Με αυτό δεν εννοώ ότι για να κατανοήσουμε κάθε ανθρώπινη δράση πρέπει να στραφούμε στις έννοιες του ελέγχου και της απώλειάς του, αλλά να σκεφτούμε πέραν των στερεοτυπικών διατυπώσεων ή, ακόμα καλύτερα, να σταθούμε όταν τις χρησιμοποιούμε και να καταλάβουμε ποια αλήθεια κρύβουν κάτω και πίσω από τη στερεότυπη εκφορά τους.
Όταν το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ λέει «έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου του», και σταματάει εκεί, διαπράττει ένα κλασικό σφάλμα που απαντάται συχνά στον καθημερινό μας βίο και τον δημόσιο λόγο, αυτό της προηθικής σκέψης: κατά τον Νίτσε, η προηθική σκέψη είναι αυτή που καταπιάνεται με τα αποτελέσματα και όχι με τα κίνητρα και θα μπορούσε να συνοψιστεί στην αναληθή και ανήθικη διατύπωση «το αποτέλεσμα μετράει».
Παρενθετικά, ο Νίτσε υποστήριζε ότι η προηθική σκέψη είναι παιδί της νεωτερικότητας – και πατέρας της είναι ο χριστιανισμός. Αυτή η άποψη του είναι μια από τις μεγαλύτερες αναλήθειες του έργου του και ίσως η πιο βάναυση διαστρέβλωση της χριστιανικής διδασκαλίας. Από την Καινή Διαθήκη, στο έργο και τον βίο των πατέρων της ερήμου, στον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, τον Meister Eckhart, την Τερέζα της Άβιλα, τον Aβικέννα και, κυριολεκτικά, χιλιάδες άλλους στοχαστές, η ηθική σκέψη και ο στοχασμός επί του ηθικού βίου, δηλαδή του βίου κοντά στη Μεγάλη Μητέρα, είναι, κυριολεκτικά, το σημαντικότερο θέμα συζήτησης. Η προηθική σκέψη είναι παιδί των «μεγάλων» άθεων, ασήμαντων και κουτών πολιτικών στοχαστών. Οι πραγματικά σημαντικοί σέκιουλαρ στοχαστές, ας πούμε ο Τζον Ρολς, αξιοποίησαν την ένθεη πνευματική παράδοση, για να μην πούμε ότι υπήρξαν σημαντικοί στοχαστές μόνον όταν την αξιοποιούσαν.
Λέει λοιπόν ο δημοσιογράφος, «έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου του». Κατόπιν, ακούγονται οι κενές διατυπώσεις: είναι θέμα παιδείας, πρέπει να αυστηροποιηθούν οι ποινές, πρέπει να γίνει καλύτερη η σήμανση, πρέπει να γίνουν έργα στους δρόμους κ.ο.κ. Όλα τα παραπάνω είναι λάθος και προδίδουν τη δεύτερη μεγάλη πληγή του δυτικού «πολιτισμού»: την ταύτιση της έννοιας της «λύσης» με αυτή της «αντιμετώπισης των συμπτωμάτων».
Στον καπιταλισμό, κάθε φορά που έχουμε κάποιο πρόβλημα, δημιουργούμε ένα προϊόν για να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματά του. Πολλές φορές, μάλιστα, χρησιμοποιούμε προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί για άλλους σκοπούς, προκειμένου να απαλύνουμε τα συμπτώματα άσχετων «ασθενειών». Μερικά παραδείγματα:
- Παθαίνουμε κατάθλιψη > παίρνουμε αντικαταθλιπτικά (γουίνκ γουίνκ)
- Έχουμε στρες > πίνουμε αλκοόλ
- Νιώθουμε κενό > αγοράζουμε καινούριο παπουτσάκι
- Νιώθουμε ντάουν > πίνουμε κόκα
- Σκοτωνόμαστε σε τροχαίο με φεράρι > αναπολούμε τις εποχές που η Επανάστασις έφτιαχνε δρόμους
Τι θα έλεγε για όλα αυτά ένας χριστιανός (εβραίος, μουσουλμάνος) στοχαστής αξιοποιώντας τις περιορισμένης σημασίας επιστημονικές γνώσεις, οι οποίες στην καλύτερη περίπτωση διαυγάζουν τον θεϊστικό στοχασμό, στη χειρότερη εντείνουν τις διαστρεβλώσεις του ανθρώπινου νου; [Μια πλήρη απάντηση με πέιπερζ και τεκμήρια για την αδυναμία του επιστήμονα να σκεφτεί επιστημονικά, αλλά και μια εξαντλητική καταλογογράφηση όλων των διαστρεβλώσεων της λογικής στον καθημερινό μας βίο, βλέπε: Ντάνιελ Κάνεμαν, Thinking, fast and slow - https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=187890 , Κώστας Αναγνωστόπουλος, «Ντάνιελ Κάνεμαν: ψυχολόγος με Νόμπελ Οικονομίας», The Books' Journal, τχ. 35, Σεπτέμβριος 2013, και https://booksjournal.gr/kritikes/istoria/2321-simantikoi-eikonoklastes]
1. Θα στρεφόταν πρώτα στον καπιταλισμό και θα έλεγε κάτι σαν: «η αναζήτηση όλο και περισσότερων διεγέρσεων και ερεθισμάτων σε ένα οικονομικό σύστημα που συνεχώς παράγει ανάγκες οδηγεί ορισμένους αδελφούς μας σε επιλογές διεγέρσεων (γρήγορου κάρου στην προκειμένη), οι οποίες είναι εξ ορισμού επικίνδυνες για τον συνάνθρωπο. Βέβαια, σε ένα σύστημα που αποθεώνει και φετιχοποιεί αφελώς την επιλογή πατώντας πάνω σε κάτι άθεα μειράκια που έχουν καταπιαστεί με επιφανειακούς στα όρια της γελοιότητας όρους, με έννοιες όπως ελευθερία της βούλησης, είναι, ηθική ύπαρξη κ.ο.κ., ας μην περιμένουμε και κάτι περισσότερο από το «όλα είναι θέμα παιδείας».
2. Θα περνούσε στη νευροβιολογία και θα υποστήριζε: «Ο οδηγός της Φεράρι είναι διαφορετικός από τον οδηγό του Λάντα σε νευροβιολογικό επίπεδο. Είναι ψηλά σε όλες σχεδόν τις ιεραρχίες στις οποίες συμμετέχει, συνεπώς έχει περισσότερη τεστοστερόνη, συνεπώς είναι πιο επιθετικός, λιγότερο ήρεμος, πιο risk taker, πιο ασεβής απέναντι στους νόμους, με μεγαλύτερο sense of entitlement. Άρα ο Ιαβέρης έχει δίκιο, τα high testosterone males θέλουν ειδική εκπαίδευση γιατί είναι πιο επικίνδυνα για τους εαυτούς τους και την κοινωνία».
3. Ο φεμινιστικός στοχασμός (η μήτρα του οποίου είναι η Καινή Διαθήκη, όπως και της queer theory) θα έβγαζε το εξής άργκιουμεντ: «Ο οdηγός της φεράρι έχει μάθει να είναι Alpha male. Sinepos, prepei na tou ksemathoume oti einai kalo na einai alpha male. Kalo einai na einai alpha male monon otan anoigei thn porta sthn kopela tou gia na perasei kai otan paizei mpounies me xrusaugites. Gia ola ta alla, kalo tha einai na sumperiferetai san koritsi, eidate pote kanena koritsi na odhgei ferari? Oxi, ta koritsia den einai hlithia gia na odhgoun ferari».
Και κάπως έτσι θα ξεκινούσε η συζήτηση και θα κρατούσε περίπου 3 ή 9 ή 12 ή 42 ή 666 ώρες και δεν θα καθαρίζαμε ως κοινωνία, με τον Χατζηνικολάου να λέει εμβρόντητος «όλα είναι θέμα παιδεία».
Ρ.Ι.Π ΜΑΝΤΚΛΙΠ
