Πάλι αποπροσανατολιστικά ψευτοδιλήμματα

Θυμίζω, για παράδειγμα, αντίστοιχα ψευτοδιλήμματα: «ΣΥΡΙΖΑ ή Μέρκελ» του Αλέξη Τσίπρα, «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» του Γιώργου Παπανδρέου, «Ευθύνη ή Ανευθυνότητα» του Κώστα Καραμανλή. Διλήμματα τέτοιου τύπου θέτουν τον κακό απέναντι ώστε να φαίνεται αβίαστη η σωστή επιλογή. Η επιλογή είναι ανάμεσα στο άσπρο και το μαύρο. Το άσπρο είναι βέβαια το ζητούμενο. Γκρι δεν υπάρχει. Επίσης δεν υπάρχει μπλε, κόκκινο ή πράσινο. Όλες οι πολιτικές αποφάσεις ανάγονται σε μία δυαδική μεταβλητή με δύο τιμές: μία καλή και μία κακή. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε μία τέτοια πολιτική θέση ως δυαδική πολιτική θέση.

Δυαδικές πολιτικές θέσεις τίθενται συνεχώς: Ή καπιταλιστής ή κομμουνιστής. Ή μνημονιακός ή αντιμνημονιακός. Ή με τον κλέφτη ή με τον νοικοκύρη. Είναι πάντοτε λανθασμένες τέτοιες κατηγοριοποιήσεις; Προφανώς όχι. Υπάρχουν και περιπτώσεις που είναι σωστές. Σε όλους είναι γνωστή η λογική του «Ολίγον έγκυος»: Ή είσαι έγκυος ή δεν είσαι. Ενδιάμεσο στάδιο δεν υπάρχει. Τα πράγματα όμως στην πολιτική σπάνια είναι έτσι.

Το πρόβλημα με την πολιτική είναι ότι κάθε απόφαση είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Έχουμε πολλές μεταβλητές, οι οποίες μάλιστα είναι συνεχείς, όχι δυαδικές – δηλαδή πέρα από το άσπρο και το μαύρο υπάρχουν πολλές αποχρώσεις του γκρίζου.  Οι πολιτικοί δεν έχουν τον τρόπο και συχνά την ικανότητα να καταλάβουν, πρώτα οι ίδιοι, και μετά να μεταφέρουν στο λαό, την πολυπλοκότητα των θεμάτων.

Κι όμως, πολλές αποφάσεις λαμβάνονται στη βάση αυτών των δυαδικών μεταβλητών. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας δομήθηκε πάνω στο δόγμα Μπους: «Ή είσαι μαζί μας ή εναντίον μας». Ολόκληρες ιδεολογίες και κομματικοί σχηματισμοί έχουν θεμελιωθεί στη βάση τέτοιων διλημμάτων. Ο κομμουνισμός, για παράδειγμα, είναι χτισμένος σε μία δυαδική μεταβλητή κεφαλαίου-λαού. Ή με το κεφάλαιο θα είσαι ή με τον αγωνιζόμενο εργαζόμενο λαό. Ενδιάμεση θέση δεν υπάρχει. Ο εθνικισμός αντίστοιχα θεμελιώθηκε στη διάκριση μεταξύ των πατριωτών και των αλλοδαπών. Ή με τους συμπατριώτες σου θα είσαι, ή με τους αλλοδαπούς.

Όλες οι ιδεολογίες και οι σχηματισμοί θέτουν στο προσκήνιο τη δυαδική μεταβλητή που τους συμφέρει. Άλλος σε καλεί να σκεφτείς σε όρους της εθνικής σου ταυτότητας, άλλος σε όρους οικονομικής κατάστασης, άλλος σε όρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων, άλλος σε όρους περιβάλλοντος. Το χειρότερο βέβαια είναι ότι οι δύο τιμές που δίνουν στη μεταβλητή συχνά δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Τι να πούμε, για παράδειγμα, για το δίλημμα «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα» του Γιώργου Παπανδρέου. Φαίνεται ότι το 95% και πλέον των χωρών του κόσμου είναι βάρβαρες, από τη στιγμή που δεν έχουν σοσιαλιστικά καθεστώτα. Τι να πούμε για το δίλημμα «ΣΥΡΙΖΑ ή Μέρκελ». Ο ΣΥΡΙΖΑ και η Μέρκελ συνυπήρξαν στην εξουσία ταυτόχρονα, παρά τις διαβεβαιώσεις τoy πρώην πρωθυπουργού. Ο Αλέξης Τσίπρας, μάλιστα, δεν δίστασε πολλάκις να αποταθεί στην καγκελάριο της Γερμανίας για να βοηθήσει τον ίδιο και τη χώρα.

Το δίλημμα «Παλαιό ή Νέο» είναι αντίστοιχα ανυπόστατο. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κάτι νέο -που δεν είναι-, ποιος μας εγγυάται ότι το νέο είναι καλύτερο; Ο Γιάνης Βαρουφάκης νέος ήταν στην πολιτική. H Ζωή Κωνσταντοπούλου ήταν η νεότερη πρόεδρος της Βουλής. Ο Αλέξης Τσίπρας ήταν ο νεότερος πρωθυπουργός της χώρας. Η ριζοσπαστική αριστερά βρέθηκε πρώτη φορά στην εξουσία. Η αποτυχία όλων των προαναφερθέντων είναι τόσο παταγώδης που ποτέ μη σώσει και φέρουμε κάτι νέο στην πολιτική ξανά!

Δεν είναι όμως το νέο που έκανε τη ζημιά. Ούτε είναι το νέο που θα φέρει τη σωτηρία της Ελλάδας. Είναι προφανές ότι η επιτυχία σε πολύπλοκα εγχειρήματα δεν εδράζεται σε μία μεταβλητή, πόσο μάλλον δε στη συγκεκριμένη. Για να κάνει σωστή αξιολόγηση των προτάσεων, ο πολίτης δεν πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις δυαδικές μεταβλητές που του πασάρονται. Ποτέ μία πολιτική απόφαση ή η ψήφος στις εκλογές δεν έχουν να κάνουν με μία μεταβλητή. Ο πολίτης μπορεί κάλλιστα να βρει ψήγματα δικαίου σε όλες τις μεταβλητές που θέτει αποσπασματικά η κάθε δύναμη. Η σύνθεση είναι τελικά το ζητούμενο.

Σε επίπεδο ιδεολογιών, για παράδειγμα, ο κομμουνισμός έχει δίκιο να θέτει το ζήτημα της ισότητας και ο καπιταλισμός, από την άλλη, έχει δίκιο να θέτει το ζήτημα της ελευθερίας. Σε επίπεδο κομμάτων, ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να συνεισφέρει θετικά στη συζήτηση για τα δικαιώματα των μεταναστών, η Νέα Δημοκρατία στη συζήτηση για τη βελτίωση της ελεύθερης οικονομίας, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες στη συζήτηση για την πορεία της συλλογικής μας ταυτότητας, το ΠΑΣΟΚ στην ενδυνάμωση της μεσαίας τάξης, το ΚΚΕ μπορεί να ενισχύσει τις συλλογικές διεκδικήσεις, το ΠΟΤΑΜΙ να τονίσει την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις. Όλα τα ζητήματα πρέπει να είναι στο τραπέζι του προεκλογικού διαλόγου και μην τίθενται μόνον τα ζητήματα που εξυπηρετούν την κάθε πλευρά.

Στην πολιτική δεν υπάρχει μόνο μία μεταβλητή, ούτε αυτή είναι δυαδική. Υπάρχει μία τεράστια έκταση γκρίζου στην οποία καλείται να τοποθετηθεί ο πολίτης και να συνθέσει μία εμπεριστατωμένη άποψη. Η σύνθεση ασφαλώς δεν μπορεί να αποτυπωθεί με ακρίβεια στην ατομική ψήφο του. Εκεί πάλι έχουμε μία διακριτή μεταβλητή. Ή το ένα κόμμα θα ψηφίσει ή το άλλο. Συλλογικά, όμως, η εικόνα του εκλογικού αποτελέσματος συντίθεται από όλες τις επιμέρους μεταβλητές και καλεί τις δυνάμεις να αποτυπώσουν τη θέση που εκφράζει το λαό. Η τελική έκφραση της βούλησης του λαού θα είναι πολυμεταβλητή και πολύχρωμη. Εξαρχής λοιπόν ο λαός πρέπει να ενθαρρύνεται ώστε να σκέφτεται κατά αυτόν τον τρόπο.

Πλέον οι πολιτικές δυνάμεις εξαναγκάζονται σε συνεργασία και η σύνθεση επιβάλλεται από το λαό. Σε αυτό το πολιτικό σκηνικό δεν υπάρχει χώρος για ψευτοδιλήμματα. Χωρίς πραγματικό και ουσιαστικό διάλογο επί όλων των θεμάτων και μεταβλητών, η εκλογική διαδικασία υπονομεύεται. Όποια πολιτική δύναμη θέλει να συνεχίσει να προτάσσει τις δυαδικές μεταβλητές της, πρέπει να αποδοκιμάζεται και να επαναφέρεται στην τάξη. Εναλλακτικά, να αποβάλλεται από το πολιτικό σύστημα.