Εκ πρώτης όψεως, το σόφισμα φαίνεται να στέκει: οι ψηφοφόροι ψήφισαν υποψήφιους για την προεδρία της Επιτροπής και τώρα βλέπουν το Συμβούλιο να αγνοεί το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Τι πιο αντιδημοκρατικό απ' αυτό; Και τι πιο βολικό για τους ευρωσκεπτικιστές και τα φληναφήματά τους περί «γραφειοκρατίας των Βρυξελλών» που τάχα αγνοεί τους «λαούς» της Ευρώπης;
Δυστυχώς γι' αυτούς όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι· την απόφαση για τη διάδοχο του κ. Γιούνκερ την πήραν όχι κάποιοι ανεύθυνοι πολιτικά γραφειοκράτες αλλά οι δημοκρατικά εκλεγμένοι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το να περιγράψει κανείς λοιπόν την απόφαση ως «αντιδημοκρατική» σημαίνει ότι την περιγράφει με λανθασμένο τρόπο. Με τον ίδιο τρόπο είναι λανθασμένο και το αίτημα «για περισσότερη δημοκρατία στην Ευρώπη».
Ποια περιγραφή όμως θα μπορούσε να είναι ακριβέστερη; Για να απαντήσει κανείς σ' αυτό πρέπει, προηγουμένως να καταστήσει σαφή τον υβριδικό χαρακτήρα της Ένωσης. Η Ένωση έχει στοιχεία ομοσπονδίας και στοιχεία που θυμίζουν διπλωματική συνεργασία. Αντιστοίχως, υπάρχουν όργανα με μάλλον ομοσπονδιακό χαρακτήρα και όργανα με μάλλον διπλωματικό. Το Κοινοβούλιο ανήκει στην πρώτη κατηγορία ενώ το Συμβούλιο στη δεύτερη. Δημοκρατικά είναι τα όργανα και των δύο κατηγοριών. Η διαφορά τους είναι αλλού και αφορά την πηγή της δημοκρατικής νομιμοποίησης: ο ψηφοφόρος εκλέγει τα μέλη του Κοινοβουλίου υπό την ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη, σε μια εκλογή που γίνεται ταυτόχρονα σ’ όλη την Ένωση και επ’ ευκαιρία της οποίας [θα έπρεπε να] οργανώνεται μια συζήτηση για την Ένωση έτσι ώστε οι εκλογείς να ψηφίσουν με βάση προτάσεις για την ενωσιακή πολιτική. Τα μέλη του Συμβουλίου αντιθέτως ασκούν τα καθήκοντά τους μετά από εθνικές εκλογές που γίνονται χωριστά σε κάθε χώρα και μετά από συζήτηση για τις εθνικές πολιτικές, στο δε Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εκπροσωπούν τα εθνικά κράτη από τα οποία προέρχονται. Η παράκαμψη των Spitzenkandidaten δεν ήταν λοιπόν αντιδημοκρατική· ήταν αντι-ομοσπονδιακή.
Πρόθεσή μου δεν είναι να συζητήσω ούτε τα προσόντα της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ούτε τη σκοπιμότητα της απόφασης του Συμβουλίου. Θέλω απλώς να υπογραμμίσω την ανάγκη μιας όσο το δυνατόν ακριβέστερης περιγραφής των θέσεων και των επιχειρημάτων που αναπτύσσονται στον δημόσιο [και όχι μόνο] χώρο, που είναι μια από τις προϋποθέσεις για κάθε καλή συζήτηση και την αναζήτηση των βέλτιστων λύσεων. Αναγνωρίζω πως δεν είναι εύκολο: πόσοι ξέρουν τι είναι «διπλωματικό» και τι «ομοσπονδιακό» όργανο. Είναι έννοιες που χρησιμοποιεί κυρίως το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο και οι περισσότεροι πολίτες δεν είναι νομικοί. Κι εδώ ακριβώς είναι που χρειάζεται η «μεσολάβηση» των μέσων ενημέρωσης ―εάν φυσικά θέλουν και διαθέτουν τους κατάλληλα εκπαιδευμένους ανθρώπους να παίξουν αυτόν το ρόλο.
Ας αναλάβω λοιπόν, στην καταληκτήρια παράγραφο, το ρόλο που δεν είδα να παίζουν τα διεθνή ενημερωτικά μέσα. Διπλωματικό είναι ένα όργανο όπου κράτη εκπροσωπούνται ισότιμα ― όπου δηλαδή οι ψήφοι τους έχουν το ίδιο βάρος ή, για να το πούμε διαφορετικά, όλα έχουν το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto). To Συμβούλιο δεν είναι, κατ' ακριβολογία, διπλωματικό όργανο, δεδομένου ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται με ειδικές πλειοψηφίες, δεν παύει όμως να είναι το όργανο όπου εκπροσωπούνται οι κυβερνήσεις των εθνικών κρατών. Η Επιτροπή αντίθετα δεν είναι διπλωματικό όργανο· ο Έλληνας ή ο Γάλλος επίτροπος δεν είναι εκεί για να εκπροσωπεί την Ελλάδα ή τη Γαλλία αλλά για να σχεδιάζει και να εφαρμόζει ενωσιακές πολιτικές. Η Ένωση έχει όργανα αμφοτέρων των κατηγοριών γιατί δεν είναι ούτε ομοσπονδία ούτε συμμαχία ― είναι κάτι υβριδικό που έχει ανοίξει τον δικό του δρόμο. Εμείς οι ίδιοι είμαστε κατά ένα τρόπο υβριδικοί αφού είμαστε, ταυτόχρονα, πολίτες της Ένωσης και πολίτες των κρατών-μελών, κατέχουμε δε διαβατήρια που είναι ευρωπαϊκά και εθνικά συγχρόνως. Ας μη σπεύσει όμως κανείς να περιγράψει την κατάσταση ως σχιζοφρενική: αρκεί να σκεφτούμε, για παράδειγμα, ότι μπορούμε να είμαστε δημότες σ' ένα δήμο και, συγχρόνως, Έλληνες πολίτες. Υπάρχουν υποθέσεις που διεκπεραιώνονται στο τοπικό επίπεδο, προβλήματα που λύνονται στο κεντρικό και πολιτικές που χαράσσονται στο ευρωπαϊκό. Ατυχήματα συμβαίνουν: το σύστημα των Spitzenkandidaten ήταν μια απόπειρα να ανατεθεί η επιλογή του προέδρου της Επιτροπής σ' ένα ομοσπονδιακό όργανο ― το σώμα των Ευρωπαίων εκλογέων. Αυτό θα τον καθιστούσε πολιτικά πιο ισχύρό απέναντι στα διπλωματικά όργαναν απ' ό,τι είναι σήμερα δεδομένου ότι θα είχε εντολή δοσμένη χωρίς μεσολάβηση από το ομοσπονδιακό εκλογικό σώμα· η ομοσπονδιακή πλευρά της Ένωσης θα ενισχυόταν.
Φαίνεται πως η προσπάθεια, αυτή τη φορά τουλάχιστον, απέτυχε και η πρωτοβουλία πέρασε στο μάλλον διπλωματικό όργανο που είναι το Συμβούλιο. Αυτό δεν έκανε την Ευρώπη λιγότερο δημοκρατική.
