (Δύση) μέσα από τη συνεχή selfie ομολογία ότι όλοι εξαρτώνται από όλους.
Για πολλούς το γεγονός ότι ο Ζελένσκι πριν αναλάβει τα ηνία της Ουκρανίας ήταν ένας κωμικός ηθοποιός τον καθιστούσε ιδιαίτερα αδύναμο απέναντι στον σκληροτράχηλο αντίπαλό του. Όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Γνωρίζουμε εδώ και χρόνια ότι η πολιτική έχει ιδιαίτερη σχέση με τον κόσμο που υποτιμητικά έχει ονομαστεί «ενημερωδιασκέδαση» (infotainment). Σε μεγάλο βαθμό η κοινή γνώμη ενημερώνεται και αντιλαμβάνεται τα πολιτικά μηνύματα των καιρών περισσότερο μέσα από χιουμοριστικούς κώδικες και πρόσωπα που έρχονται να κάνουν οικείο αυτό που φαίνεται όλο και πιο σύνθετο να κατανοηθεί και να ερμηνευτεί. Το έχουμε δει στο παράδειγμα του Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ πρόσφατα στις ΗΠΑ και στα καθ΄ ημάς στην περίπτωση της σατιρικής προπαγάνδας του Λάκη Λαζόπουλου τα χρόνια της οικονομικής κρίσης.
Ο Ζελένσκι όμως αποδεικνύει ότι η ενημερωδιασκέδαση δεν έχει να κάνει μόνο με το χάιδεμα των λαϊκών έξεων και των φοβικών αντανακλαστικών. Ο ηθοποιός-πολιτικός Ζελένσκι ανακαλεί δραματικά όλα εκείνα τα σύμβολα που έχουν χαραχτεί στη συλλογική μνήμη ως στοιχεία αντι-ολοκληρωτικών αγώνων (π.χ. ο λόγος του Τσώρτσιλ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) και όλες τις συναισθηματικές ορίζουσες του πατριωτισμού, και τα κάνει με κάποιον τρόπο ξανά οικουμενικές αξίες και αναφερόμενα. Ο Ζελένσκι δεν πουλάει αντίσταση μέσω lifestyle. Την επικοινωνεί και την εφαρμόζει με κόστος. Με όπλα τη χαμένη πολιτική αμεσότητα, απλότητα και γενναιότητα.
Ζελένσκι, o πρόεδρος των Ουκρανών, ο πρώτος μεταξύ ίσων, που μας θυμίζει την υποτιμημένη δημοκρατικότητα της εθνικής ταυτότητας.