Ταυτολογία βαρετή, όμως η πρακτική είναι πολύ πραγματική: σε καθεστώς αυταρχικό, ο ελεύθερος καλλιτέχνης θα βρεθεί τρόπος να εμποδιστεί. Ανεκτός παραμένει ο πειθαρχικός και προωθείται, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, εκείνος του οποίου η δράση, ιδωμένη από τη σκοπιά του καθεστώτος. κρίνεται συμφερτική για αυτό: κατά κύριο λόγο δηλαδή η τέχνη που ασκείται από τους επίσημους φορείς.
Η Ευρώπη ούτε θέλει ούτε μπορεί κανέναν καλλιτέχνη να θέσει σε κατ' οίκον περιορισμό. Μπορεί όμως, εν καιρώ πολέμου, εκείνους, που είτε από πρόθεση είτε εκ των πραγμάτων, εξυπηρετούν την πολιτική του εχθρού, να μην τους θέλει στον δικό της οίκο. Αυτοί, εν προκειμένω, δεν είναι ούτε ο Τσαϊκόφσκι, ούτε ο Τουργκένιεφ και ο Τολστόη, ούτε ο Σερεμπρένικοφ: είναι οι ρωσικοί κρατικοί οργανισμοί.
* στη Ρωσία οι καλλιτέχνες που δεν ακούν σε στάση προσοχής τα λόγια του ηγέτη, έχουν διαγνωστεί με προδιάθεση εγκληματική. Το αδίκημα εδώ ήταν οικονομική κακοδιαχείριση.
