Ο Μάης του ’68 φταίει για τη Lehman Brothers;

Στη μνήμη του Βαγγέλη

Αυτά είπε ο Νικολά Σαρκοζύ στην προεκλογική του ομιλία στο Bercy, τον Απρίλιο του 2007:

Ο Μάης του ’68 μας επέβαλλε τον διανοητικό και ηθικό σχετικισμό […] ότι εφεξής δεν υπάρχει καμιά διαφορά μεταξύ του καλού και του κακού, μεταξύ του αληθινού και του ψεύτικου, μεταξύ του ωραίου και του άσχημου […] η κληρονομιά του Μάη του ’68 εισήγαγε τον κυνισμό στην κοινωνία και την πολιτική […] οι αξίες του Μάη του ’68 έφεραν τη λατρεία του βασιλιά-χρήματος, του βραχυπρόθεσμου κέρδους, του σπεκουλαρίσματος, τις εκτροπές του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού.

Πρότεινε και τη θεραπεία: πρέπει να επέλθει οριστική ρήξη με το πνεύμα, τις συμπεριφορές, τις ιδέες του Μάη του ’68 προκειμένου να υπάρξει ηθική ανάταση. Αβίαστα επίσης συμπεραίνουμε από τα λεχθέντα του ότι η χρηματοπιστωτική κρίση που σύντομα θα ξεσπάσει οφείλεται εν πολλοίς στον Γαλλικό Μάη.

Δεν χρειάζεται κανείς να πάρει τοις μετρητοίς όσα λέει ένας πολιτικός που δεν φημίζεται ούτε για τον λιτό του βίο ούτε για την ανεπίληπτη διαγωγή του. Ωστόσο, ο διόλου αφελής Σαρκοζύ είπε ακριβώς αυτό που το ακροατήριό του περίμενε να ακούσει. Σταλινίζοντες, παραδοσιοκράτες, νεοσυντηρητικοί και νεφελώδεις μεταμοντέρνοι διανοούμενοι είχαν προετοιμάσει τις προηγούμενες δεκαετίες το έδαφος, επαναλαμβάνοντας εν χορώ: μήτρα του νεοφιλελευθερισμού και της απληστίας ήσαν τα κινήματα αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’60. Σαρξ εκ της σαρκός μιας ευημερούσας μεσαίας τάξης, οι χορτάτοι και ασφαλείς φοιτητές υπήρξαν γεννήτορες και στυλοβάτες του αχαλίνωτου καπιταλισμού. Με λάβαρό τους το «Απαγορεύεται το απαγορεύεται», οι χθεσινοί αριστεροί επαναστάτες αλαμπρατσέτα με τους αναρχοκαπιταλιστές   ̶ άπαντες ναρκισσιστές, εγωκεντρικοί, σχετικιστές, κυνικοί κ.ο.κ. ̶  θα υπηρετήσουν σαν ευλαβείς διάκονοι τον ανελέητο ανταγωνισμό, θα ευλογήσουν την επερχόμενη παγκοσμιοποίηση και θα στελεχώσουν τη νέα πολιτικο-οικονομική ελίτ.

Είναι τόσο εύληπτη αυτή η επιχειρηματολογία ώστε να παραβλέπεται ασκέπτως ο πρωτογονισμός της κοινωνικής αιτιοκρατίας που τη διαπνέει, τ.έ. ό,τι προηγείται χρονικά αποτελεί την αιτία του επομένου, και όσα βαίνουν παράλληλα εκπορεύονται από την ίδια πηγή. Νέα Αριστερά, Ρέιγκαν, Θάτσερ, Μαρκούζε και Ράιχ, φύρδην-μίγδην, συνωμότησαν προκειμένου να επιβάλλουν τον ατομικισμό ως καταναλωτικό ηδονισμό, ως άμεση ικανοποίηση οποιασδήποτε επιθυμίας.

Τι κι αν η ιδεολογική συγκρότηση του νεοφιλελευθερισμού μετρούσε ήδη κάμποσες δεκαετίες προσπαθειών^. τι κι αν κυβερνήσεις, εργοδότες και συνδικάτα δεν γνώριζαν πώς να αντιμετωπίσουν τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του ’70, και υπήρξαν μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ τους^. τι κι αν ο Ρόναλντ Ρέιγκαν άλλαξε την ιδεολογική τροχιά στον δυτικό κόσμο, όχι επειδή προώθησε αποκλειστικά πολιτικές νεοφιλελεύθερης έμπνευσης, αλλά επειδή κατάφερε να συγκεράσει πέντε διαφορετικά πολιτικά ρεύματα (παραδοσιαρχία, θεο-συντηρητισμό, αντικομμουνισμό, νεοσυντηρητισμό, νεοφιλελευθερισμό)^. τι κι αν το κράτος μεγάλωσε την τελευταία τριακονταετία και οι κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν^. όλα αυτά είναι ψιλά γράμματα όταν η (ιμπρεσιονιστική) παραγωγή ιδεολογίας αναγορεύεται σε θεωρητική γνώση.

Από τούτο το σημείο, ένα βήμα χρειάζεται για να χρεωθεί στον ίδιο τον φιλελευθερισμό η αιτία των σύγχρονων παθολογιών. Και αυτό το βήμα έγινε. Αντιφιλελεύθερες ιδέες, προοδευτικού και συντηρητικού χρώματος, θα ανασυρθούν από τη λήθη, θα καλλωπιστούν και θα εισβάλουν επιθετικά στη δημόσια σφαίρα. Δύο ιδέες θα συγκροτήσουν τον σκληρό ιδεολογικό τους πυρήνα: πρώτον, ο πολιτικός και ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι όψεις του ιδίου νομίσματος, διότι ο φιλελευθερισμός αποτελεί την πεμπτουσία του καπιταλισμού και, δεύτερον, η εφαρμογή των φιλελεύθερων αξιών οδηγεί σε ηθική τραγωδία. Επιπλέον, σκοτεινές δυνάμεις θα επιμεληθούν τον νέο καταμερισμό της ιδεολογικής εργασίας, αναθέτοντας στη μεν Δεξιά την υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς και της παγκοσμιοποίησης^. στη δε Αριστερά την απελευθέρωση των ηθών ώστε, υπονομεύοντας κάθε πτυχή του ηθικού βίου, να επικρατήσουν τα στυλ ζωής επί των οποίων θα δομηθούν τα νέα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα. Ο κύκλος έκλεισε: ο αντίπαλος και οι φορείς του προσδιορίστηκαν. Ο χρόνιος αντιφιλελευθερισμός και ο καταπιεσμένος αντιδιαφωτισμός βγαίνουν στο προσκήνιο, ο (εθνο)λαϊκισμός βρίσκει τον raison d’être του και ενίοτε καθαγιάζεται, και οι διάφοροι Τραμπ, Λεπέν και Νόρμπερτ Χόφερ αναδεικνύονται σε ιεροκήρυκές του.

Δεν χρειάζονται εξωραϊσμοί. Ασφαλώς, εμφανίστηκαν εκφυλιστικά φαινόμενα μετά τις εξεγέρσεις. Ιστορικά, η αποδιάρθρωση μιας εδραιωμένης κοινωνικής τάξης δίχως βιώσιμο εναλλακτικό σχέδιο συνοδευόταν από πνευματική αταξία και ακρότητες μέχρι να επιτευχθεί μια νέα ισορροπία. Έτσι, η ριζοσπαστικοποίηση παρήγαγε την τρομοκρατία, η σεξουαλική απελευθέρωση τη φιληδονία και την πορνογραφία, η ανεκτικότητα την ηθική χαλάρωση, η κριτική των θεσμών την υποτίμηση της αξίας τους,η αμφισβήτηση της καθηγητικής αυθεντίας τη σύγχυση των ρόλων δασκάλου-μαθητή.

Αλλά δεν μπορεί το έλασσον να υπερκαλύπτει το μείζον  ̶  είναι γελοίο, φερ’ ειπείν, να καταδικάζεται το Διαδίκτυο επειδή βρίθει ανοησιών, συνωμοσιολογίας και λασπολογίας. Ένα νέο θεσμικό πλαίσιο αναδύθηκε που διεύρυνε τα ατομικά δικαιώματα. Πρωτίστως, υπήρξε μια ουσιαστική πολιτισμική ανατροπή. Όχι εκεί που αφελώς πίστευαν οι μαοϊκοί της εποχής, αλλά κάτω από τη μύτη τους. Μια ρήξη που επιβεβαίωσε ότι η ουσία του δυτικού πολιτισμού είναι ο ενδογενής επανακαθορισμός του.

Η αμφισβήτηση των ιεραρχικών δομών και της αυθεντίας διαπότισε την εκπαίδευση, την πολιτική, το μάνατζμεντ. Άλλαξαν οι συμπεριφορές και οι τρόποι ζωής. Σκέψη, έκφραση και λόγος απελευθερώθηκαν. «Τον περασμένο Μάιο, πήραν τον λόγο, όπως πήραν τη Βαστίλη το 1789» γράφει δύο μήνες μετά ο Μισέλ ντε Σερτώ. Παρά τα αδιαμφισβήτητα ρήγματα, όμως, η γλώσσα που χρησιμοποιείται παραμένει πολιτικά αρχαϊκή. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι εκφράστηκαν με ό,τι είχαν διαθέσιμο σε μιαν εξέγερση που ούτε την είχαν σχεδιάσει ούτε η διάρκειά της ξεπέρασε τις μερικές βδομάδες. Αναμφίβολα, αφού «οι φοιτητές έπαιζαν την επανάσταση» (Ραϋμόν Αρόν), η πολιτική ήττα ήταν αναπόφευκτη. Αναμφίβολα, επίσης, ήταν το ύστατο ξέσπασμα πριν τον αποχαιρετισμό στα όπλα: μια πληθωρική αντικαπιταλιστική ρητορεία πριν η επανάσταση και «τα πολλά Βιετνάμ» αναβληθούν επ’ αόριστον. Ερμηνεύσιμο γεγονός, διότι οι άνθρωποι ικανοποιούσαν όπως μπορούσαν την ανάγκη να πιστέψουν σε κάτι,

άλλοι με τον μαοϊσμό, άλλοι με τον τροτσκισμό, ακόμη και με τον σταλινισμό, επειδή ένα από τα παράδοξα αποτελέσματα του Μάη του ’68 δεν ήταν μόνο να ντύσει με σάρκα τον σκελετό του μαοϊσμού ή του τροτσκισμού, αλλά να αυξηθούν και οι εγγραφές μελών στο ΚΚ, παρά την απολύτως τερατώδη στάση του ΚΚ στα γεγονότα και στις συμφωνίες της Γκρενέλ (Κορνήλιος Καστοριάδης).

Όμως, οι αλλαγές στα επόμενα χρόνια ήσαν καταλυτικές. Η πατριαρχική οικογένεια κατέρρευσε, ο πουριτανισμός εξανεμίστηκε, οι γυναίκες μπορούσαν να μιλάνε για αντισύλληψη και αμβλώσεις δίχως να τις λοξοκοιτάνε και οι ομοφυλόφιλοι για δικαιώματα δίχως να κινδυνεύουν με διαπόμπευση. Η εκκοσμίκευση ενισχύθηκε τόσο, ώστε μια καθαρή πλειοψηφία, στην οποία συμπεριλαμβανόταν ένας μη αμελητέος αριθμός πιστών Καθολικών, να αντιταχθεί ευθέως στον ισχυρισμό του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ότι τα προφυλακτικά ευνοούν τη διάδοση του AIDS. Η προστασία του περιβάλλοντος μπήκε στη ζωή μας, η εξατομίκευση προϊόντων και υπηρεσιών αντικατέστησε την ομοιομορφία. Με καταρρακωμένη την από καθέδρας διδασκαλία, οι καθηγητές έπρεπε εφεξής να κερδίζουν το κύρος τους, δηλαδή δεν ήσαν υπεράνω της τυπικής και άτυπης αξιολόγησης. Ο διαχωρισμός διευθύνοντες-εκτελεστές της βιομηχανικής κοινωνίας αμφισβητήθηκε και τα απολιθώματα των σταλινικών γραφειοκρατιών απαξιώθηκαν.

Οι πολίτες ανάσαναν σε πολλούς τομείς της επαγγελματικής και μη ζωής τους, και η αυτονομία τους διευρύνθηκε. Όσοι μεγάλωσαν μέσα στο νέο αυτό πλαίσιο δύσκολα μπορούν να καταλάβουν ότι προηγουμένως ο δάσκαλος κουνούσε απειλητικά τον χάρακα στην τάξη, τα κορίτσια πήγαιναν στο σχολείο με ποδιές και απαγορευόταν να φορούν παντελόνι, οι διευθυντές προσωπικού στις επιχειρήσεις ήσαν κατά κανόνα πρώην αστυνομικοί. Αυτά και πολλά άλλα εξαερώθηκαν, και οι κοινωνίες δεν αποσυντέθηκαν.

Μόνο που ο αναβιώσας αντιφιλελευθερισμός καθιστά πλέον τα αυτονόητα επισφαλή, δηλητηριάζει τον δημόσιο βίο, και δοκιμάζει τις άμυνες των ανοικτών κοινωνιών. Επί παραδείγματι, ευθυγραμμισμένος με τους ομογάλακτους, ευρωπαίους εθνολαϊκιστές, ο Ντόναλντ Τραμπ (που πλασάρεται εσχάτως ως liberal…) επαναφέρει τις διακρίσεις στη βάση των θρησκευτικών πεποιθήσεων, απειλεί με περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου, δηλώνει ότι δεν θα διστάσει να φονεύσει αθώους πολίτες προκειμένου να αντιμετωπίσει την τρομοκρατία. Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ζοφερή, καθώς πολλαπλασιάζονται οι φωνές υπέρ του οικονομικού προστατευτισμού και της περιχαράκωσης στο εθνικό κράτος, και επανακάμπτουν ο αυταρχισμός και αντιδημοκρατικές πρακτικές.

Θεωρίες περί αιτίων και αιτιατών που οδηγούν από το Γούντστοκ και το κατειλημμένο Οντεόν στη χρεοκοπία της Lehman Brothers αποτελούν ρητορικές ακροβασίες ευφάνταστων συγγραφέων. Λίγο ενδιαφέρουν τα ζογκλερικά τους επιχειρήματα. Η δυσανεξία τους στον φιλελευθερισμό είναι το πρόβλημα. Και πολύ σοβαρό μάλιστα.

ΥΓ. Πολλοί προβλέπουν ότι η μοιρολατρική απάθεια με την οποία αντιμετωπίζονται τα όσα συμβαίνουν στην πατρίδα μας έχει πλέον εδραιωθεί. Καλό είναι να μη βιάζεται κανείς να προεξοφλήσει το μέλλον. Όπως, η Monde της 15ης Μαρτίου 1968 που διαβεβαίωνε τους αναγνώστες της ότι «Η Γαλλία πλήττει». Δύο μόλις μήνες πριν ξεσπάσει η μεγαλύτερη γενική απεργία στην ιστορία της χώρας τους…