Πριν από λίγες ημέρες, ο γάλλος πρωθυπουργός Μανουέλ Βαλς δήλωσε ότι η μαντήλα, εκτός από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θα έπρεπε να απαγορευθεί και στο πανεπιστήμιο (πράγμα που ο Φρανσουά Ολάντ έσπευσε να απορρίψει). Για τον Μ. Βαλς, η μαντήλα δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ως εμπορικό προϊόν «μόδας», όπως το τελευταίο διάστημα άφησαν να διαφανεί με διάφορες πρωτοβουλίες τους διάφοροι οίκοι ένδυσης. Επ’ αυτού του θέματος, ο σοσιαλιστικών απόψεων γάλλος πολιτικός επιστήμονας Λωράν Μπουβέ (Laurent Bouvet) παραχώρησε μία ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην εφημερίδα Le Figaro (16-17/4/2016) που, με την προσωπική του άδεια (για την οποία τον ευχαριστούμε και από τη θέση αυτή), αναδημοσιεύουμε εδώ. Ο Λ. Μπουβέ είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Versailles-Saint-Quentin-en-Yvelines, και στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο L’ Insecurité culturelle, Παρίσι, 2015 [«Η πολιτισμική ανασφάλεια»] ασχολείται με τον ακροδεξιό λαϊκισμό.
Ανδρέας Πανταζόπουλος
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Laurent Bouvet:
Ο Μανουέλ Βαλς δήλωσε ότι «η μαντήλα δεν είναι μόδα αλλά υποδούλωση της γυναίκας»…
Ο πρωθυπουργός θίγει την καρδιά ενός ζητήματος το οποίο υπερβαίνει την ορατότητα της μαντήλας στον δημόσιο χώρο ή ακόμα και αυτό το ζήτημα της κοσμικότητας (laicité). Παραπέμπει σε μία φιλοσοφική αντίληψη, σε αυτή της νεωτερικότητας, η οποία εν μέρει κατασκευάσθηκε κατά της θρησκευτικής ηγεμονίας στον κοινωνικό και εσωτερικό-ενδόμυχο χώρο ταυτοχρόνως. Το γεγονός ότι οι άνδρες μπορούν να υποχρεώνουν τις γυναίκες να καλύπτονται (τα μαλλιά, το σώμα, ακόμα και το πρόσωπο) για θρησκευτικούς ή πολιτισμικούς λόγους είναι αντίθετο σε αυτή τη σύγχρονη φιλοσοφική αντίληψη. Αυτή η αντίληψη εδράζεται ταυτοχρόνως στην ατομική ελευθερία και τη χειραφέτηση των γυναικών σε σχέση με την κυριαρχία των ανδρών. Επομένως, μπορούμε φιλοσοφικά να θεωρήσουμε ότι είναι απαραίτητο οι γυναίκες να μπορούν ελεύθερα να διαθέτουν το σώμα τους και τον τρόπο με τον οποίον ντύνονται στον δημόσιο χώρο, όπως και στον ιδιωτικό, και πολιτικά να εργαζόμαστε πλάι σε όλες τις γυναίκες που αγωνίζονται κατά της μαντήλας—και είναι πολλές στις ίδιες τις μουσουλμανικές κοινωνίες.
Πώς να ορίσουμε την κοσμικότητα στην Γαλλία;
Στη Δημοκρατία μας (République), αυτή η αρχή εκπροσωπεί το βάθρο ενός κοινού χώρου στο εσωτερικό του οποίου ο καθένας, όποια και αν είναι η θρησκευτική του πεποίθηση ή απουσία πεποίθησής του, μπορεί να είναι πλήρως και καθολικά πολίτης. Και το ισλάμ, όπως οι άλλες θρησκείες, μπορεί να είναι πλήρως συμβατό με αυτή την κοινή ρεπουμπλικανική αρχή. Αυτή η συμβατότητα εδράζεται στην ίδια την αρχή της κοσμικότητας: η θρησκευτική ελευθερία είναι εφικτή, αν ο καθένας αναγνωρίζει τα περιγράμματα και τα θεμέλια του κοινού εντός του οποίου αυτή μπορεί να ασκείται. Είναι ένας τρόπος να αντιλαμβανόμαστε την σχέση ανάμεσα στην πεποίθηση, την πίστη και τις πνευματικές προσδοκίες καθενός και τη δυνατότητα να συγκροτούμε μία κοινότητα πολιτών στο εσωτερικό της οποίας καμία από αυτές τις πεποιθήσεις, τις πίστεις ή τις προσδοκίες δεν μπορεί να κυριαρχεί ή να επιβάλλει τις αξίες της ή τους τρόπους ζωής της επί των άλλων. Αυτή η κοσμικότητα είναι πολύ αποτελεσματική έναντι άλλων μοντέλων (θρησκεία που επιβάλλεται σε όλους, ή παράθεση θρησκειών που διέπουν τις διάφορες όψεις της ζωής των πιστών τους). Η γαλλική κοσμική αντίληψη είναι αυτή της μεγαλύτερης δυνατής ελευθερίας με τον μεγαλύτερο δυνατό αναγκαίο σεβασμό αυτού του κοινού που μας επιτρέπει την ύπαρξή του. Αν προσβληθεί η μία ή η άλλη από αυτές τις διαστάσεις του, τίθεται σε κίνδυνο η ευαίσθητη ισορροπία της κοσμικότητας.
Πώς αναλύετε την επιμονή του πρωθυπουργού να επικαλείται θέματα πολιτισμικής τάξης;
Ο Μανουέλ Βαλς είναι από τους λίγους γάλλους πολιτικούς ιθύνοντες, ειδικά μέσα στην Αριστερά, που έχει καταλάβει τη σημασία των λεγόμενων «πολιτισμικών» διακυβευμάτων σήμερα. Είμαστε σε μία ιδιαίτερα δύσκολη διεθνή, ευρωπαϊκή και εθνική κατάσταση με όρους ορισμού του κοινού μας προτάγματος. Από τη μεταναστευτική κρίση έως την τρομοκρατία, περνώντας από τη δημοσιονομική λιτότητα που σφράγισε την ευρωπαϊκή ανάπτυξη, τίποτα δεν αποφύγαμε. Οι συμπολίτες μας δεν έχουν πλέον εμπιστοσύνη στους πολιτικούς τους ιθύνοντες, και γενικότερα στις ελίτ. Κατ’ αυτούς, έχουν αποτύχει και είναι υπεύθυνες για την τωρινή κατάσταση και την συλλογική απαισιοδοξία έναντι του μέλλοντος. Ως προς τα οικονομικά και κοινωνικά θέματα, οι συμπατριώτες μας έχουν το αίσθημα ότι κανείς πλέον δεν μπορεί, ούτε θέλει να δράσει. Επιπλέον, το Εθνικό Μέτωπο, που θα παίξει έναν από τους πρώτους ρόλους στις προεδρικές εκλογές του 2017, πέτυχε καλύτερα από τα άλλα κόμματα να αρθρώσει τα πολιτισμικά διακυβεύματα με άλλους προσδιορισμούς της ψήφου. Στο εκλογικό πεδίο, το σχέδιο του Εθνικού Μετώπου για επιστροφή σε μία πλήρη και καθολική εθνική κυριαρχία μέσω του ταυτοτικού κλεισίματος της χώρας είναι αποτελεσματικότερο από άλλα εδώ και χρόνια, γιατί συνδυάζει συνεκτικά μία οικονομική και πολιτισμική, ακόμα και ταυτοτική, αντίληψη, για το τι είναι η Γαλλία. Γι’ αυτόν τον λόγο, και παρά το γεγονός ότι τα οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα είναι πολύ ισχυρά, θα παίξουν πολύ μικρότερο ρόλο το 2017 από ό,τι στο παρελθόν.
Τι απαντάτε στις κριτικές που του απευθύνονται ότι ως πρωθυπουργός μιλάει πολύ;
Δύο στοιχεία έρχονται να λειάνουν αυτή την κριτική. Στους θεσμούς της Πέμπτης Δημοκρατίας είναι ο πρόεδρος και όχι ο πρωθυπουργός αυτός ο οποίος ενσαρκώνει την πολιτική που έχει επιλεγεί και τις μεγάλες γραμμές δράσης. Υπ’ αυτήν την οπτική, η προσωπικότητα όμως του Φρανσουά Ολάντ παρουσιάζει έλλειμμα - ένα έλλειμμα ενσάρκωσης. Πράγμα που οδήγησε πολλές φορές τον πρωθυπουργό να πάρει στα χέρια του αυτή τη διάσταση, παρά το γεγονός ότι η θεσμική του θέση δεν του το επιτρέπει. Εξ ου και ενίοτε η αίσθηση μιας εξορκιστικής ομιλίας. Το δεύτερο στοιχείο έχει να κάνει με το ύφος Βαλς. Δεν μπορεί να έχουμε πανομοιότυπους πολιτικούς ιθύνοντες, όλους στανταρισμένους, πήγαινα να πω αποστειρωμένους, με τη μορφή των ανωτάτων, γκρίζων και τεχνοκρατών, υπαλλήλων. Ο πρωθυπουργός συνήθισε στην πολιτική του σταδιοδρομία, κάποιες φορές με επιτυχία, άλλοτε με λιγότερη επιτυχία, να κατονομάζει με σαφήνεια τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Ενίοτε αυτό σοκάρει, κυρίως στην Αριστερά, αλλά αξίζει, γιατί προκαλεί το διάλογο και τη σκέψη.
μετάφραση: Ανδρέας Πανταζόπουλος
