Ελληνικά και λατινικά γράμματα στο Princeton

Παρασκευή, 04 Ιουνίου 2021 09:38

Φωτογραφία Αρχείου

Λατινικά, μαζί με τα ελληνικά και η γραμματεία τους, το αντικείμενο των κλασικών σπουδών.

Τα ελληνικά (αρχαία τα λέμε εμείς, οι modern Greeks, στην Ευρώπη και στις υπερατλαντικές της αποικίες είναι τα ελληνικά) οφείλουν την ένταση με την οποία μελετήθηκαν και μελετώνται ακόμα σε μια στέρηση: τον 14 αιώνα στην Ιταλία αισθάνονται πως υπάρχουν θησαυροί δυο βήματα πιο πέρα, κείμενα, Θουκυδίδης, Όμηρος, Πλάτων, Αριστοτέλης (διότι ήταν εν πολλοίς κακομεταφρασμένος). ποιητές, ρήτορες - στους οποίους δεν έχουν πρόσβαση. Ο Πετράρχης, παρόλο που προσπαθεί, δεν μπορεί να διαβάσει 'Όμηρο, διότι καταλαβαίνει πως δεν είναι Όμηρος η λέξη - προς - λέξη απόδοση που έχει διαθέσιμη.

Και αυτή είναι όλο κι όλο που έχει. Όλοι οι άλλοι συγγραφείς, απροσπέλαστοι.

Έτσι, όταν μετακαλείται στην Φλωρεντία ο πρώτος μεγάλος και πραγματικός Ελληνοδιδάσκαλος, ο άρχων Μανουήλ Χρυσολωράς, το 1400, η διδασκαλία του πιάνει σαν σπίρτο σε ξερά κλαδιά. Η ελληνομάθεια αναπτύσσεται ραγδαία, σε μισό αιώνα γίνονται όλες οι μεταφράσεις που δεν είχαν γίνει ώς τότε - το μεταφραστικό είναι κίνημα, για την ακρίβεια είναι το κίνημα του Ουμανισμού. Κίνημα εκρηκτικό: είμαστε ακόμα στην εποχή που γνωρίζω, μαθαίνω, κάνω επιστήμη, και φυσικά μαθαίνω λογοτεχνία - σημαίνει διαβάζω: οι μεταφράσεις διευρύνουν δραστικά τον ορίζοντα των γνώσεων, κατά τον 15ο, 16ο, ακόμα και τον 17 αιώνα.

Με αυτή τη φόρα το κίνημα της ελληνομάθειας κατέκτησε το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο.

Για την απόφαση του Πρίνστον να καταργήσει το υποχρεωτικό των ελληνικών από τις κλασικές σπουδές, δεν νομίζω πως ευθύνεται μόνο η πολιτική ορθότητα - η οποία έπαιξε τον ρόλο του εναύσματος. Νομίζω πως η ελληνομάθεια (και η λατινομάθεια) ως προϋπόθεση της μελέτης των κλασικών πολιτισμών διατηρήθηκε έως τώρα ως συνέπεια εκείνης της πρώτης ορμής, η οποία έχει πια εδώ και πάρα πολύ καιρό ξεθυμάνει. Είναι πάρα πολλά αυτά που μπορείς να κάνεις με τις καλές μεταφράσεις, και από ορισμένες απόψεις, για ορισμένες σπουδές που σχετίζονται με τους κλασικούς πολιτισμούς, η μελέτη αυτών των δύο πολύ δύσκολων γλωσσών μπορεί από προϋπόθεση να γίνεται εμπόδιο.

Εξορθολογισμός των σπουδών, είναι η κίνηση του Πρίνστον, κακώς τα ακούει η ορθότητα, που ήταν απλώς η αφορμή.

Πάντως και έτσι, ο διάβολος καιροφυλακτεί στις λεπτομέρειες: πέρα από τις σπουδές στην κλασική λογοτεχνία, και αυτές που αναφέρονται στα κείμενα, που δεν νοούνται δίχως γλώσσες - έχουμε και άλλες λεπτομέρειες. Σκέφτομαι την καταπληκτική ανάπτυξη που έχει η μελέτη της (αρχαίας) Ελληνικής φιλοσοφίας στις ΗΠΑ, οι σπουδαίες παραδόσεις που ξεκίνησαν με τον Γρηγόρη Βλαστό και τον Michael Frede (με κέντρο το Πρίνστον, παρεμπιπτόντως). Εδώ έχουμε αντικείμενο καθαρά φιλοσοφικό, το οποίο όμως δεν είναι δυνατόν να διεξαχθεί από μετάφραση, εφόσον πάρα πολλά εξαρτώνται από την ερμηνεία του κειμένου.

Περιμένω με ενδιαφέρον τις εξελίξεις.

Παντελής Μπασάκος

Σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα και στο Παρίσι. Πρωτοδίδαξε (1977) στην Αθήνα, στο Κέντρο Φιλοσοφικών Ερευνών.Έχει διδάξει στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου (1979-2014) και ως επισκέπτης καθηγητής στο φιλοσοφικό τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Υπήρξε συνεκδότης του περιοδικού του Κέντρου Φιλοσοφικών Ερευνών Δευκαλίων, μαζί με τους καθηγητές Παύλο Καλλιγά και Ιόλη Πατέλη. Διευθύνει, μαζί με τους καθηγητές Βασίλη Κάλφα και Γεράσιμο Κουζέλη, την έκδοση των Απάντων του Αριστοτέλη από τις εκδόσεις Νήσος, με την χορηγία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Κυριότερα γραπτά: L’ instance d’ aporie, essai sur Platon (1981), Επιχείρημα και Κρίση (1999), Τρεις Γλώσσες, Αριστοτέλης - Husserl - Wittgenstein (2006), Αριστοτέλης Τέχνη Ρητορική (μετάφραση και εισαγωγή, 2016).