Η εξελισσόμενη πανδημία, κατά την έναρξή της, επέτρεψε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ, όπου μέχρι πρότινος υπηρετούσα) να συγκεντρώσει πάνω του τα φώτα της αρνητικής δημοσιότητας, προσφέροντας με τις δηλώσεις του αντιπρυτάνεως Γιαννακουδάκη ένα απτό δείγμα του τρόπου με τον οποίο καφενειακές συνωμοσιολογίες συζητήσεις μπορούν να αναπαραχθούν από κατά τεκμήριο σοβαρούς επιστήμονες που υπηρετούν σε υπεύθυνες θέσεις. Η ίδια αυτή πανδημία, ωστόσο, παρά την επικέντρωση της προσοχής μας σε αυτήν, δεν επιτρέπεται να λειτουργήσει ως προπέτασμα απόκρυψης άλλων δειγμάτων του τρόπου με τον οποίο το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας αντιλαμβάνεται τη νομιμότητα και την ακαδημαϊκότητα. Τα δείγματα αυτά παρέσχε πρόσφατα ο ίδιος ο (νεοεκλεγείς) πρύτανης του ιδρύματος Νίκος Παπαϊωάννου.
Το πλαίσιο
Όπως είναι γνωστό, οι εκλογές και εξελίξεις καθηγητών στα ελληνικά πανεπιστήμια διενεργούνται από εκλεκτορικά σώματα, στα οποία μετέχουν εκλέκτορες με γνωστικό αντικείμενο «ίδιο ή συναφές» προς εκείνο της κρινόμενης θέσης. Προηγούνται οι εκλέκτορες με «ίδιο» αντικείμενο, και αν αυτοί δεν επαρκούν τότε επιλέγονται εκλέκτορες «συναφούς» αντικειμένου. Τα πράγματα ενίοτε είναι απλά: Όταν το κρινόμενο αντικείμενο είναι «οργανική χημεία», τότε όσοι δυνάμει εκλέκτορες έχουν αυτό ακριβώς το αντικείμενο προηγούνται, ως «ιδίου», ενώ όσοι έχουν ως αντικείμενό τους την «ανόργανη χημεία» έπονται, ως «συναφούς» αντικειμένου. Στην πράξη, ωστόσο, με την πολυμορφία και την adhoc διαμόρφωση των γνωστικών αντικειμένων, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Τι γίνεται, π.χ., όταν ένα γνωστικό αντικείμενο είναι σύνθετο, αποτελούμενο από περισσότερα σκέλη; Στο ερώτημα αυτό είχε εγκαίρως απαντήσει η Νομική Επιτροπή του ΑΠΘ με σχετική γνωμοδότηση (2023/19), η οποία μάλιστα είχε εγκριθεί με σχετική πρυτανική πράξη (9/4/2019) και άρα αποτελούσε εσωτερικό οιονεί κανονιστικό πλαίσιο. Η γνωμοδότηση αυτή διελάμβανε ρητά:
Όταν το γνωστικό αντικείμενο της υπό πλήρωση θέσης εμπεριέχει δύο σκέλη, η νομιμότητα της εκλογής επιβάλλει κατά λογική συνεπαγωγή τον ορισμό μέλους του εκλεκτορικού σώματος, ως ιδίου γνωστικού αντικειμένου, που θα καλύπτει και τα δύο σκέλη.
Τα περιστατικά
Λίγο αργότερα, την 23η/5/2019, το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής (γνωστό το πάλαι ανά το πανελλήνιο και ως «τμήμα του Δεληβογιατζή») αποφάσισε τη συγκρότηση εκλεκτορικού σώματος στο αντικείμενο «Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική». Παρά τις προηγηθείσες, έγγραφες επισημάνσεις μελών της, η Συνέλευση αποφάσισε να θεωρήσει ως «ιδίου αντικειμένου» (και άρα να εντάξει κατά προτεραιότητα στο εκλεκτορικό σώμα) μια σειρά εκλεκτόρων, αιτιολογώντας στα επίσημα πρακτικά την απόφασή της ως εξής:
- «Υπηρετεί το γνωστικό αντικείμενο ‘Συστηματική Φιλοσοφία’ το οποίο είναι το ίδιο με το προκηρυγμένο γνωστικό αντικείμενο που είναι ‘Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική’».
- «Υπηρετεί το γνωστικό αντικείμενο ‘Κοινωνιολογία της Θρησκείας και Κοινωνική Ηθική’ το οποίο είναι το ίδιο με το προκηρυγμένο γνωστικό αντικείμενο που είναι ‘Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική’».
- «Υπηρετεί το γνωστικό αντικείμενο ‘Οντολογία-Ηθική-Φαινομενολογία’, το οποίο είναι το ίδιο με το προκηρυγμένο γνωστικό αντικείμενο που είναι ‘Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική’».
- «Υπηρετεί το γνωστικό αντικείμενο ‘Φιλοσοφία της εκπαίδευσης, Φιλοσοφία, Κριτική θεωρία, Ηθική και επιστημολογία’ το οποίο είναι το ίδιο με το προκηρυγμένο γνωστικό αντικείμενο που είναι ‘Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική’».
- «Υπηρετεί το γνωστικό αντικείμενο ‘Σύγχρονη και Νεότερη Φιλοσοφία, Βιοηθική’ το οποίο είναι το ίδιο με το προκηρυγμένο γνωστικό αντικείμενο που είναι ‘Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική’».
- «Υπηρετεί το γνωστικό αντικείμενο ‘Φιλοσοφία’ το οποίο είναι το ίδιο με το προκηρυγμένο γνωστικό αντικείμενο που είναι ‘Φιλοσοφία, Ηθική, Βιοηθική’».
Ο χειρισμός
Είναι προφανές και στον πλέον αδαή ότι η απόφαση αυτή (και η αιτιολόγησή της) είναι προδήλως εξωφρενική και εκκωφαντικά παράνομη· παραβιάζει δε, επιπλέον, κατάφωρα την αναφερθείσα νομική γνωμοδότηση. Τα σχετικά είχαν επισημανθεί γραπτώς και εγκαίρως στον Πρόεδρο του Τμήματος, ο οποίος επιδεικτικά αδιαφόρησε. Η (κατά το κοινώς λεγόμενον ‘στημένη’) εκλογή τελεσφόρησε. Και ήρθε η ώρα του ελέγχου νομιμότητας από τον πρύτανη. Ο έλεγχος αυτός διεξάγεται αυτεπαγγέλτως, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα στοιχεία του φακέλου. Υπήρξε, φυσικά, και γραπτή επισήμανση των ανωτέρω, από ενιστάμενο μέλος της Συνέλευσης. Είμαι, επίσης, σε θέση να γνωρίζω ότι και οι αρμόδιες διοικητικές υπηρεσίες επεσήμαναν στον πρύτανη το προβληματικό της διαδικασίας. Αυτός όμως, ως μόνος κατά νόμον αρμόδιος, στο πλαίσιο του αυτεπάγγελτου ελέγχου νομιμότητας που διενήργησε, ενέκρινε με συνοπτικές διαδικασίες τα ανωτέρω και προώθησε δρομαίως τον διορισμό της εκλεγείσας.
Στο ερώτημα για τα αίτια αυτής της στάσης αδυνατώ να δώσω τεκμηριωμένη απάντηση. Δεν θέλω να συμμεριστώ την άποψη ότι, με τον νέο πρύτανη, το ΑΠΘ διοικείται πλέον και πάλι από τη «βαθιά Θεσσαλονίκη». Και πάντως, τα επιμέρους αίτια δεν έχουν τόση σημασία, όση η διάγνωση της γενικότερης κατάστασης. Τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι μονίμως και ευρέως εκτεθειμένα σε έναν επικίνδυνο εσωτερικό ιό: τον ιό περιφρόνησης της νομιμότητας και της ακαδημαϊκής λειτουργίας, ο οποίος επιτρέπει τις εσωτερικές συναλλαγές επί ανταλλάγματι και τη δημοσιοϋπαλληλική εξέλιξη όλων (ικανών τε και ανικάνων) έως την πρώτη ακαδημαϊκή βαθμίδα – ενώ συγχρόνως υπονομεύει καίρια τη μετάβαση από μεμονωμένες νησίδες αριστείας σε ιδρύματα πλήρους αξίας και καθολικής αναγνώρισης. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο για τα πανεπιστήμια, που κάποια στιγμή θα τεθεί προς συζήτηση, δύσκολα θα εμβολιάσει τα ιδρύματα έναντι αυτού του ιού. Οφείλει, πάντως, να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις πλήρους διαφάνειας, δημοσιότητας, και ενός διευρυμένου εσωτερικού και εξωτερικού ελέγχου. Οφείλει να εκθέτει περιστατικά όπως το ανωτέρω στη δοκιμασία της δημόσιας κρίσης.
