Το καλοκαίρι του 2015 σφραγίσθηκε από το δημοψήφισμα, αλλά και από τις κινητοποιήσεις Μένουμε Ευρώπη. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός πως ακόμη και σήμερα, πολύ συχνά στις αγορεύσεις του στη Βουλή, ο πρωθυπουργός αναφέρεται στο Μένουμε Ευρώπη. Συνήθως απαξιωτικά, αλλά αρκετές φορές ρητορικά δηλώνει πως το έχει ξεπεράσει σε ευρωπαϊσμό, όπως πρόσφατα σε παντελώς άσχετη συζήτηση (για την υγεία) επέμενε να αναρωτιέται «τι θα έλεγαν οι Μένουμε Ευρώπη;». Το απαξιωτικό «μενουμευρώπηδες» χρησιμοποιείται κατά κόρον από άλλα στελέχη της κυβέρνησης και τους γνωστούς δημοσιογράφους του προπαγανδιστικού μηχανισμού – βεβαίως και των γνωστών εμμίσθων τρολ του διαδικτύου.
Μένουμε Ευρώπη
Το Μένουμε Ευρώπη ήταν μια σειρά κινητοποιήσεων, πολλοί το λένε κίνημα, που έμειναν ορφανές. Οι οργανωτές άγνωστοι, δεν έκαναν εμφανίσεις στα μέσα, δεν έδωσαν συνεντεύξεις, δεν κατέβασαν πλατφόρμες – κυρίως όμως δεν διεκδίκησαν ρόλο μετά. Ο γράφων είναι ο εμπνευστής του Μένουμε. Τη νύχτα της 14 Ιουνίου 2015 κάλεσα την πρώτη συγκέντρωση. Έπρεπε να δώσω όνομα. Κλεμμένο από την κίνηση Κυπραίων φίλων, οκτώ-δέκα άνθρωποι, οι οποίοι σε συνθήκες ζόφου, βγήκαν μπροστά τον Απρίλιο 2013 μόνοι αυτοί απέναντι σε μια εχθρική κοινωνία να διεκδικήσουν για όλους το ευρωπαϊκό μέλλον. Η ανταπόκριση στο διαδίκτυο ανάμικτη. Τέσσερις φίλοι – τους δύο δεν είχα δει ποτέ πριν – ξεκίνησαν τα οργανωτικά. Έπρεπε να βρω και μια ταυτότητα. Προέκυψε η σφυρίχτρα. Κλεμμένη κι αυτή η ιδέα – υποσυνείδητα όμως. Ο HugoDixonτρεις βδομάδες μετά μου είπε σε συνάντησή μας: πολύ έξυπνο να κλέψεις την ιδέα των Σέρβων. Δεκαπέντε χρόνια πριν οι σφυρίχτρες από το Βελιγράδι αρχικά, όλη τη Σερβία μετά, έριξαν τον πανίσχυρο Μιλόσεβιτς – το είχα ξεχάσει εντελώς!
Η επιλογή να μείνει η κίνηση απρόσωπη, χωρίς εμφανίσεις στα μέσα ήταν συνειδητή. Στις τρεις εβδομάδες των κινητοποιήσεων δόθηκαν δεκάδες συνεντεύξεων σε μέσα απ’ όλο τον κόσμο. Στόχος ήταν, όχι μόνο να εκφρασθεί η αγωνία των συμπολιτών μας για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, αλλά και να δείξουμε σε όλο τον κόσμο – και στους δανειστές βέβαια – πως ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας είναι αποφασισμένο να υπερασπισθεί τις κατακτήσεις σαράντα τόσων χρόνων. Από την άλλη, η εμπιστοσύνη του κόσμου στο ρευστό πολιτικό σκηνικό κερδίζεται όταν συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχουν κρυφές ατζέντες, κανείς δεν επιχειρεί να κεφαλαιοποιήσει στην αγωνία των πολιτών. Τέλος, πιστεύαμε και πιστεύουμε πως η όποια διέξοδος υπάρξει, θα προκύψει από το πολιτικό σύστημα – αυτό το απαξιωμένο, αναποτελεσματικό, απωθητικό για πολλούς. Αυτό το πολιτικό σύστημα έχουμε, αυτή η δημοκρατία θα οδηγήσει στη λύση. Έπρεπε, λοιπόν, να δοθεί και στα ευρωπαϊστικά πολιτικά κόμματα ένα πλαίσιο που θα μπορούσαν να εμπιστευθούν, που δεν θα ήταν νέου τύπου αγανακτισμένοι ή διαδηλώσεις της κατσαρόλας.
Στο ορφανό Μένουμε Ευρώπη προσάπτουν «μη πολιτικότητα». Χωρίς πλατφόρμα, χωρίς πολιτική εναλλακτική πρόταση, μόνο με ένα σύνθημα σύγκλισης ελάχιστου επιπέδου: Ελλάδα, Ευρώπη, Δημοκρατία. Τι πιο πολιτικό, θα μου πείτε; Τα έχει όλα. Οι οργανωτές ήταν απ’ αυτούς που επί μήνες έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τα βράχια που φαίνονταν στον ορίζοντα. Από μόνη της η επιλογή της κινητοποίησης, ο χρόνος που έγινε και η επανάληψη κάθε φορά που υπήρχε κρίσιμη διάσκεψη με τους εταίρους, ήταν πολιτική δήλωση. Άλλως τε ο στόχος ήταν ο ελάχιστος: προστασία των κεκτημένων της ευρωπαϊκής ζωής μας. Ο χαρακτήρας της πολιτικής συνάντησης επίσης έδινε άλλες πολιτικές δυνατότητες. Το Μένουμε δεν είχε ποτέ σκοπό να γίνει παίκτης – ο ρόλος του καταλύτη ήταν υπεραρκετός.
Τα ευρωπαϊστικά πολιτικά κόμματα
Ο προπαγανδιστικός μηχανισμός της κυβέρνησης χρέωσε από μιας αρχής τις κινητοποιήσεις στα κόμματα της αντιπολίτευσης και κυρίως στη συντηρητική Νέα Δημοκρατία. Ας το πούμε καθαρά: τα κόμματα σύρθηκαν στις κινητοποιήσεις. Αναγκάστηκαν από τους ίδιους τους οπαδούς τους.
Μόλις αποφασίσθηκε η πρώτη κινητοποίηση, επικοινώνησα με τα τρία κόμματα: ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι. Η ΝΔ χλιαρή, να το δούμε – την επομένη ο Γραμματέας του κόμματος μας είπε: μη νομίζετε, δε μπορούμε να κινητοποιήσουμε πάνω από 1.000-1.200 άτομα. Το ΠΑΣΟΚ μας δήλωσε πως μόλις είχαν περάσει από διαδικασίες κινητοποίησης για το συνέδριο (η εκλογή της κας Γεννηματά είχε γίνει την προηγουμένη) – σε κάθε περίπτωση δε, δεν θεωρούν πως πρέπει να γίνουν κινητοποιήσεις. Το Ποτάμι άκουσε, δεν είπε ενδιαφερόμαστε ή όχι – τη νύχτα βγήκε ανακοίνωση πως δεν έχουν καμία σχέση! Σε όλους το πλαίσιο γινόταν καθαρό: δεν έχετε σχέση με τις ευθύνες της κινητοποίησης, αν θέλετε έρχεστε, ό,τι πούμε με οποιονδήποτε εξ υμών, μεταφέρεται και στους άλλους. Με αυτές τις σχέσεις με τα κόμματα έγινε η πρώτη συγκέντρωση του Μένουμε. Πέραν του ΠΑΣΟΚ που φαίνεται βουρλιζόταν με τα εσωτερικά του, το Ποτάμι απαιτούσε να μη γίνει η δεύτερη συγκέντρωση. Εν τω μεταξύ, μετά την εμφάνιση των σταρ της πολιτικής της ΝΔ στις τηλεοράσεις στην πρώτη συγκέντρωση, είχαμε μια εξαιρετικά εποικοδομητική συνομιλία με τον Γραμματέα του κόμματος: ή εγγυάσαι πως δεν θα επαναληφθεί ή αρχίζω τις αναρτήσεις. Εγγυήθηκε!
Όσο και εάν ακούγεται απίστευτο, μας ζητήθηκε από τα κόμματα το απόγευμα της Κυριακής 28 Ιουνίου να ματαιωθεί η τρίτη συγκέντρωση της 30/6. Της μεγαλύτερης φιλοευρωπαϊκής συγκέντρωσης στην ιστορία, με τις δεκάδες χιλιάδες κόσμου, υπό βροχή να ζητάνε την Ευρώπη τους.
Όλη αυτή την περίοδο, μεσαία στελέχη των κομμάτων, κινητοποιήθηκαν με τους εθελοντές μας. Οι περίφημοι μενουμευρώπηδες έφτασαν να είναι 78 άνθρωποι όλοι κι όλοι σε όλη τη χώρα που συντόνιζαν τις δράσεις. Τι να σου πουν Αλέξη μου, 78 άνθρωποι, άγνωστοι μεταξύ τους, διάσπαρτοι στη χώρα; Χαριτωμένες οι κορώνες στη Βουλή, κενές περιεχομένου όμως. Γνωστά όλα αυτά, ανησυχητική φαντάζομαι η αναγνώριση πως από το τίποτε, σε δυό-τρεις μέρες, μερικοί ξέμπαρκοι, με την κατάλληλη διαχείριση, μπορούν να γεμίσουν πλατείες. Χωρίς πρόσβαση στα ΜΜΕ, χωρίς υποστήριξη, χωρίς μηχανισμό, χωρίς λεφτά. Οι μόνες «χορηγίες» προς το Μένουμε Ευρώπη ήταν η δική μου σφυρίχτρα, από βιβλιοπωλείο της Αγίας Παρασκευής όταν στο ταμείο τους είπα τι τη θέλω και η εξέδρα με την ανεπαρκή μεγαφωνική εγκατάσταση στην τρίτη συγκέντρωση – από πελάτη ενός από τους μενουμευρώπηδες. Το συνολικό κόστος όλων των κινητοποιήσεων ήταν λιγότερο από 300 ευρώ, κυρίως για σφυρίχτρες – τσοντάραμε οι παρόντες, 20 ευρώ ο καθένας.
Το δημοψήφισμα
Το μεγάλο ατού του Μένουμε ήταν η ευελιξία στις κινήσεις και η αποφασιστικότητα. Με την προκήρυξη του δημοψηφίσματος στο διαδίκτυο ξεκίνησε διαμάχη με θέμα την αποχή. Κρίναμε πως κανείς δεν θα μπορούσε να ενεργοποιήσει πολίτες να αγωνιστούν για να μη μετάσχουν στη μάχη, το όριο της νομιμοποίησης του αποτελέσματος 40% μπορούσε να επιτευχθεί με προσέλευση μόνο 10% των τελικών ψηφοφόρων του ΝΑΙ, ακόμη και με επιτυχία της αποχής το πρόβλημα της άμεσης αντίδρασης ως χώρα στη ραγδαία εξέλιξη των γεγονότων δεν λυνόταν, η δε συνταγματικότητα του δημοψηφίσματος θα αποφασιζόταν από τα δικαστήρια πολύ μετά τη χρεοκοπία. Αμέσως, μέσα στη νύχτα, ξεκινήσαμε τη δημιουργία επιτροπών του ΝΑΙ στις γειτονιές σε όλη την Ελλάδα. Σε λιγότερο από τρεις ώρες η συζήτηση περί αποχής σταμάτησε. Η συντριπτική πλειονότητα των οπαδών της αποχής στρατεύτηκαν υπέρ του ΝΑΙ. Η συζήτηση επανέρχεται κάθε τόσο, κυρίως από φίλους που δεν κάνουν τα μαθηματικά τους πρώτα.
Από το βράδυ της Κυριακής 28 Ιουνίου, μια εβδομάδα πριν το δημοψήφισμα γνώριζα πως το ΝΑΙ θα έχανε στην κάλπη. Τα τρία κόμματα συνεννοήθηκαν! Η ΝΔ ηττημένη, υποχωρούσε για την ενότητα. ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι ενδιαφέρονταν περισσότερο για το κομματικό τους όφελος ή μάλλον να μη κερδίσει πόντους κάποιο από τα άλλα κόμματα. Την κατάληξη την είδαμε. Στην πιο κρίσιμη ψηφοφορία, η καμπάνια του ΝΑΙ βρέθηκε χωρίς ηγεσία και χωρίς πρόταση διαχείρισης της ενδεχόμενης νίκης. Ας θυμηθούμε τις δηλώσεις των Γεννηματά και Θεοδωράκη δυο μέρες πριν το δημοψήφισμα. Η κα Γεννηματά θα συνέχιζε τον αγώνα κατά των νεοφιλελεύθερων δανειστών. Ο κ. Θεοδωράκης, βέβαιος για τη νίκη του ΝΑΙ, ζητούσε να αναλάβει πρωτοβουλίες ο ηττημένος Τσίπρας για δημιουργία Οικουμενικής κυβέρνησης υπό τον… Τσίπρα. Ακόμη και για φανατικούς ευρωπαϊστές, η επένδυση στην κωλοτούμπα Τσίπρα φαινόταν ασφαλέστερη από την αντι-νεοφιλελεύθερη ορμή ή την ανάθεση πρωτοβουλιών στον… Τσίπρα.
Πέραν των τηλεοπτικών σποτ, δεν υπήρξε τίποτε ως προπαγανδιστικό υλικό μέχρι το μεσημέρι της Παρασκευής. Εκατοντάδες εθελοντών συγκεντρώνονταν κάθε μέρα για να φύγουν άπρακτοι. Οι γενναιότεροι, ξυπόλητοι στ’ αγκάθια, υφίσταντο προπηλακισμούς στις εξόδους του μετρό. Όλη η καμπάνια έτρεξε από διαφημιστές, με κύριο αντικείμενο μια τηλεοπτική υπερπαραγωγή από το καλλιμάρμαρο. Γι’ αυτό κυρίως ζητήθηκε και η ματαίωση της συγκέντρωσης της 30/6 – για να κορυφωθεί η καμπάνια την Παρασκευή. Το 39% του ΝΑΙ είναι τεράστιο ποσοστό για έναν αγώνα που κανείς δεν ήθελε να κερδίσει γιατί δεν ήξερε τι θα κάνει με το θετικό αποτέλεσμα.
Το δημοψήφισμα έχει συνδεθεί με το Μένουμε Ευρώπη. Οι μενουμευρώπηδες με περηφάνεια αναδέχονται τις ευθύνες που άλλοι κάνουν τον Κινέζο. Τα μικροκομματικά παιγνίδια κατά τις συνεννοήσεις των τριών κυριάρχησαν. Ως και το «οι συγκεντρώσεις του Μένουμε Ευρώπη προβόκαραν τον Τσίπρα και προκήρυξε το δημοψήφισμα» χρησιμοποιήθηκε. Η τελευταία φορά που μίλησα με το Σταύρο Θεοδωράκη ήταν την 29/6 το πρωί, οπότε και μου είπε με το γνωστό περισπούδαστο ύφος «οι επικοινωνιολόγοι μας λένε πως το brandΜένουμε Ευρώπη δεν τραβάει». Αντί για στρατηγική Επιτροπή του ΝΑΙ επελέγη επιτροπή για μπούγιο – θυμηθείτε πως ως και ο Γιάννης Μπουτάρης αποστασιοποιήθηκε σε τρεις μέρες. Το Μένουμε Ευρώπη μετέσχε με ένα εκπρόσωπο στην επιτροπή, η οποία αμφιβάλλω εάν συνεδρίασε ποτέ. Όλοι όμως, πάση δυνάμει λυώσαμε εκείνη την εβδομάδα.
Μια πολιτική αποτίμηση
Μετά το δημοψήφισμα και τη διάσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, το Μένουμε ήταν μια από τις μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού φωνές που ζητούσαν να μη δοθεί λευκή επιταγή στον πρωθυπουργό. Δόθηκε η λευκή επιταγή και ακόμη κλαψουρίζουν όλοι που τους κορόιδεψε ο Τσίπρας. Την 9 Ιουλίου, τρεις μέρες πριν τη 17ωρη διαπραγμάτευση, έγινε η τελευταία συγκέντρωση στο Σύνταγμα με μέτρια συμμετοχή. Όλοι περίμεναν την κωλοτούμπα Τσίπρα. Έγινε, κόστισε μερικές δεκάδες δις, έβαλε στο λογαριασμό όλη τη ζημία της παράλογης διαπραγμάτευσης του εξαμήνου και δύο χρόνια μετά περιμένουμε μια κάποια κανονικότητα σε πολύ χαμηλό επίπεδο.
Το ΟΧΙ προδόθηκε από τον Τσίπρα. Ίσως έτσι να ήταν ο σχεδιασμός – απατηλό δημοψήφισμα για πειρατεία ψήφου. Όμως και το ΝΑΙ προδόθηκε από τα πολιτικά κόμματα. Το 39% είναι τεράστιο ποσοστό ώστε να επιβληθεί η τήρηση του αποτελέσματος ενός συμβιβασμού – κυρίως να αποφευχθούν περαιτέρω εκλογικά παιγνίδια. Από τη νύχτα του δημοψηφίσματος, το 39% είναι σα να μην υπήρξε. Οι πολίτες έδειχναν προς το ευρωπαϊκό πρόταγμα και οι εκπρόσωποί του έβλεπαν την ελαχιστοποίηση της κομματικής ζημίας.
Τι κατάφερε το Μένουμε Ευρώπη; Το αδιαμφισβήτητο είναι πως πήρε τους δρόμους και τις πλατείες από τους επαγγελματίες της διαμαρτυρίας και τα έδωσε στους πολίτες. Έδειξε πως οι πολίτες είναι έτοιμοι να κινητοποιηθούν για τη σωστή διακύβευση, για τα μεγάλα και σημαντικά. Το βασικό που ζητούν είναι σεβασμός – να μη γίνονται όχημα για ικανοποίηση κάποιας ατζέντας.
Τα υπόλοιπα είναι ζητήματα που κάποτε θα απαντήσουν οι ιστορικοί. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσον επηρεάστηκαν οι αποφάσεις του Τσίπρα από την κινητοποίηση των πολιτών – προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, το διάγγελμα Τσίπρα της 1 Ιουλίου, της επομένης της μεγαλειώδους συγκέντρωσης. Καθυστέρησε πέντε ώρες, η εμφάνιση του πρωθυπουργού ήταν σχεδόν απόκοσμη, τα νέα από τις Βρυξέλλες μιλούσαν για ματαίωση του δημοψηφίσματος. Για να αποτιμηθεί εκείνη η περίοδος χρειάζεται πληροφόρηση από το άλλο στρατόπεδο.
Επίλογος
Το Μένουμε Ευρώπη ήταν τρεις εβδομάδες στη μνημονιακή ζωή μας. Δημιούργησε προσδοκίες ίσως. Δεν θάπρεπε. Η επόμενη μέρα υποχρεωτικά βρίσκει τις δεκάδες χιλιάδες των πολιτών που αισθάνθηκαν μενουμευρώπηδες να κάνουν διαφορετικές πολιτικές επιλογές. Η επιτυχία και η παρακαταθήκη του Μένουμε Ευρώπη είναι η τήρηση της δέσμευσης της πρόσκλησης. Καθαρό μήνυμα και καμιά ατζέντα από πίσω.
Τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου 2015, με τις εκλογές να έχουν προκηρυχθεί, ζητήθηκε κεντρικά η υποστήριξη σε μεγάλο κόμμα. Αρνηθήκαμε κατηγορηματικά. Προφανώς καθένας από την ομάδα ήταν ελεύθερος να πορευθεί όπως νομίζει. Όμως, εξηγήσαμε στους φίλους πως αν όλοι συνειδητοποιούσαμε ότι οι ρόλοι μας είναι διαφορετικοί, θα κερδίζαμε όλοι και πάνω απ’ όλους οι πολίτες. Η κινητοποίηση της κοινωνίας ίσως χρειαστεί να ξαναγίνει, όχι κατ’ ανάγκην από τους συνήθεις υπόπτους του Μένουμε Ευρώπη. Αν έχει χαθεί η εμπιστοσύνη, όλοι θα αποτύχουν. Τι να κάνουμε, πρέπει κάποιοι να αναλαμβάνουν αυτοβούλως υποχρεώσεις. Ως κίνηση, το Μένουμε Ευρώπη δεν υποστήριξε κανέναν, κανείς δεν πολιτεύθηκε. Το εκλογικό αποτέλεσμα ήταν αντίθετο από τις επιθυμίες μας, αλλά μερικά πράγματα δεν ανταλλάσσονται.
Τι έχει μείνει; Η αίσθηση πως ήσουν πάντα στη σωστή μεριά. Η ικανοποίηση του αισθήματος καθήκοντος πως ανεξαρτήτως κόστους δίνεις τα πάντα στον αγώνα τον καλό. Η συνειδητοποίηση πως όταν το αποτέλεσμα μετράει, μπορεί να γίνουν πολλά με το τίποτε. Έχει μείνει και μια σφυρίχτρα, κρεμασμένη στο πόμολο μιας πόρτας. Μια στις τόσες, ακόμη με σταματάει κάποιος συνεπιβάτης στο μετρό – καταδικασμένος από τις διαστάσεις και τα χρώματα: σεις δεν είστε που ξαφνικά βγάζατε μια σφυρίχτρα και «όλοι στο Σύνταγμα, Μένουμε Ευρώπη»;
