Η πανδημία σε 1.315 λέξεις

Α. Περιγραφή προβλήματος

Κορωνοϊός. Ούτε κορωνιός, ούτε κορΟνοϊός, ούτε κορωνΑϊός. Το ορολογικό ζήτημα έληξε οριστικά με παρέμβαση Μπαμπινιώτη (https://www.babiniotis.gr/lexilogika/leksilogika-2/467-kinezikos-ios-koronaios-i-koronoios-i-koronios) και προσωπικά δεν έχω καμία αντίρρηση επ' αυτού. Ειδικού λαλούντος, πάσα αρχή παυσάτω. Κορωνοϊός, λοιπόν. Και μάλιστα όχι όποιος κι όποιος. Διότι, ως γνωστόν, υπάρχουν μπόλικοι από δαύτους. Κορωνοϊός "Sars-CoV-2" που προσβάλλει το αναπνευστικό σύστημα και προκαλεί την νόσο "COVID-19". Πρόκειται, δηλαδή, για έναν εντελώς νέο και άγνωστο ιό, για τον οποίο δεν υπάρχουν αντισώματα και θεραπείες.

Σύμφωνα με την κυρίαρχη εκδοχή, ο κορωνοϊός αυτός που εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο 2019 στην Κίνα, στην πόλη Γιουχάν της επαρχίας Χιουμπέι, μεταδόθηκε από νυχτερίδες που διέφυγαν από τα καταφύγιά τους, εξαιτίας της μεγαλύτερης ανθρώπινης παρέμβασης που έλαβε ποτέ χώρα στην φύση, δηλαδή της κατασκευής του περίφημου Φράγματος των Τριών Φαραγγιών, χάριν του οποίου εγκαταλείφθηκαν περίπου δύο χιλιάδες χωριά και μετακινήθηκαν περίπου 1,6 εκατομμύρια άνθρωποι, γεγονός που ανέτρεψε εκ θεμελίων την εύθραυστη οικολογική ισορροπία της περιοχής (https://www.tanea.gr/2020/03/13/opinions/to-tromagmeno-petagma-ton-nyxteridon/). Εν συνεχεία, ο κορωνοϊός αυτός επεκτάθηκε ταχύτατα σε όλον τον κόσμο, γεγονός που οδήγησε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) σε κήρυξη πανδημίας στις 11/3/2020.

Εξ όσων έχω αντιληφθεί grosso modo, υπάρχουν δύο επιστημονικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπισή του: Η πρώτη, ας την πούμε συντηρητική, είναι κρατούσα στην επιστήμη και βασίζεται στην κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing), προκειμένου να παύσει η διασπορά στην κοινότητα και να σπάσει η αλυσίδα της μετάδοσης. Η δεύτερη, ας την πούμε επιθετική, υποστηρίζεται από διεθνώς καταξιωμένους επιστήμονες (Chris Whitty, Patrick Vallance, Graham Medley κ.ά.) και βασίζεται στον κοινωνικό συγχρωτισμό, προκειμένου να ανοσοποιηθεί ένα κρίσιμο ποσοστό του πληθυσμού (περίπου 60%) και να προστατευθεί αποτελεσματικά το υπόλοιπο, θεωρία που είναι γνωστή ως ανοσία της αγέλης (herd immunity).

Τόσο η Κίνα όσο και οι περισσότερες χώρες που προσβλήθηκαν από την πανδημία, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, επέλεξαν τη συντηρητική προσέγγιση και, κρίνοντας εκ του (μέχρι στιγμής) αποτελέσματος, μάλλον δικαιώθηκαν. Η χώρα μας, μάλιστα, που παραδόξως κινήθηκε με ασυνήθιστα γοργά αντανακλαστικά, βρίσκεται μεταξύ των χωρών που παρουσιάζουν σχετικά μικρή διασπορά και λίγους θανάτους. Ορισμένες χώρες (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία κ.ά.) επέλεξαν αρχικά την επιθετική προσέγγιση, αλλά πολύ σύντομα ανέκρουσαν πρύμναν και ακολούθησαν τελικά τη συντηρητική προσέγγιση (https://www.protagon.gr/epikairotita/vretania-o-boris-tzonson-anakoinwse-geniko-lockdown-44342023075). Σήμερα, δεν υπάρχει χώρα που εφαρμόζει επίσημα την επιθετική προσέγγιση. Μερικές χώρες (Σουηδία, Βραζιλία κ.ά.), όμως, εφαρμόζουν τη συντηρητική προσέγγιση με αρκετή χαλαρότητα (https://www.skai.gr/news/world/koronoios-giati-i-souidia-epilegei-na-gyrisei-tin-plati-sta-metra-periorismou).

Β. Παράπλευρες απώλειες

Οι παράπλευρες απώλειες που δημιουργούνται με τη συντηρητική επιλογή, δηλαδή με την κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing), είναι βασικά τρεις: Η πρώτη είναι ψυχολογική και οφείλεται στην ανατροπή της καθημερινότητάς μας από μία νέα πραγματικότητα. Η δεύτερη είναι οικονομική και συνίσταται στο βάθος της ύφεσης που θα προκληθεί στην οικονομία μας εν γένει και στον καθένα μας εν είδει. Η τρίτη είναι θεσμική και αφορά στην νομιμότητα των εκτάκτων μέτρων που ελήφθησαν, τα οποία περιορίζουν την ελευθερία κίνησής μας σε πρωτόγνωρο βαθμό.

Ξεκινώντας από την τρίτη παράπλευρη απώλεια (θεσμική), τα νέα για τη χώρα μας είναι ευχάριστα. Τα έκτακτα μέτρα που ελήφθησαν για τον περιορισμό της ελευθερίας κίνησής μας κατά το χρονικό διάστημα από 23/3/2020 έως 6/4/2020 (ΚΥΑ Δ1α/Γ.Π.οικ.20036, ΦΕΚ Β' 986/22.03.2020), τα οποία παρατάθηκαν έως 27/4/2020 (ΚΥΑ Δ1α/Γ.Π.οικ.22824, ΦΕΚ B’ 1168/04.04.2020), είναι απολύτως νόμιμα και σύμφωνα με την εγχώρια, την ευρωπαϊκή και τη διεθνή έννομη τάξη, αφού επιβάλλονται για επιτακτικούς λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας και ανταποκρίνονται πλήρως στην αρχή της αναλογικότητας (δηλαδή είναι ανάλογα του υπέρτερου σκοπού που επιδιώκουν), υπό την προϋπόθεση ασφαλώς ότι θα ισχύσουν για εύλογο χρόνο (δηλαδή για όσο χρόνο είναι απολύτως αναγκαία). Φευ, δεν συμβαίνει το ίδιο σε όλες τις χώρες. Στο Ισραήλ (https://www.in.gr/2020/03/31/world/koronaios-anavathmismeno-logismiko-parakolouthisis-ton-kiniton-tilefonon-apo-israil/) και στη Νότια Κορέα (https://www.in.gr/2020/03/11/world/koronaios-einai-notia-korea-paradeigma-pros-mimisi-sti-diaxeirisi-tis-epidimias/) τα έκτακτα μέτρα που ελήφθησαν για την άρση της προστασίας των ευαίσθητων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι μάλλον δυσανάλογα του σκοπού τους. Στην Ουγγαρία δε, υπό το πρόσχημα της προστασίας της δημόσιας υγείας, το Κοινοβούλιο ψήφισε την αυτοκατάργησή του και κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης αορίστου χρόνου, παραχωρώντας στον Όρμπαν την εξουσία να κυβερνά με εκτελεστικά διατάγματα χωρίς κανέναν χρονικό περιορισμό (https://www.kathimerini.gr/1071496/article/epikairothta/kosmos/ypere3oysies-stis-paryfes-syntagmatikhs-ektrophs-gia-thn-kyvernhsh-ormpan), ανακαλώντας στη μνήμη μας την αποφράδα ημέρα της 24/3/1933 (τηρουμένων των αναλογιών), όταν το γερμανικό Κοινοβούλιο, με διαφορετικό πρόσχημα, προέβη στην ίδια ακριβώς ενέργεια, δηλαδή ψήφισε την αυτοκατάργησή του και κήρυξε την χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, παραχωρώντας στον Χίτλερ την εξουσία να κυβερνάει με εκτελεστικά διατάγματα. Ας μη μιλήσουμε για τις Φιλιππίνες, όπου ο πρόεδρος της χώρας ανακοίνωσε ότι όσοι παραβιάζουν τα έκτακτα μέτρα θα πυροβολούνται (https://www.naftemporiki.gr/story/1585769/filippines-covid-19-osoi-parabiazoun-tin-karantina-tha-thanatonontai).

Ως προς τη δεύτερη παράπλευρη απώλεια (οικονομική), τα νέα για τη χώρα μας είναι μάλλον δυσάρεστα. Έπειτα από μία σχεδόν δεκαετή οικονομική κρίση που συσσώρευσε συνολική οικονομική ύφεση περίπου 27% του ΑΕΠ (που αποτελεί την μεγαλύτερη οικονομική ύφεση που έχει υποστεί ποτέ χώρα σε καιρό ειρήνης), και ενώ είχε μόλις ξεκινήσει μία ασθενής οικονομική ανάπτυξη, θα υποστούμε μετά βεβαιότητας μία νέα οικονομική ύφεση, η οποία συνεχώς αναθεωρείται επί τα χείρω. Εάν σε αυτό προστεθεί και η δυσκοιλιότητα που επιδεικνύουν η Γερμανία και οι δορυφόροι της (Αυστρία, Ολλανδία κ.α.) σχετικά με την έκδοση κοινού ευρωομολόγου (corona-bond), τότε όχι μόνον η οικονομική ύφεση θα μεγεθυνθεί ακόμη περισσότερο αλλά, κατά την γνώμη μου, θα είναι η πρώτη φορά που το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα αμφισβητηθεί σοβαρά (και μάλλον δικαίως).

Σε αντίθεση με την τρίτη παράπλευρη απώλεια (θεσμική) που ευτυχώς δεν υφίσταται στη χώρα μας και επομένως δεν χρειάζεται να προβούμε σε καμία ενέργεια για την αντιμετώπισή της, καθώς και με τη δεύτερη παράπλευρη απώλεια (οικονομική) που ενώ γνωρίζουμε ότι θα την υποστούμε, ωστόσο δεν έχουμε την παραμικρή δυνατότητα να την αποτρέψουμε (και η αντιμετώπισή της μπορεί να λάβει χώρα μόνο σε υπερατομικό -κρατικό ή ευρωπαϊκό- επίπεδο), η πρώτη παράπλευρη απώλεια (ψυχολογική) έχει μία ιδιαιτερότητα: εξαρτάται αποκλειστικά και μόνον από εμάς, δηλαδή από τον τρόπο που θα προσλάβουμε την νέα πραγματικότητα και θα διαχειριστούμε την ανατροπή της καθημερινότητάς μας. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν εξωγενείς παράγοντες που αναπόφευκτα θα μας επηρεάσουν, σημαίνει όμως ότι μπορούμε να έχουμε την τελευταία λέξη.

Γ. Διαχείριση καθημερινότητας

Γνωρίζουμε ότι είναι η πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία όπου περίπου 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι (δηλαδή περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της γης - με τάση συνεχούς διεύρυνσης) υπόκεινται σε έκτακτα μέτρα που περιορίζουν την ελευθερία κίνησής τους λόγω πανδημίας (https://www.huffingtonpost.gr/entry/se-katoikon-periorismo-e-mise-anthropoteta-loyo-koronoioe_gr_5e8617dec5b63e06281a874c). Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία όχι επειδή η σημερινή πανδημία είναι περισσότερο επικίνδυνη από άλλες πανδημίες του παρελθόντος, όπως λόγου χάρη από την ισπανική γρίπη του 1918 που προκάλεσε 50-60 εκατομμύρια θανάτους, αλλά επειδή με την επιστημονική πρόοδο που έχει επιτευχθεί μπορούμε να προβλέψουμε σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη της νόσου και να οργανώσουμε αποτελεσματικότερα την άμυνά μας, ενώ ταυτόχρονα έχουμε αποκτήσει και μία σχετική ωριμότητα ως προς την σύναψη διακυβερνητικών συνεργειών σε κρίσιμα διεθνή ζητήματα.

Παρ' όλα αυτά, η αλήθεια είναι ότι τους περιορισμούς αυτούς δεν τους βιώνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Κάποιοι αρέσκονται στην απομόνωση και κάποιοι άλλοι όχι. Κάποιοι συνεχίζουν να εισπράττουν κανονικά το εισόδημά τους και κάποιοι άλλοι στερούνται ακόμη και των στοιχειωδέστερων ειδών πρώτης ανάγκης. Κάποιοι είναι οικονομικά εξασφαλισμένοι για την επόμενη μέρα και κάποιοι άλλοι οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια σε μη αναστρέψιμη οικονομική καταστροφή. Κάποιοι είναι εξοικειωμένοι με το διαδίκτυο και κάποιοι άλλοι είναι ψηφιακά αναλφάβητοι. Κάποιοι ζουν μαζί με την οικογένειά τους σε άνετα σπίτια, κάποιοι ζουν μόνοι τους σε γκαρσονιέρες, κάποιοι ζουν σε προσφυγικές δομές, κάποιοι ζουν σε πεζοδρόμια.

Μέσα σε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα, ο καθένας από εμάς καλείται να διαχειριστεί την βίαιη ανατροπή της καθημερινότητάς του. Καλείται να αναστοχαστεί απόλυτες βεβαιότητες που διαψεύδονται. Καλείται να ισορροπήσει σε τεντωμένα σκοινιά που μετακινούνται. Καλείται να πιαστεί από έναν κοινωνικό ιστό που καταρρέει. Για κάποιους είναι εύκολο, για κάποιους είναι δύσκολο. Άπαντες, όμως, οφείλουμε να προσαρμοστούμε. Είτε το θέλουμε είτε όχι. Εναλλακτική επιλογή δεν υπάρχει. Κι όσο πιο γρήγορα το συνειδητοποιήσουμε, τόσο το καλύτερο. Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε χωρίς ψευδαισθήσεις και την επόμενη ημέρα, δηλαδή την μ.κ. (μετά κορωνοϊόν) εποχή, όπου πολλά θα έχουν αλλάξει. Μπορεί προς το καλύτερο, μπορεί προς το χειρότερο. Διότι, όπως λέει κι ο ποιητής: «Όταν ανοίξει ένα παράθυρο θα 'ναι παρηγορία». Αλλά: «Ίσως το φως θα 'ναι μια νέα τυραννία. Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει».