Ξαφνικά τα ελληνικά έχουν γεμίσει με μπερδεμένες συντάξεις, ανούσιες λεκτικές περικοκλάδες, επικαλυπτόμενες παρεκβάσεις, περιττές υπερ-συντάξεις, γνωστικό ακκισμό και κρυπτικές αναφορές σε πηγές. Η προσπάθεια αυτή μεταφέρεται από το λόγο και στις εκδόσεις, όπου οι εκδότες δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν γραμματοσειρές δυσανάγνωστες, σαν να πρόκειται για εκδότες ψαλτηρίων αντί, π.χ., δοκιμίων. Το πνεύμα του παροιμιώδους υπενωμοτάρχη της χωροφυλακής έχει καταλάβει τα βιβλία των καθηγητών πανεπιστημίου, τις τοποθετήσεις των 25χρονων πολιτευόμενων, τα κείμενα των δημοσιολογούντων.
Πρόσφατα, ένας εξαιρετικά μορφωμένος φίλος μού εξηγούσε πόσο θαυμάζει τη δύναμη της ελληνικής γλώσσας και την πίστη του πως είναι ιδιαίτερα τυχερός όποιος μπορεί να σκεφτεί ελληνικά. Πράγματι, ακόμη και για τον μέσο χρήστη, είναι μαγικές οι δυνατότητες μίας γλώσσας που παρέχει τόσο πλούσια εκφραστικά εργαλεία μέσω του λεξιλογίου και της σύνταξης. Οπότε, τι συνέβη και τόσοι πολλοί θέλουν να μιλήσουν σαν τον Ζουράρι και τον Βέλτσο; Γιατί αφήσαμε έρημα τα οχυρά που κατέκτησαν οι δημοτικιστές, την ανάγκη να επικοινωνούμε σε άμεσο λόγο, χωρίς να παρεμβαίνει ένα επίπεδο περιττού εξωραϊσμού;
Προσωπικά πιστεύω πως τεράστια ζημιά έχει επιφέρει η τυποποιημένη διδασκαλία της έκθεσης ιδεών. Δεκαετίες, τα παιδιά μαθαίνουν να μιλάνε σε μία γλώσσα που δεν υπάρχει. Διδάσκονται να αξιοποιούν λέξεις ανύπαρκτες στην καθημερινότητα, να πετάνε άτακτα ρητά διαφόρων και στο τέλος να επικαλούνται την κοινωνία για να διορθώσει τα κακώς κείμενα. Όσοι επιτύχουν σε αυτή τη διαδικασία της χρήσης αυτού του άχρηστου ιδιώματοςθα μεταφερθούν στο πανεπιστήμιο, συχνά για να τους δοθούν θλιβερά βιβλία που θα διδαχθούν από καθηγητές συχνά παγκοσμίως αγνώστους αλλά φοβερά επηρμένους.
Οι συνέπειες αυτού του γλωσσικού αυτισμού δεν εξαντλούνται στην αδυναμία να κοινωνήσουμε ιδέες, αλλά δημιουργούν και ένα χάσμα στην κοινωνία. Ενώ οι «σκεπτόμενοι» μιλάνε τη γλώσσα του Βέλτσου, οι λαϊκιστές μιλάνε τη γλώσσα της καθημερινότητας. Άτομα που έχουν να διαλέξουν μεταξύ ενός δήθεν κουλτουριάρη και ενός εντελώς λαϊκού, επιλέγουν συστηματικά τον δεύτερο, εκφυλίζονται γλωσσικά και διανοητικά. Εδώ επικουρούν και εξαιρετικά τα ΜΜΕ, πρόθυμα να σερβίρουν κάθε είδους junk food στους καταναλωτές. Οι μάζες άγονται και φέρονται από λαϊκιστές, ενώ οι «λόγιοι» παραμένουν αποκομμένοι στον απόκοσμο πύργο της σοφίας τους.
Η έλλειψη διανοητικών ελίτ επιτρέπει την ανάδειξη φαινομένων όπως ο Ζίζεκ και ο Βαρουφάκης. Οι χαυνωμένες μάζες δεν είχαν ενδοιασμό να αποδεχτούν τους μπουρδολογούντες ως αυθεντίες. Βέβαια, αυτοί οι πολιτικοί δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να χρησιμοποιήσουν το γελοίο ιδίωμα των ελίτ, για να μιλήσουν χωρίς να έχουν πει τίποτα. Ταυτόχρονα όμως δεν παρέλειψαν να το μπολιάσουν με καθημερινό λόγο, που απευθύνεται στα κατώτερα ένστικτα του κοινού τους. Κανείς δεν μπόρεσε να τους αντικρούσει και να αναδείξει τη γύμνια τους. Κάποιοι μάλιστα δεν δίστασαν να στηλιτεύσουν μεμονωμένες τέτοιες προσπάθειες ως «απολιτίκ».
Την εποχή που η πληροφορία διαχέεται πιο έντονα από ποτέ για να διευκολύνει τη δημιουργία, την εποχή που το τελευταίο τεύχος του Foreign Affairs εμφανίζεται στα περίπτερα μέσα σε 24 ώρες από τη στιγμή που το έχει στο γραφείο του ο Ομπάμα, εμείς μιλάμε ακόμη για «στρουκτούρες», την «κατίσχυση» και την «αβελτηρία», με προτάσεις διπλά υποταγμένες και με αναφορές σε ανόητες αυθεντίες. Δεν θα ήθελα να εννοηθεί πως τάσσομαι κατά του προσεγμένου λόγου και της ανάλυσης των εννοιών. Είναι εντυπωσιακή η αντίστιξη μεταξύ πολλών εγχώριων «λογίων» και πολλών ελλήνων καθηγητών του εξωτερικού όταν γράφουν στη γλώσσα τους. Διάβασα πρόσφατα το τελευταίο βιβλίο του Στάθη Καλύβα, για να αναρωτηθώ πότε ξαναδιάβασα τόσο εξαίρετα ελληνικά σε δοκιμιακό λόγο.
Τα πιο επιδραστικά έντυπα του πλανήτη (ας πούμε για παράδειγμα το Economist και το MIT Technology Review), οι πιο επιδραστικοί συγγραφείς και δοκιμιογράφοι (δείτε τη λίστα με τα βιβλία που προτείνει ο αγαπημένος σας διανοητής) είναι γραμμένα σε γλώσσα κατανοητή και άμεση. Χωρίς να υστερούν σε καλλιέπεια, πραγματώνουν το πνεύμα του Ευριπίδη, «σοφόν το σαφές», ενώ ταυτόχρονα εξηγούν τις πιο πρωτοποριακές έννοιες που αλλάζουν τον κόσμο. Σε μια εποχή που η φιλοσοφία και η τεχνολογία διαπλέκονται με μαγικό τρόπο, πρέπει να κατακτήσουμε το εργαλείο για την κατανόησή τους και την επέκτασή τους και όχι να το αναδείξουμε σε ένα χρυσοποίκιλτο διακοσμητικό.
Όταν ο Μάρκ Ζούκερμπεργκ ντύνεται με μπλούζα και ζακέτα για να δημιουργήσει το μέλλον του κόσμου, εμείς προτιμάμε να φτιασιδωνόμαστε σαν την ξαδέρφη από το χωριό που παίρνει το ΚΤΕΛ για την πόλη. Όσο όμως επιμένουμε σε μία τέτοια ανόητη τελετουργία, τόσο θα μεγαλώνει το χάσμα στην κοινωνία, αλλά και το irrelevance των ιδεών μας - και ασφαλώς θα αποκτούν κοινό οι δημαγωγοί. Είναι επιτακτική η ανάγκη να μιλήσουμε με τρόπο άμεσο και πλήρη, για να μεταφερθούμε στο παρόν και να περισώσουμε όσες ιδέες δεν έχουν εκφυλιστεί.
ΥΓ: Τα ψιμύθια ήσαν καλλυντικά από μόλυβδο στην Αρχαία Ελλάδα. Παρ’ ότι χρησίμευαν για την ανάδειξη χαρακτηριστικών του προσώπου, προκαλούσαν και μία ασθένεια, τη μολυβδίαση, την οποία περιέγραψε πρώτος ο Ιπποκράτης, με κύρια συμπτώματα τον πόνο στο στομάχι και την ποδάγρα.
O διάσημος σχεδιαστής Philip Starck παρουσίασε μία επιχρυσωμένη έκδοση του υπέροχου λεμονοστίφτη, τον οποίο πούλησε με την προειδοποίηση: η χρήση με όξινα φρούτα θα χαλάσει την επιχρύσωση και μπορεί να είναι δηλητηριώδης. Το έργο αυτό υπήρξε σχόλιο για την ανάδειξη των εργαλείων σε αντικείμενα πέρα από τον καθορισμένο τους ρόλο, πολύ προτού το διαδίκτυο μας γεμίσει με τέτοια παραδείγματα.
