Σύνδεση συνδρομητών

Η γενναιότητα και οι δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια

Πέμπτη, 18 Μαρτίου 2021 22:48
Ακόμα κι ο Μπέρτολτ Μπρεχτ που έδινε οδηγίες στους άλλους να αναμετριούνται με την αλήθεια, δε μίλησε ποτέ για τα σταλινικά εγκλήματα. Όπως πολύ γλαφυρά αναφέρει ο βιογράφος του Τζον Φουέγκι «βούλωσε το στόμα του». Τι κάνει ακόμα και τους διανοούμενους, οι οποίοι εξ ορισμού είναι ταγμένοι να διακονούν την τέχνη και την επιστήμη –δηλαδή την αλήθεια– να μη βλέπουν την πραγματικότητα που σπαρταρά μπροστά τους;
Bundesarchiv_Bild_183-W0409-300,_
Ακόμα κι ο Μπέρτολτ Μπρεχτ που έδινε οδηγίες στους άλλους να αναμετριούνται με την αλήθεια, δε μίλησε ποτέ για τα σταλινικά εγκλήματα. Όπως πολύ γλαφυρά αναφέρει ο βιογράφος του Τζον Φουέγκι «βούλωσε το στόμα του». Τι κάνει ακόμα και τους διανοούμενους, οι οποίοι εξ ορισμού είναι ταγμένοι να διακονούν την τέχνη και την επιστήμη –δηλαδή την αλήθεια– να μη βλέπουν την πραγματικότητα που σπαρταρά μπροστά τους;

Μια αδυσώπητη μάχη εκ του συστάδην εκτυλίσσεται κάθε μέρα στον ακήρυκτο πόλεμο της αλήθειας. Τι είναι ο πρύτανης του ΑΠΘ που κάλεσε την αστυνομία; Καταδότης ή υπερασπιστής της νομιμότητας; Τι πρέπει να γίνει με τον Κουφοντίνα; Στα κανάλια, στις εφημερίδες, στα κοινωνικά δίκτυα o εμφύλιος χαρακτήρας της δημόσιας ρητορικής, η έλλειψη ανοχής και ψυχραιμίας τείνει να πάρει τα χαρακτηριστικά ενός  πνευματικού μιλιταρισμού. Ο μανιχαϊσμός εκτοπίζει τις αποχρώσεις, τη μετριοπάθεια, μεταλλάσει το δημόσιο διάλογο σε μια αρένα ακαριαίας αμφισβήτησης, με βασικό χαρακτηριστικό την αγελαία επιβολή της  «δικής μας» άποψης.

Από το 1935 ο Μπρεχτ διακήρυττε τις πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια. Πολλές φορές χρειάζεται πραγματικά θάρρος για να συγκρουστείς με συμφέροντα, κόμματα, εξουσίες και συντεχνίες. Χρειάζεται επίσης την εξυπνάδα για να την ανακαλύψεις. Οι πεποιθήσεις μας, αριστερές, δεξιές ή κεντρώες, γεμάτες  στερεότυπα και προκαταλήψεις, γενικότητες και αοριστίες δεν συνιστούν επαρκή γνώση σε έναν πολύπλοκο κόσμο. Χρειάζονται αριθμοί, στοιχεία, εξειδίκευση.  Ένας επιστήμονας που λέει την αλήθεια όταν δημοσιεύει με στοιχεία τα papers, μπορεί μιλώντας στην τηλεόραση, ελαφρά τη καρδία και με ιδιοτελή κίνητρα,  να λέει ότι ο «κορωνοϊός δεν μεταδίδεται με την θεία κοινωνία».

Ωστόσο, ακόμα κι ο Μπέρτολτ Μπρεχτ που έδινε οδηγίες στους άλλους, δε μίλησε ποτέ για τα σταλινικά εγκλήματα. Όπως πολύ γλαφυρά αναφέρει ο βιογράφος του Τζον Φουέγκι «βούλωσε το στόμα του». Τι κάνει ακόμα και τους διανοούμενους, οι οποίοι εξ ορισμού είναι ταγμένοι να διακονούν την τέχνη και την επιστήμη –δηλαδή την αλήθεια– να μη βλέπουν την πραγματικότητα που σπαρταρά μπροστά τους;  Παρακολουθώ καθημερινά πνευματικούς ανθρώπους που εκτιμώ, να καταδικάζουν με αποτροπιασμό κάθε παρωνυχίδα του λόγου του Άδωνη Γεωργιάδη, αλλά να καταπίνουν τόνους από τα γραπτά του Πολάκη και αντιστρόφως.

Στην εκφώνηση της αλήθειας υπάρχει το πρότυπο της γενναιότητας του Θερσίτη. Είναι ο αγανακτισμένος αμετροεπής ομηρικός  ήρωας του ιλιαδικού έπους που βγαίνει μπροστά από το πλήθος και βρίζει τους Αγαμέμνονες. Βεβαίως, ο Θερσίτης αναλάμβανε την ευθύνη και τον κίνδυνο της πράξης του. Οι σημερινοί αγανακτισμένοι μπαχαλάκηδες χτυπούν, σπάζουν κι εξαφανίζονται ή κάθονται εκ του ασφαλούς ακόμη και πάνω στο γραφείο της Πελόζι.

Ενδημική είναι, επίσης, η γενναιότητα της αλήθειας του κομματικού στρατοπέδου. Ενδεικτικό, εν προκειμένω, είναι το θέμα της βίας και της αστυνομίας στα  πανεπιστήμια. Ένα πρόβλημα αφέθηκε να σαπίσει, ώστε καμιά λύση να  μην είναι άριστη και χωρίς προβλήματα. Γιατί δεν είναι η καλύτερη  εικόνα των αστυνομικών μέσα στις σχολές που σέρνουν φοιτητές. Θα περίμενε, όμως, κανείς οι ευαίσθητοι που συγκινούνται, και δικαίως, από την εικόνα του φοιτητή να έχουν μια λέξη για τους προπηλακισμούς και το ξύλο στους καθηγητές. Εκείνοι που  διακρίνουν μια βελόνα στα άχυρα της αντίθετης άποψης, να μην είναι τυφλοί στους λοστούς και τις αλυσίδες.

Πώς είναι δυνατόν διανοούμενοι να μη βλέπουν τη χυδαία καταπάτηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας από τις θλιβερές μειοψηφίες που έχουν εδραιώσει το φόβο στα πανεπιστήμια για όσους  δε συμμορφώνονται με τα τάγματα εφόδου και στέκονται σιωπηλοί  και ψοφοδεείς απέναντι στην παρακμή; Το  κρίσιμο υπονοούμενο, ό,τι μετατρέπει τη συζήτηση σε διάλογο κωφών, είναι η ανοχή και η σιωπηλή δικαιολόγηση της «νόμιμης βίας» στο όνομα ενός   πρωτόγονου αντισυστημισμού.  Η Χρυσή Αυγή και η έφοδος των ψεκασμένων στο αμερικανικό κοινοβούλιο, πλειοδοτώντας σε «αντισυστημικότητα», γελοιοποίησαν όσα βαρύγδουπα χρησιμοποιούσε ένα εγχώριο λεξιλόγιο και ανέδειξαν την αξία των νόμων και της δημοκρατίας.

Υπάρχει, βεβαίως, και η πραγματική γενναιότητα της αντιδημοφιλούς αλήθειας. Προπαντός  απέναντι στους ομοϊδεάτες σου. Η σύμπλευση με την καθιερωμένη κυρίαρχη άποψη  είναι αναπαυτική. Χαϊδεύουν τα αυτιά σου οι ιαχές και τα λάικ του δικού σου στρατοπέδου. Είναι δύσκολο, όμως, να κωπηλατείς κόντρα στο ρεύμα. Έχει το δικό του τίμημα. Χρειάζεται κουράγιο να υψώνεις τη φωνή σου πάνω από τα χειροκροτήματα του πλήθους και να διατυπώνεις απόψεις που ξεβολεύουν από τα ταξιθετημένα παραταξιακά στερεότυπα. Που υποδεικνύουν τα «δικά μας» λάθη και τις παραλείψεις. Όσα η δική μας άποψη σπρώχνει κάτω από το χαλί. Διακινδυνεύεις φιλίες, σχέσεις και θέσεις. 

Τέλος, υπάρχει η δύσκολη και μοναχική γενναιότητα της αλήθειας απέναντι στον εαυτό σου: «Εκεί που σκάβεις μέσα σου γι’ άλλη μια φορά [...] ανακαλύπτεις πως δεν είσαι όσο αθώος νόμιζες/ πως είχες κι εσύ διπλά λόγια και φερσίματα/ πως καταδίκαζες τη βία των άλλων δικαιώνοντας τη δική σου [...] Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση» όπως γράφει ο Τίτος Πατρίκιος.

Ευτυχώς, εκτός από όσα ρητά δηλώνουμε στο κείμενο, η γραφή κάτω από τις γραμμές,  τις οποίες τόσο ναρκισσισμό φιλοτεχνούμε, διηγείται τη δική της αλήθεια για όσα θέλουμε να κρύψουμε.  Η πονηρία της γλώσσας αποκαλύπτει για όλους μας τα κίνητρα, την ειλικρίνεια, την ιδιοτέλειά μας.

Μάκης Καραγιάννης

Συγγραφέας. Είναι συνιδρυτής του περιοδικού Παρέμβαση και συμμετείχε στη διεύθυνσή του (1988-1993). Βιβλία του: τα δοκίμια Η αισθητική της ιθαγένειας (2001), «Μικρό και αλαζονικό έθνος». Δοκιμές ελληνικής αυτογνωσίας (2018), τα διηγήματα Ο καθρέφτης και το πρίσμα (2007) και τα μυθιστορήματα Το όνειρο του Οδυσσέα (2011), Πόλη χωρίς θεούς (2016) και Η σκόνη του κόσμου όταν γκρεμίζεται (2023). 

 

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.