Οι άνθρωποι έχουν ένα συνήθειο, να κοιτάζουν τριγύρω από τις λέξεις, επάνω-κάτω, «αριστερά»-«δεξιά», ποτέ κατάματα. Η λέξη τρομοκρατία αυτό σημαίνει: κράτος, κατίσχυση, επικράτηση διά μέσου της βίας, του φόβου, του πιο άκρατου συναισθήματος. Διότι βία σημαίνει πάντοτε αυτό: να εκβιάζεις μέσω του σωματικού άλγους ή του επώδυνου συναισθήματος εκείνο, που με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορείς να επιτύχεις. Και ποιά η διαφορά κράτους και τρομοκρατίας; Όπως θα έλεγε η Ζυράννα Ζατέλη, ελαφρώς παραφρασμένη: Για τα ιδεώδη πεθαίνεις. Για την τρομοκρατία σκοτώνεις.
Ένα είναι σίγουρο για τον άνθρωπο του «δυτικού πολιτισμού» μετά το βράδυ της Παρασκευής και 13 του φετινού Νοέμβρη (ακόμη και η ημερομηνία που επέλεξε ο άνθρωπος εξ Ανατολής διατηρεί τον φτωχό συμβολισμό της). Το μαξιλάρι στο οποίο έγειρε ο πολίτης της ενωμένης Ευρώπης να ξαποστάσει τη νύχτα εκείνη ήταν αιματηρά ακάνθινο, εφ’ όσον μπόρεσε να περάσει κάποια ώρα καθηλωμένος σε ένα κρεβάτι.
Το θελκτικό Παρίσι εκείνο το βράδυ ομοίαζε με πολλαπλά λαβωμένο ζώο, ζωντανό ακρωτηριασμένο, ασθμαίνον επιθανάτιο ρόγχο. Το χτύπημα ήταν καλά στοχευμένο στην πεμπτουσία του παρισινού πολιτισμού: στόχος ήταν η ατομική ελευθερία, τα πολιτιστικά αγαθά, το πνεύμα, και δευτερευόντως η σαρξ της νεότητας, η οποία εορτάζει μέσα στην ασφάλεια που της κληροδότησαν γενεές μαχόμενες απ΄ αρχής Διαφωτισμού, τον θρίαμβο της ανεκτικότητας, της ειρηνικής συνύπαρξης με τον άλλο, ή ακριβέστερα με το άλλο.
Το μαξιλάρι του δυτικού πολιτισμού ακάνθους ερριμμένους έκανε την κεφαλή του ανθρώπου της Εσπερίας να αιμορραγεί, όχι λόγω του ειδεχθούς, ξενικού τρόπου, αλλά κυρίως του τόπου. Μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα στη χώρα του, μέσα στην πόλη του, στη γειτονιά του, στο στέκι του, στο διευρυμένο σπιτικό του. Δεν πήγαινε γυρεύοντας. Βρισκόταν εκεί, όπου ανήκε. Το «Παρίσι» δεν είναι μακριά, υπάρχει μέσα μας, στη βιβλιοθήκη μας, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, στους πολιτικούς μας συνασπισμούς, στις εθνικές μας στοχεύσεις. Μήτε είναι ξένο.
Και ο λόγος αυτής της θηριωδίας;
Ο λόγος θα μπορούσε να είναι προσωπικός.
Το 1976, ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο υποδύεται τον «Ταξιτζή»: «Σε κάθε δρόμο υπάρχει ένας άγνωστος που προσπαθεί να γίνει κάποιος. Είναι ένας άνθρωπος μόνος, εγκαταλελειμμένος από όλους, που προσπαθεί απεγνωσμένα να αποδείξει ότι υπάρχει».
Υπάρχουν δύο τρόποι για να αντιμετωπίσουμε μία αποτυχία: ή να την αποδώσουμε στον εαυτό μας και να δεχτούμε τις συνέπειές της, ή να την επιρρίψουμε σε κάποιον άλλον, να καταγγείλουμε έναν υπεύθυνο που έχει ορκιστεί το χαμό μας. «Υποφέρω. Σίγουρα κάποιος πρέπει να φταίει γι’ αυτό. Έτσι σκέφτονται τα αρρωστιάρικα πρόβατα», γράφει ο Νίτσε. Τελικά, όταν δηλώνεις μηδέποτε ένοχος, δηλώνεις μηδέποτε ικανός.
Ο λόγος θα μπορούσε να είναι πολιτικός.
Τέλος, ο λόγος θα μπορούσε να είναι θρησκευτικός.
Τρεις διαφορετικές αφηγήσεις, το ίδιο νήμα, ο ίδιος εγκατεστημένος λόγος. «Η γλώσσα που μου έδωσαν», γράφει ο Μπέκετ. Η αφήγηση της Ψυχανάλυσης, η αφήγηση της Πολιτικής –κάθε χώρου–, και η αφήγηση της Θρησκείας –κάθε δόγματος–, αυτή είναι η αντίστροφη σειρά με την οποία εμφανίστηκαν μέσα στο χρόνο, μετέρχονται τον ίδιο λόγο και γι’ αυτό εκβάλλουν εσαεί στο ίδιο αποτέλεσμα. Και οι τρεις αυτές αφηγήσεις έχουν το ίδιο αντικείμενο: την αυτονομία του ατόμου, το αυτεξούσιο.
Η θρησκεία, από τα γεννοφάσκια της, υπήρξε εν ταυτώ η πρώτη ψυχολογία –ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι η Παλαιά Διαθήκη είναι ένα από τα πρώτα εγχειρίδια ψυχανάλυσης;–, αλλά και μέσο άσκησης πολιτικής εξουσίας. Μέσο επιβολής και χειραγώγησης. Ο προφήτης υπήρξε ο πρώτος νομοθέτης, που αδυνατώντας να ελέγξει και να κατεξουσιάσει τα πλήθη, κατεβαίνει από το ιερό όρος με τις μαρμάρινες πλάκες των εντολών άνωθεν. Αυτή είναι και η πεμτουσία της επιβολής της θρησκευτικής εξουσίας: προέρχεται άνωθεν, από αλλού, και υπόσχεται στο επέκεινα, δηλαδή, στο πέρα.
Τα τρία αυτά αγκάθια ο σύγχρονος νοήμων άνθρωπος, στο βαθμό που θλίβεται, άγχεται και αγωνιά, οφείλει να μην τα αποκρύψει κάτω από το μαξιλάρι της ιδιωτικής του αμεριμνησίας. Οφείλει νυχθημερόν να τα φέρει στο προσωπείο του ως αγκάθινο στεφάνι, από το οποίο είναι ανάγκη να ελευθερωθεί. Διότι με αγκάθινο στεφάνι ασπασμός αδελφικός δεν νοείται. Και δίχως ομοθυμία και όμαιμον, πρόσωπο δεν υπάρχει, δεν υφίσταται ζωή.
Στην Ποιητική, ο Αριστοτέλης όριζε ότι στην αρχαία ελληνική τραγωδία ο θεατής δεν παρακολουθούσε ποτέ φόνο. Όχι άλλες πνιγμένες φωτογραφίες προσφύγων. Όχι άλλες αιμορραγικές φωτογραφίες εκ Παρισίων. Και κυρίως, όχι άλλες σημαίες της Μασσαλιώτιδας. Η κάθαρση δεν ήρθε ποτέ από την εικόνα ενός προφίλ. Ο Ντοστογιέφσκι συμβούλευε τους επαίτες να μην αφήνουν ποτέ έκθετα σε κοινή θέα τα ακρωτηριασμένα τους μέλη. Εισπράττουν, έλεγε, το αντίθετο της επιδιωκόμενης συμπάθειας, την αποστροφή.
Κι όπως έγραψε μία «ψύχραιμη» φίλη Καναδή: “Facebook French flag photo generator. Seriously? Self promotion at a time like this?”
Μυρένα Σερβιτζόγλου. Σύμβουλος Επικοινωνίας στην Πρεσβεία της Ελλάδος στα Τίρανα.
