Οι κοινωνικές συμβάσεις του "Αστακού"

Οι δύο κοινωνίες που μας παρουσιάζει το έργο έχουν αντίρροπη στάση απέναντι στο ζήτημα των στενών διαπροσωπικών σχέσεων. Η μία εξυμνεί τη δύναμη της δυάδας, η άλλη την απορρίπτει πλήρως. Και στις δυο κοινωνίες οι διακρίσεις είναι απόλυτες και χοντροκομμένες. Ή έχεις μονογαμική σχέση ή δεν έχεις. Ενδιάμεσα στάδια δεν υπάρχουν και η εκάστοτε κοινωνία σε επιβραβεύει ή σε τιμωρεί αναλόγως. Οι σχέσεις είναι πάντα δυαδικές και κρίνονται με βάση τα κριτήρια της εκάστοτε κοινωνίας.

Στην πρώτη κοινωνία, για να έχεις τη δυνατότητα να διατηρείς ερωτική σχέση με κάποιον, πρέπει να μοιράζεσαι τουλάχιστον ένα διακριτό χαρακτηριστικό, συνήθως παθολογικό: ένα πρόβλημα μυωπίας, ένα ελάττωμα στη βάδιση, μία συχνή ρινορραγία. Η ανασφάλεια και οι υστερήσεις των ατόμων καθιστούν αναγκαία την συμβατική τους συνύπαρξη σε δυάδες.

Στην δεύτερη κοινωνία, ο ατομικισμός εξυμνείται. Το φλερτ απαγορεύεται, οι άνθρωποι είναι αυτάρκεις. Μέχρι και τον ίδιο τους τον τάφο πρέπει να σκάψουν ώστε να μην επιβαρύνουν τους συνανθρώπους τους. Οποιαδήποτε παρέκκλιση, συμπεριλαμβανομένης της υπόκυψης στον πειρασμό ενός φιλιού, αντιμετωπίζεται ως αδυναμία και καταδικάζεται με βίαιο τρόπο.

Και στις δυο κοινωνίες το συναίσθημα είναι απόν. Παρόν είναι μόνο το σεξουαλικό ένστικτο, που στην πρώτη κοινωνία χρησιμοποιείται ως μοχλός πίεσης για την εξυπηρέτηση του αυτοσκοπού της ερωτικής δυαδικής σχέσης. Αντίθετα, στη δεύτερη κοινωνία το σεξουαλικό ένστικτο πρέπει να καταπιέζεται δια του αυνανισμού, ώστε να αποφεύγεται η όποια πιθανή ερωτική σχέση. Τα μέλη των κοινωνιών είναι ψυχολογικά ζόμπι που υπακούν τυφλά στις κοινωνικές επιταγές που θέτουν οι ηγεσίες τους. Δεν παύουν όμως να έχουν γενετήσιες ορμές που πρέπει να τιθασευθούν αναλόγως.

Ο βασικός χαρακτήρας του έργου, που υποδύεται ο Κόλιν Φάρελ, δεν καταφέρνει να ξεφύγει από τις επιταγές των κοινωνιών. Στο πρώτο μισό του έργου υποκρίνεται ότι μοιράζεται ένα παθολογικό χαρακτηριστικό ώστε να τηρεί τις τυπικές προϋποθέσεις μιας ερωτικής σχέσης, όπως τις θέτει η κοινωνία. Στο δεύτερο μισό του έργου βιώνει τον πραγματικό έρωτα με μία άλλη γυναίκα αλλά αδυνατεί να τον αντιληφθεί πέρα από το πρίσμα των κοινωνικών συμβάσεων - ακόμη κι αν στο πλαίσιο της σχέσης του, το ζευγάρι έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα προσωπικό κώδικα επικοινωνίας, μία δική του «σύμβαση». Οι συνέπειες είναι τραγικές και στις δύο περιπτώσεις. Στη δυστοπία του Λάνθιμου, αν μία σχέση δεν τηρεί την προϋπόθεση του κοινού επιφανειακού παθολογικού χαρακτηριστικού για τα μέλη, δεν είναι πραγματικός έρωτας. Ούτε στα μάτια της κοινωνίας ούτε στα μάτια των ίδιων των μελών της.

Ίσως αυτό είναι το βασικό μήνυμα του έργου: τα γυαλιά της κοινωνίας μάς τυφλώνουν. Είτε επειδή κάποιος μας εξαναγκάζει να τα φορέσουμε είτε γιατί ποτέ δεν μάθαμε να βλέπουμε αλλιώς. Υπάρχει όμως ελπίδα, ακόμη και στη δυστοπία του Λάνθιμου. Ελπίδα να δούμε την αλήθεια ως έχει και όχι όπως μας επιβάλλεται. Αν μη τι άλλο, η ίδια η ύπαρξη ενός κινηματογραφικού έργου όπως ο Αστακός είναι η έκφραση αυτής της ελπίδας.