Σε ένα από τα άρθρα του στην Καθημερινή, ο Στέφανος Κασιμάτης είχε αναφερθεί στην ισχύ της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στην ιρλανδική κοινωνία η οποία πήγαζε σε μεγάλο βαθμό από τον ιστορικό ρόλο της ως θεματοφύλακα της εθνικής ταυτότητας. Προφανώς, ο αρθογράφος εννοούσε πως όπως «εμείς» ξεχωρίζαμε από τους Οθωμανούς (αργότερα Τούρκους) επικυριάρχους μας επειδή ήμασταν χριστιανοί ορθόδοξοι ενώ εκείνοι ήταν μουσουλμάνοι, κατά τρόπο ανάλογο η ρωμαιοκαθολική εκκλησία υπήρξε η κιβωτός της «ιρλανδικότητας» όσο η ιρλανδική κοινωνία τελούσε υπό την επικυριαρχία ενός ετερόδοξου δυνάστη – των Βρετανών. Υπονοούσε δε πως αμφότερες οι εκκλησίες, ρωμαιοκαθολική στην Ιρλανδία και ορθόδοξη στην Ελλάδα, εξαργύρωσαν κατόπιν με το παραπάνω τη συμβολή τους στη διατήρηση και τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας όταν οι αντίστοιχες κοινωνίες συγκροτήθηκαν σε έθνη-κράτη.
Όποιος παρακολουθεί τη διεθνή επικαιρότητα έχει αντιληφθεί το ενδιαφέρον των διεθνών ΜΜΕ για την επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στην Ιρλανδία –τη δεύτερη Ρωμαίου Ποντίφικα– μετά την προ σχεδόν τεσσαρακονταετίας επίσκεψη του Ιωάννη Παύλου Β΄ τον Σεπτέμβριο του 1979.
Τις δύο πρώτες εβδομάδες του Ιουνίου 2014 παρακολούθησα στην Αθήνα ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής που είχαν συνδιοργανώσει το Βρετανικό Συμβούλιο με το βρετανικό πανεπιστήμιο του Κίνγκστον. Διδάσκων για την πρώτη εβδομάδα στο τμήμα μου ήταν ο Ιρλανδός δημοσιογράφος και συγγραφέας Maurice Walsh και το πρώτο κείμενό του που μας δόθηκε να μελετήσουμε ήταν ένα υβριδικό κείμενο μεταξύ δοκιμίου και ρεπορτάζ, το “Faith of Our Fathers” ( Η Πίστη των Πατέρων μας). Εκεί ο συγγραφέας εξέταζε την παρακμή της ισχύος και της ηθικής αυθεντίας του ρωμαιοκαθολικού κλήρου στην ιρλανδική κοινωνία κατά τη χρονική περίοδο που ακολούθησε την ιστορική επίσκεψη του Ιωάννη Παύλου Β’ το 1979.
Η επικαιρότητα με έκανε να ξαναδιαβάσω το κείμενο αυτό, γραμμένο πριν από τα δημοψηφίσματα για τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου (22 Μαΐου 2015) και τη νομιμοποίηση της άμβλωσης (25 Μαΐου 2018), καθώς και πριν από τις πρόσφατες αποκαλύψεις για την έκταση του φαινομένου της κακοποίησης ανηλίκων από ρωμαιοκαθολικούς κληρικούς στη πολιτεία της Πενσυλβανίας στις ΗΠΑ. Αν και όχι απόλυτα επίκαιρο, εκείνο το δοκίμιο είχε με θαυμαστή διορατικότητα αναδείξει τα «σημεία των καιρών» που καταδείκνυαν την απίσχνανση της επιρροής της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στη συνείδηση της ιρλανδικής κοινωνίας και στον τρόπο που η τελευταία αντιλαμβανόταν το καλό και το κακό, καθώς και το ιδεώδες ζωής που θα έπρεπε να διέπει τον ατομικό και συλλογικό βίο. Η ανάγνωση επίκαιρων κειμένων του διεθνούς Τύπου επαλήθευσε τις εκτιμήσεις του δοκιμίου, οι οποίες έχουν πλέον καταστεί κοινοί τόποι.
Η συνάφεια με αντίστοιχες εξελίξεις στην ελληνική κοινωνία είναι κάτι περισσότερο από προφανής. Πολιτικός γάμος, αποποινικοποίηση της μοιχείας, σύμφωνο συμβίωσης ατόμων του ιδίου φύλου, δυνατότητα αλλαγής ταυτότητας φύλου και άλλα ανάλογα μέτρα καταδεικνύουν τον μαρασμό της ηθικής αυθεντίας της ορθόδοξης εκκλησίας. Ο «θείος νόμος» τελεί βέβαια υπό ερμηνεία και το ακριβές περιεχόμενό του ποικίλλει ανάλογα με τον εκάστοτε ερμηνευτή. Ωστόσο είναι απολύτως σαφές πως μια συγκεκριμένη ερμηνεία και έκφανσή του, οικεία σε προηγούμενες γενιές συμπατριωτών μας, τελεί υπό αμφισβήτηση και έχει υποχωρήσει στο θεσμικό πεδίο. Είναι αλήθεια πως η δική μας εκκλησία δεν έχει συνταραχθεί από σκάνδαλα ηθικής φύσεως ανάλογης έκτασης και βαρύτητας με αυτά που συγκλόνισαν τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία στην Ιρλανδία και ανά τον κόσμο. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, η ελληνική πολιτική τάξη δείχνει όλο και λιγότερο πρόθυμη να νομοθετήσει για ζητήματα οικογενειακής και σεξουαλικής ηθικής με γνώμονα και κριτήριο την παραδεδομένη ηθική διδασκαλία της ορθόδοξης εκκλησίας.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος σε κείμενό του σε εφημερίδα καθησύχαζε τον μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ πως η ηθική ακεραιότητα και η πολιτιστική και θρησκευτική ταυτότητα της χώρας μας δεν κινδυνεύουν από τη θεσμική αναγκαιότητα συγχρονισμού της νομοθεσίας με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τα δυτικά πρότυπα. Δεν είμαι σίγουρος πως ο διακεκριμένος καθηγητής και πολιτικός είχε αποφύγει στο συγκεκριμένο κείμενό του να κρατήσει μια κάπως δικολαβίστικη στάση την οποία του υπαγόρευσε ο εγνωσμένος πολιτικός του πραγματισμός. Μία συγκεκριμένη εκδοχή της ορθόδοξης ευλάβειας, πρακτικής και ηθικής (όχι αναγκαστικά η μόνη ή η αυθεντικότερη), όπως για παράδειγμα αυτή που πρεσβεύει ο μητροπολίτης Πειραιώς και οι ομόφρονες του, έρχεται σε μετωπική σύγκρουση με τη φιλελεύθερη-ελευθεριακή κοσμοαντίληψη συγκεκριμένων θεσμικών οργάνων της «Ευρώπης» όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η ευθυγράμμιση της ιρλανδικής και της ελληνικής κοινωνίας με το δυτικοευρωπαϊκό mainstream πλήττει καίρια την ηθική αυθεντία της ρωμαιοκαθολικής και της ορθόδοξης εκκλησίας στις αντίστοιχες χώρες. Ένα ενδιαφέρον ερώτημα που προκύπτει είναι εάν οι ανωτέρω εκκλησίες θα οχυρωθούν η καθεμία πίσω από την αξίωση για την κατοχή της απόλυτης αλήθειας σχετικά με δογματικά και ηθικά ζητήματα ή θα προσπαθήσουν να συμπήξουν κοινό μέτωπο ενάντια στην επέλαση του ηθικού σχετικισμού και της φιλελεύθερης-ελευθεριακής ηθικής των ελίτ του δυτικού κόσμου. Αν συμπήξουν κοινό μέτωπο ίσως έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, θα έχουν όμως ήδη κάνει μία παραχώρηση προς τις αντιλήψεις εκείνων που αντιμάχονται.
