Οι θρησκείες και οι Άλλοι

Σύμφωνα με μία άποψη, το νεοελληνικό έθνος-κράτος αναγεννήθηκε από ανθρώπους που αγωνίζονταν «για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία», με τη σειρά αναφοράς των ιδεωδών να μην είναι τυχαία αλλά να υποδηλώνει μια μεταξύ τους ιεράρχηση, με την Πίστη να κρατά τα πρωτεία έναντι της ελευθερίας της Πατρίδας.  Αν δεχτούμε ότι όντως έτσι έγιναν τα πράγματα, αυτή η αξιολόγηση δεν παύει να αφορά το παρελθόν, έστω και αν αναφέρεται στην καθαγιασμένη περίοδο της γένεσης της κρατικής μας υπόστασης ως ελευθέρου κράτους.

Σημαίνει όμως κάτι για εμάς σήμερα ή αποτελεί ένα φολκλορικού χαρακτήρα συναισθηματικό κειμήλιο του παρελθόντος; Το ερώτημα αυτό δεν είναι τόσο φιλολογικό όσο φαίνεται, δεδομένου ότι ένας πανίσχυρος θεσμός της νεοελληνικής κοινωνίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία, βασίζει μεγάλο μέρος της κοσμικής της ισχύος στην αναγνώριση και την παγίωση του ρόλου της ως θεματοφύλακα της ελληνικής συνείδησης, αδιάσπαστα ενωμένης με την ορθόδοξη χριστιανική, την περίοδο που ο Ελληνισμός τελούσε υπό Οθωμανική  και Φράγκικη κυριαρχία.

Κατά την αντίληψη αυτή, λοιπόν, Έλληνας είναι ο Ορθόδοξος που διακρίνεται από τον Μουσουλμάνο Τούρκο και τον Καθολικό Φράγκο. Αυτή η διάκριση αφορά βέβαια την Ιστορία, ωστόσο ορισμένοι πιστεύουν ότι διατηρεί ακόμα την αξία της ως στοιχείο που μας επιτρέπει να προσανατολιζόμαστε στον σύγχρονο κόσμο ή, για να το πούμε πιο απλά, να ξεχωρίζουμε τους φίλους από τους εχθρούς μας.

Αν και ο ιδρυτής του Χριστιανισμού κήρυξε την αγάπη προς τους εχθρούς, οι σύγχρονοι οπαδοί του θεωρούν τη χριστιανική τους πίστη ως στοιχείο άρρηκτα συνδεδεμένο με την εθνική τους ταυτότητα, συνεπώς ως κάτι που τους χωρίζει από όλους τους Άλλους και  τους ενώνει αδιάσπαστα με μία κοινότητα ομοδόξων και συμπατριωτών.

Μπορεί στη Δύση ο Πάπας Φραγκίσκος να διακηρύττει ότι όποιος φτιάχνει τείχη και όχι γέφυρες δεν είναι χριστιανός. Αλλά οι εδώ Ελληνορθόδοξοι είναι  πεπεισμένοι  για την ορθότητα της παράδοσης που κληρονόμησαν, ώστε η μόνη γέφυρα που αποδέχονται είναι αυτή της επιστροφής από τις πλάνες στην ορθή πίστη.  Η νοοτροπία αυτή ικανής μερίδας των Ορθοδόξων δημιουργεί πρόβλημα και σε ανθρώπους που υπό άλλες προϋποθέσεις θα τους υποστήριζαν. Παράδειγμα αποτελεί ο αξιόλογος αρθρογράφος της Καθημερινής Τάκης Θεοδωρόπουλος, ο σεβασμός του οποίου προς τη θρησκευτική παράδοση της χώρας μας σκοντάφτει στον αντιδυτικισμό  μεγάλου τμήματος των σύγχρονων θρησκευόμενων συμπατριωτών μας στους οποίους η Δυτική Ευρώπη δεν αρέσει γιατί είναι Ρωμαιοκαθολική ή Προτεσταντική (ή, ακόμα χειρότερα, εκκοσμικευμένη).

Ο κίνδυνος του ριζοσπαστικού Ισλάμ κάνει πολλούς στην Ευρώπη να οραματίζονται μια χριστιανική αναγέννηση που θα αντιπαραβάλλει τους χριστιανούς Ευρωπαίους με τους αλλοδαπούς μουσουλμάνους μετανάστες και πρόσφυγες. Ωστόσο η στρατηγική αυτή ενέχει προβλήματα. Η χριστιανική Ευρώπη είναι μια ραγδαία αποχριστιανιζόμενη ήπειρος. Μεταξύ των εναπομεινάντων πιστών, υπάρχουν δογματικές διαφορές. Ειδικά στη Ελλάδα, πολλοί ενεργοί πιστοί δεν θέλουν να ακούνε για τον αιρεσιάρχη Πάπα!

Το δίπολο χριστιανική Ευρώπη - αλλότριο Ισλάμ είναι πολλαπλώς υπονομευμένο. Η ίδια η «χριστιανική» Ευρώπη δεν θέλησε την αναφορά του χριστιανισμού στο σχέδιο Συντάγματος της. Η Σώτη Τριανταφύλλου στη μικρή μας Ελλάδα έγραψε ότι η απάντηση στο Ισλάμ δεν είναι μία άλλη θρησκεία, ήτοι ο χριστιανισμός, αλλά το κοσμικό κράτος. Αλλά βέβαια και στη μήτρα του κοσμικού κράτους, τη Γαλλία, υπάρχουν φωνές που υμνούν την αναβίωση της θρησκευτικότητας[1]. Η ίδια η θρησκευτική κοινότητα είναι διχασμένη ανάμεσα στην υπαναχώρηση στην ταυτότητα και στην υιοθέτηση μίας «ανοιχτής» στάσης. Ο διαπρεπής Καθολικός μπλόγκερ Κοztoujours, κατά κόσμον ErwanLeMorhedec, σε δοκιμιακό έργο του[2] κατηγορεί τους συμπατριώτες του ότι προδίδουν τον χριστιανισμό όταν τον αντιλαμβάνονται περιοριστικά ως συνιστώσα της εθνικής τους κληρονομιάς και ταυτότητας. Από την άλλη πλευρά, οι συντηρητικοί κατηγορούν τον Πάπα Φραγκίσκο ότι ξεπουλάει τη χριστιανική κληρονομιά της Γηραίας Ηπείρου με την άνευ όρων στάση αποδοχής  απέναντι στους μετανάστες και τους πρόσφυγες[i][3].

Είναι λοιπόν προφανές ότι ένα έντονα διχαστικό κλίμα επικρατεί μεταξύ όσων υπεραμύνονται της οικουμενικής διάστασης του χριστιανικού μηνύματος και όσων βλέπουν την εκάστοτε εκδοχή του χριστιανισμού που υιοθετεί η εθνική τους κοινότητα(π.χ. ελληνορθοδοξία στην Ελλάδα, καθολικισμός στη Γαλλία), ως οχυρό για τη διασφάλιση της κοινότητας αυτής από αλλότριες επιβουλές, κυρίως ισλαμικές.

Η διαφορετική αυτή αντίληψη δεν είναι άμοιρη πρακτικών συνεπειών, δεδομένου ότι η υιοθέτηση της μίας ή της άλλης άποψης υπαγορεύει και διαφορετική στάση προς τον Άλλο. Το ζήτημα είναι φλέγον και δυσεπίλυτο και θα απασχολεί για μεγάλο διάστημα όσους πιστεύουν ότι η θρησκεία θα πρέπει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να υπαγορεύει την αντίδραση της Γηραιάς Ηπείρου στα προβλήματα που θέτει το παρόν.