Στη δημοσκόπηση του Bridging Europe, που δίνει προβάδισμα 8,1% στον ΣΥΡΙΖΑ, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερώτημα «ποιον θεωρείτε το μεγαλύτερο πρόβλημα στην εφαρμογή του τρίτου μνημονίου;». Το 36% απάντησε ότι θεωρεί εμπόδιο τους θεσμούς, δηλαδή τους κακούς ξένους δανειστές, και το 27% την αντιπολίτευση, το απεχθές μέτωπο των ναιναίδων και των μενουμευρώπηδων. Μόνο ένα 33% απάντησε ότι πρόβλημα είναι «το ίδιο το πρόγραμμα», δηλαδή στην ουσία η κυβέρνηση που το υπέγραψε. Στις διαθέσιμες απαντήσεις, πονηρά, δεν περιελήφθη το ευθύ «φταίει η κυβέρνηση».
Τις πταίει, λοιπόν. Η ερώτηση αφορά την ψυχική οικονομία της κρίσης. Ποιους ψυχολογικούς μηχανισμούς επιστρατεύουν οι πολίτες για να διαχειριστούν το άγχος που τους προκαλεί η διαδικασία οικονομικού μετασχηματισμού. Η κατανομή των απαντήσεων δείχνει ότι καταφεύγουν στη λεγόμενη «μετατόπιση» (Displacement, Verschiebung). Πρόκειται για ασυνείδητο αμυντικό μηχανισμό, συγγενή στη λειτουργία του με το scapegoating, την κατασκευή αποδιοπομπαίων τράγων οι οποίοι επωμίζονται τις συλλογικές αμαρτίες μιας κοινότητας.
Συναισθήματα και ιδέες που προκαλούν στρες αποσυσχετίζονται από τον πραγματικό γενεσιουργό φορέα τους και μεταφέρονται σε ένα άλλο αντικείμενο ή πρόσωπο. Με την κίνηση αυτή, ο αμυνόμενος απαλύνει τη δυσφορία του και δίνει διέξοδο σε συναισθήματα τοξικά, επικίνδυνα, ηθικώς επιλήψιμα, ακόμα και αυτοκαταστροφικά.
Οι ψηφοφόροι και οι φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ δυσκολεύονται να τον χρεώσουν με τις κακώσεις του τρίτου μνημονίου, παρ’ ότι αυτός είναι ο κύριος υπεύθυνος εξαιτίας του τυχοδιωκτικού τρόπου με τον οποίο διεξήγαγε τη διαπραγμάτευση. Δυσκολεύονται διότι θα είναι σαν να στρέφονται κατά του ίδιου τους του εαυτού, που προέβη λίγους μήνες πριν σε αυτή την επιλογή. Μια ενόρμηση αυτοκαταστροφική θα έλεγε κανείς (mortido), η οποία απωθείται. Δεύτερον, ο ΣΥΡΙΖΑ ως αριστερός κατέχει ακόμη στα μάτια τους το ηθικό πλεονέκτημα και επομένως να τον θεωρήσουν υπεύθυνο για το πρόγραμμα είναι πράξη ανήθικη· όσα λάθη και αν έκανε, ήταν εξαιτίας της απειρίας του και όχι από δολιότητα. Τρίτον, διαισθάνονται ότι η επιλογή να φορτώσουν το φταίξιμο στον ΣΥΡΙΖΑ είναι από αδιέξοδη έως επικίνδυνη. Αν φταίχτης είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, το επόμενο λογικό βήμα είναι η έμπρακτη αποδοκιμασία του. Αυτό όμως δεν το θέλουν διότι α) δεν θεωρούν ότι υπάρχει άλλη κυβερνητική εναλλακτική πρόταση και β) φοβούνται την επόμενη μέρα της αποκαθήλωσης του παρόντος καθεστώτος, που μπορεί να φέρει χάος (ενδεικτικά στην ίδια δημοσκόπηση το 70% τάσσεται εναντίον της δραχμής!). Τέταρτον, κάποιοι αποφεύγουν να εκδηλωθούν κατά της κυβέρνησης φοβούμενοι αποδοκιμασία και απομόνωση από τον κοινωνικό τους περίγυρο (κομφορμισμός / go with the flow).
Για όλους τους παραπάνω λόγους η αρνητικότητα κατευθύνεται σε ένα εξωτικό, παντοδύναμο υποκείμενο, όπως οι ξένοι δανειστές. Το καλό είναι πως μπορείς ανέξοδα να πυροβολείς λεκτικά κατά βούληση αυτόν τον πανίσχυρο εχθρό, χωρίς να είσαι αναγκασμένος να τον αντιμετωπίσεις άμεσα, εν όψει της τεράστιας ασυμμετρίας ισχύος και της απόστασης που τον προστατεύει. Κάνεις αντιπολίτευση και εκφορτίζεις αρνητική ενέργεια χωρίς να διατρέχεις κίνδυνο ευθείας αντιπαράθεσης και ρήξης με απρόβλεπτα αποτελέσματα.
Κάτι παρόμοιο συνέβη στο τελετουργικό δημοψήφισμα του Ιουλίου, μια έξοχη συλλογική θεραπευτική συνεδρία: οι πολίτες ψήφισαν «όχι», κρατώντας καθαρή τη συνείδησή τους (not-in-my-name), ήξεραν όμως εκ των προτέρων (από τις διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού) ότι η διαπραγμάτευση θα συνεχιστεί και η συμφωνία θα κλείσει. Όλο το άγχος και το βάρος της ευθύνης προβλήθηκε στους αδιάλλακτους θεσμούς και τα εγχώρια όργανά τους, ναιναίκους και μενουμευρωπαίους.
