Τυπικά και ουσιαστικά προσόντα

Tο τυπικό προσόν αποτελεί μόνον το ελάχιστο κριτήριο για τη συμμετοχή σε μία διαδικασία πρόσληψης, όχι το απόλυτο κριτήριο για την πραγματοποίησή της. Άραγε, συνειδητοποιούμε πόσοι διαθέτουν τα «τυπικά προσόντα» για την θέση ενός γραμματέως στο Υπουργείο Δικαιοσύνης; Συνειδητοποιούμε το πλήθος των βιογραφικών που θα λάμβανε το Υπουργείο σε περίπτωση που έκανε μία ανοιχτή διαδικασία είτε εντός του δημόσιου τομέα (με μετατάξεις) είτε απευθυνόμενο στο σύνολο της κοινωνίας (με νέες προσλήψεις);

Με σχεδόν δεδομένη μία πολύ υψηλή ζήτηση, κάποιος θα περίμενε το κράτος να προσπαθήσει να βρει τους καταλληλότερους.  Η διαδικασία θα ξεκινούσε με την ανάγκη για την πλήρωση κάποιων θέσεων. Στη συνέχεια, θα αναζητούνταν οι άνθρωποι με τα κατάλληλα προσόντα. Η προκήρυξη θα έθετε τις ελάχιστες προδιαγραφές, τα λεγόμενα «τυπικά προσόντα». Το κύριο μέρος της αξιολόγησης όμως δεν θα αφορούσε τα τυπικά προσόντα.

Το κύριο μέρος της διαδικασίας θα ήταν η αξιολόγηση των ουσιαστικών προσόντων. Μόνον μετά το πέρας της πολύ σημαντικής αξιολόγησης των πραγματικών ικανοτήτων των υποψηφίων, θα προχωρούσε η τελική επιλογή των καταλληλότερων και ο διορισμός τους. Εννοείται ότι, εξαιτίας της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας και της οξύτατης ανάγκης για εύρεση εργασίας, οι ικανότητες των επιλεγέντων θα πήγαιναν πολύ παραπέρα από τις ελάχιστες προδιαγραφές των «τυπικών προσόντων». Ουσιαστικά, τα τυπικά προσόντα θα χρησίμευαν σε ένα πρώτο ξεσκαρτάρισμα των αρχικών αιτήσεων, δεν θα αποτελούσαν οδηγό για την τελική επιλογή.

Δυστυχώς, σήμερα, ούτε λόγος δε γίνεται για ουσιαστικά προσόντα. Η διαδικασία των προσλήψεων, μάλιστα, λειτουργεί συχνά αντίστροφα από τον τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω. Συνήθως ξεκινά με την ανάγκη για διορισμό συγκεκριμένων ανθρώπων. Οι θέσεις προκηρύσσονται ώστε οι συγκεκριμένοι άνθρωποι να διαθέτουν τα «τυπικά προσόντα». Κατόπιν, διορίζονται σε αυτές τις θέσεις χωρίς περαιτέρω αξιολόγηση. Το βασικό πάσο τους δεν είναι τα προσόντα τους, αλλά η πρόσβαση τους στα γραφεία των υπουργών.

«Ναι», λένε κάποιοι, «αλλά έχω τα τυπικά προσόντα». Δεν μπορούν ποτέ να ισχυριστούν ότι είναι οι καταλληλότεροι για τη θέση, ότι έχουν τα ουσιαστικά προσόντα. Άλλωστε σοβαρή σύγκριση μεταξύ των υποψηφίων σπάνια γίνεται. Οι υποψήφιοι λοιπόν ξέρουν ότι η επιλογή τους γίνεται με αδιαφανή κριτήρια. Στην πράξη, μας λένε στα μούτρα μας: «Μπορεί να είχα βύσμα, αλλά δεν είμαι και παντελώς ανίκανος. Έχω τις απολύτως ελάχιστες γνώσεις για να μπορώ να κάνω αίτηση». Το γεγονός αυτό δεν τους κάνει ικανούς ή κατάλληλους για τη θέση. Κάτι τέτοιο μπορούμε να το κρίνουμε μόνον εφόσον έχει γίνει σύγκριση μεταξύ όλων των υποψηφίων που πληρούν αυτά τα ελάχιστα κριτήρια και κατόπιν έχουν επιλεγεί οι καταλληλότεροι.

Ακόμη και όπου έχει μείνει όρθιο το ΑΣΕΠ και επιβλέπει τη διαδικασία των προσλήψεων, η αξιολόγηση συχνά δεν ξεφεύγει από την καταγραφή των τυπικών προσόντων των υποψηφίων. Δεν είναι σπάνιο αυτή η καταγραφή να αφορά μία σειρά από χαρτιά και μόρια που είναι κενά ουσιαστικού περιεχομένου. Οι δημόσιοι υπάλληλοι αναζητούν αυτά τα μόρια μέχρι να καταφέρουν να πετύχουν την εισαγωγή τους στο δημόσιο και στη συνέχεια αμελούν την όποια ουσιαστική προσωπική τους ανάπτυξη. Άλλωστε εισέρχονται σε ένα χώρο όπου δεν υπάρχει αξιολόγηση ουσιαστικών προσόντων παρά μόνο των τυπικών προσόντων που πριμοδοτούνται ανάλογα με τις πολιτικές μικροκομματικές σκοπιμότητες των υπουργείων.

Ο αποπροσανατολισμός των δημόσιων υπαλλήλων από τα ουσιαστικά προσόντα δεν είναι τυχαίος. Είναι ένδειξη της βαθιάς διαφθοράς, της κομματικοποίησης του κράτους και της αναίσχυντης εξυπηρέτησης πελατειακών σχέσεων κράτους-πολιτών. Το γεγονός ότι δεν συνειδητοποιούμε ότι η επίκληση των τήρησης των «τυπικών προσόντων» υποκρύπτει βαθιά πολιτική διαφθορά, δείχνει πόσο ριζικές αλλαγές χρειαζόμαστε στη νοοτροπία μας, πριν καν επιχειρήσουμε να συλλάβουμε τις ουσιώδεις αλλαγές που χρειάζεται το κράτος.