Αρχικά να θυμίσουμε το ειδικό βάρος που έχει η τηλεόραση στην Ελλάδα. Η τηλεόραση δεν είναι μόνο τα «βοθροκάναλα», αλλά τεράστιο μέρος της καθημερινότητας και της εκπαίδευσής μας. Στην Ελλάδα, η μέση τηλεθέαση είναι περισσότερη από τέσσερις ώρες την ημέρα. Εσείς που έχετε κάνει ένα κλικ σε αυτό το άρθρο στο Books’ Journal, μάλλον δεν βλέπετε τόσο, αλλά υπάρχει μία κοινωνία γύρω μας που όντως έχει πολλή τηλεόραση στη ζωή της. Τα ανταγωνιστικά μέσα ενημέρωσης και διασκέδασης δεν είναι τόσο δημοφιλή, μάλιστα συχνά χαρακτηρίζονται από χαμηλή ποιότητα.
Το 30% των Ελλήνων δεν έχει πρόσβαση στο Ιnternet. Περισσότεροι από τους μισούς Έλληνες δεν διαβάζουν ούτε ένα βιβλίο το χρόνο. Η μέση χρήση Ιnternet είναι στον μισό χρόνο και η ημερήσια ανάγνωση εφημερίδων έχει καταποντιστεί. Δεδομένης της γήρανσης του πληθυσμού και της αυξανόμενης ανέχειας, η τηλεόραση –πανταχού παρούσα και δωρεάν– αποτελεί ουσιαστικό σημείο αναφοράς στη καθημερινότητα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Αρχική κοινωνική επιδίωξη πρέπει να είναι η πολυφωνία. Αφ’ ενός, εξασφαλίζει την αμεροληψία της ενημέρωσης. Δεν υπάρχει «ανεξάρτητη ενημέρωση», καθώς η δημιουργία ενός καναλιού είναι κάτι που απαιτεί χρόνο, χρήμα και ρίσκο. Εάν κάποιος έχει ένα κανάλι δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος. Επιπλέον, η πολυφωνία δημιουργεί ποιοτικό περιεχόμενο που απευθύνεται σε πολλές ομάδες του πληθυσμού. Τα πολλά κανάλια ευνοούν την ποιότητα και ικανοποιούν περισσότερο. Επιχειρηματικά βοηθάει τους επιχειρηματίες να αξιοποιήσουν τα στρώματα του πληθυσμού, να παράγουν εξειδικευμένο περιεχόμενο, το οποίο μπορεί να είναι ακόμη και εξαγώγιμο. Οι συνθήκες ανταγωνισμού βοηθούν στη δημιουργία θέσεων εργασίας και εξασφαλίζουν την επανεπένδυση κερδών, αντί για την αποθησαύρισή τους. Κυρίως, όμως, η πολυφωνία είναι εγγύηση δημοκρατίας.
Αν η όποια δημοκρατική κυβέρνηση νομίζει ότι η έλλειψη πολυφωνίας είναι προς όφελός της, τότε διατρέχει έναν τεράστιο κίνδυνο. Τα συμφέροντα που θεωρεί ότι την υπηρετούν είναι εύκολο να την κανιβαλίσουν και να συμπαραταχθούν με τον επόμενο που θα τους βολέψει. Η έλλειψη πολυφωνίας λειτουργεί ωφέλιμα προς την κυβέρνηση μόνο σε χώρες όπου η δικαστική εξουσία είναι εντελώς κατευθυνόμενη, όπως στη Ρωσία και τη Βενεζουέλα, μέρη στα οποία οι πολιτικές δολοφονίες και οι φυλακίσεις με κατασκευασμένα κατηγορητήρια είναι μέσα στο παιχνίδι.
Πολυφωνία έχουμε όταν ο καθένας μπορεί να εκπέμψει ό,τι θέλει, όποτε θέλει. Αυτό ρεαλιστικά εξασφαλίζεται αν δεν δημιουργούμε νομικά εμπόδια. Μία κοινωνική ομάδα, ένα free press, ένας σύλλογος, ένας επιχειρηματίας της διασκέδασης μπορούν να ανοίξουν κανάλι όταν έχουν τη δυνατότητα να πάρουν άδεια εκπομπής. Είναι απαράδεκτη η μη πρόνοια για διαρκή πρόσβαση στη διαδικασία. Δεν είναι επιτρεπτό να γίνεται ένας διαγωνισμός κάθε 10 χρόνια, στα οποία οι νικητές θα αλωνίζουν χωρίς ανταγωνισμό.
Πέρα από την εύκολη αδειοδότηση, η δημιουργία τηλεοπτικών επιχειρήσεων θα γίνει μόνο όταν δεν εξοντώνουμε οικονομικά τους επιχειρηματίες. Η απαίτηση για την καταβολή γιγαντιαίων ποσών για την άδεια, αλλά και η δημιουργία φαραωνικών προδιαγραφών λειτουργίας, απαγορεύουν σε έναν επιχειρηματία να επιχειρήσει ή σε έναν κοινωνικό φορέα να ασκήσει ενημέρωση και διασκέδαση.
Μεταξύ άλλων, ο νόμος που το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε αντισυνταγματικό απαιτούσε από τα κανάλια την πρόσληψη 400 ατόμων με το καλημέρα και να πληρώσουν ένα εξωπραγματικό ποσό για μία αόριστη «άδεια λειτουργίας», δημιουργώντας έτσι ένα δυσβάσταχτο φορτίο για μία τηλεοπτική προσπάθεια. Για να το πούμε απλά, ένας επιχειρηματίας που είχε χρήματα να προσλάβει 80 άτομα, με τον εκπεσόντα νόμο Παππά, δεν θα άνοιγε ποτέ την επιχείρησή του και δεν θα δημιουργούσε αυτές τις δουλειές, αντίθετα με τη σοβιετική φαντασίωση ότι θα υποχρεωνόταν να προσλάβει άλλους 320 εργαζόμενους.
Πέρα από την πολυφωνία, επιδίωξη της κοινωνίας θέλουμε να είναι και το ποιοτικό περιεχόμενο. Και εδώ, πάλι, η λύση είναι η πολυφωνία, ως ανταγωνισμός, και η έλλειψη οικονομικών εμποδίων για το επιχειρείν. Αλήθεια, ποιος περιμένει ότι αν υπάρχουν μόνο τέσσερις άδειες σε μία δεκαετία θα λειτουργεί το κίνητρο για τη βελτίωση του περιεχομένου;
Ακόμη, το περιεχόμενο απαιτεί επενδύσεις σε τηλεοπτικό περιεχόμενο, σε εξοπλισμό και σε ρεπορτάζ. Προϋπόθεση για επενδύσεις είναι η σταθερότητα. Δεν είναι δυνατόν κάποιος να κάνει επενδύσεις, ενώ δεν μπορεί να προβλέψει αν θα έχει τη δυνατότητα να εκπέμπει περιεχόμενο την επόμενη χρονιά. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει εν λευκώ να δίνονται άδειες επ’ αόριστον, αλλά ότι πρέπει να υπάρχει η διαβεβαίωση πως κάποιος καναλάρχης θα μπορεί να ανανεώσει την άδειά του αν πληροί κάποια σαφή και προκαθορισμένα κριτήρια.
Για να υπάρξουν επενδύσεις πρέπει να μην επιβάλλουμε φόρους λειτουργίας. Ξέρω, είναι αντιδημοφιλής η άποψη αυτή, αλλά αποτελεί γενική αρχή της επιχειρηματικότητας. Όσο λιγότερα χρήματα πρέπει να δίνει κάποιος καναλάρχης σε έξοδα, όπως οι άδειες λειτουργίας, τόσο πιο πολλά χρήματα θα έχει για να επενδύσει στο προϊόν του. Πρόκειται για χρήματα τα οποία θα επενδυθούν μεταξύ άλλων και στην εγχώρια αγορά. Πιστεύω ακράδαντα πως οι καναλάρχες πρέπει απλά να φορολογούνται ακριβώς όπως κάθε άλλη επιχείρηση που απασχολεί εργαζόμενους.
Η μείωση των φόρων δημιουργεί και τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη υγιών επιχειρηματικών δυνάμεων. Η δημιουργία καναλιών που δύσκολα φτάνουν στην κερδοφορία, επιτρέπει μόνο σε διαπλεκόμενα συμφέροντα να οδηγηθούν στη δημιουργία καναλιών, ακριβώς γιατί προσβλέπουν σε παράπλευρα έσοδα ή σε ξέπλυμα χρήματος. Έλλειψη παράλογης φορολογίας, φυσικά, δεν σημαίνει λιγότερα έσοδα για το κράτος. Υγιείς επιχειρήσεις δημιουργούν έσοδα για το κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία.
Ένας γιγάντιος παράγων στρέβλωσης είναι η ύπαρξη κρατικών καναλιών, τα οποία ανταγωνίζονται τα ιδιωτικά με δυσανάλογους όρους. Η ΕΡΤ παράγει πρόγραμμα, αλλά πληρώνει αυθαίρετα και δημιουργεί συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού, ο οποίος διαταράσσει την αγορά. Η αυθαίρετη λετουργία της απαγορεύει σε υγιείς εταιρείες παραγωγής να δημιουργήσουν, μειώνει τη συνολική ποιότητα του περιεχομένου, καταστρέφει τη διαφημιστική αγορά και εκμαυλίζει την κοινωνία. Η ΕΡΤ πρέπει να αλλάξει εντελώς μοντέλο λειτουργίας, εάν θέλουμε να έχουμε έναν δημόσιο φορέα ή να κλείσει άμεσα.
Ωραία τα φιλελεύθερα, αλλά ποιος θα ελέγχει την κατάσταση; Και ο Γκόρντον Γκέκο, φιλελεύθερος ήταν.
Διαχρονικά στην Ελλάδα, τα κανάλια ενημέρωσης τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά έχουν προδιαγραφές περιεχομένου, το οποίο νομοθετικά εξασφαλίζεται με δύο τρόπους. Ο πρώτος έχει να κάνει με τη δημιουργία προϋποθέσεων για πρωτότυπο περιεχόμενο. Φυσικά, αυτό, στην ελληνική πραγματικότητα, απέτυχε παταγωδώς. Στους διαγωνισμούς των ραδιοφώνων είχε τεθεί τέτοια προϋπόθεση, η οποία τηρήθηκε από ελάχιστους αδειούχους που την υποσχέθηκαν. Η μόνη εγγύηση περιεχομένου είναι ο πραγματικός ανταγωνισμός.
Ο δεύτερος τρόπος είναι η επιβολή προστίμων από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) όταν θεωρεί ότι παραβιάζονται κάποιες αρχές. Και αυτό, φυσικά, δεν δούλεψε ποτέ στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικά, ένα gay φιλί είχε τιμωρηθεί από το ΕΣΡ σε μία απόφαση που δίχασε, ενώ το παραλήρημα Βερύκιου απέναντι στο συγγραφέα Αύγουστο Κορτώ πέρασε στα ψιλά. Το ΕΣΡ είχε ακατάλληλη σύνθεση για χρόνια, με αποτέλεσμα τα πρόστιμα που κατακύρωνε να μην εισπράττονται.
Η ιδέα του ΕΣΡ είναι επί της αρχής σωστή. Μία ανεξάρτητη και υπερκομματική αρχή αποτελεί εχέγγυο για την ομαλή λειτουργία του χώρου που ρυθμίζει, όπως συμβαίνει στις σύγχρονες δημοκρατίες. Ωστόσο, η ίδια η αρχή πρέπει να έχει περιορισμένο ρόλο στην παρέμβαση στο περιεχόμενο. Οφείλει να ελέγχει τις προδιαγραφές λειτουργίας, την εφαρμογή των νόμων, όχι όμως και το περιεχόμενο, εξασφαλίζοντας την ελευθερία του λόγου. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται για εξαιρετικά περιορισμένες περιπτώσεις, όπως είναι η εξαπάτηση του κοινού. Αντίστοιχα, η συνέχεια της διοίκησης του ΕΣΡ πρέπει να εξασφαλίζεται και όχι να υπάρχει αυτό το κενό λειτουργίας.
Το ΕΣΡ και ο νόμος δεν έχουν καμία δουλειά να ρυθμίζουν το ίδιο το περιεχόμενο ενός καναλιού. Κανένας νόμος δεν μπορεί να προλάβει τις εξελίξεις στη βιομηχανία και να προβλέψει τη χρήση του μέσου. Πριν μερικά μόλις χρόνια, μία κάμερα τηλεόρασης στοίχιζε πάνω από 20 βασικούς μισθούς. Σήμερα μπορεί να παραχθεί αξιοπρεπέστατο περιεχόμενο με ένα iPhone και κάποια αξεσουάρ. Η ιδέα ενός μουσικού καναλιού, ενός καναλιού μόδας, ενός καναλιού που παρουσιάζει απλά τη φύση (πρέπει να το δείτε αυτό, είναι συγκλονιστικό), ήταν όλες ακατανόητες μέχρι που εφαρμόστηκαν. Οι επιχειρηματίες που είναι ελεύθεροι να δημιουργήσουν μπορούν να γίνουν όσο επινοητικοί χρειάζεται για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Μία πρόνοια που συχνά ξεχνάμε είναι η κρατική ανάγκη παροχής υπηρεσιών τηλεόρασης σε απομακρυσμένες περιοχές. Με τον ίδιο τρόπο που δημιουργούμε σχολεία και ιατρική κάλυψη σε μέρη που επιθυμούμε να διατηρήσουμε πληθυσμό, η ύπαρξη τηλεοπτικού προγράμματος είναι εξίσου σημαντική. Η δημιουργία της Digea, χάρη στην πρόνοια της ΕΕ, είναι ένα εξαιρετικό βήμα στον τομέα αυτό. Αντίστοιχα, μπορεί να υπάρξει πρόνοια για τη δημιουργία ενός mash up καναλιού το οποίο θα προβάλλεται όπου δεν υπάρχει πρόσβαση σε άλλα κανάλια.
Ένας ελεγκτικός τομέας στο οποίο το ΕΣΡ έχει αποτύχει είναι το κλείσμο καναλιών, εάν δεν πληρούν τις προϋποθέσεις του νόμου ή έχουν πρακτικά χρεοκοπήσει. Αντίθετα με την άποψη της κυβέρνησης, η τρέχουσα τεχνολογία της Digea μπορεί να εξυπηρετήσει 16 κανάλια υψηλής ευκρίνειας ή 40 χαμηλής, ενώ αναμένεται να αυξηθεί. Η πρόνοια για κλείσιμο καναλιών (εάν δεν πληρούνται οι προδιαγραφές) και όχι ισόβια κατάληψη συχνότητας αποκτάει πολύ μεγάλη αξία όταν θα συμπληρωθούν αυτές οι συχνότητες, κάτι από το οποίο απέχουμε ουσιαστικά σήμερα στην τηλεόραση. Αντίθετα, στο ραδιόφωνο, όπου οι συχνότητες έχουν καλυφθεί, δεν είναι λίγες οι επιχειρήσεις που δεν κλείνουν, παρά το γεγονός ότι παρανομούν, με αποτέλεσμα να εμποδίζουν τη δημιουργία νέων.
Ένα κανάλι σε λειτουργία προσφέρει γιγάντια δύναμη σε κάθε χώρα, πόσο μάλλον στην Ελλάδα. Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να δίνεται έμφαση στην οικονομική λειτουργία των καναλιών. Απατεώνες και υπόδικοι, όπως επίσης και εταιρείες με θολά οικονομικά πρέπει να απαγορεύεται να λειτουργούν στο τηλεοπτικό τοπίο. Τα διά νόμου μαύρα ταμεία των καναλιών, μία ανόητη επινόηση του 1990, πρέπει να καταργηθούν. Οι τηλεοπτικές επιχειρήσεις πρέπει να είναι διαφανείς, να ελέγχονται γι αυτό και να τιμωρούνται αμείλικτα αν αποτυγχάνουν. Το ίδιο και οι σταθμοί που παρανομούν.
Είναι αδιανόητο να υπάρχουν συχνότητες που εκπέμπουν παράνομα ή σταθμοί που επιβιώνουν, ενώ θα είχαν κλείσει αν ήταν οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση. Είναι απίστευτο να επιβιώνουν επιχειρήσεις με τόσο απίθανα οικονομικά, όπως υπήρξε το Alter. Είναι ανεπίτρεπτο να υπάρχουν κανάλια που επιβιώνουν με το οικονομικό μοντέλο του εκβιασμού και της χρηματοδότησης παράπλευρων δραστηριοτήτων.
Ο πλήρης ανταγωνισμός, η εξασφάλιση σταθερότητας στη λειτουργία, ο σαφής και περιορισμένος έλεγχος θα οδηγήσουν σε υγιείς επιχειρήσεις ενημέρωσης. Πραγματικοί επιχειρηματίες θα επενδύσουν στη δημιουργία προϊόντος, θα αποκτήσουν εξαγωγικό χαρακτήρα και θα βοηθήσουν την κοινωνία να εξελιχτεί μέσω της ποιοτικής ενημέρωσης. Αυτό ακριβώς φοβούνται και οι διάφοροι Παππάδες και πολεμάνε με κάθε τρόπο.
ΠΗΓΕΣ:
http://www.marketing-news.pl/attach/Media_Consumption_Forecasts_2015_ZenithOptimedia.pdf
http://www.ekebi.gr/appdata/documents/erevnes/anagn2010/SynopsiApotelesmaton.pdf
