Τελικά ψηφίσαμε ρεαλιστικό σχέδιο δράσης, ή απλά προσπαθήσαμε να αποφύγουμε την πραγματικότητα; Φαίνεται ότι οσο πληροφορούμασταν για τις καταστροφικές συνέπειες του ΟΧΙ, τόσο πιο πολλοί ένιωθαν πιεσμένοι και ήθελαν να αντιδράσουν. Σαν το περίφημο δημοψήφισμα-διακήρυξη του Μπέρκλεϋ, ότι θα είναι αποπυρηνικοποιημένη ζώνη, λες και μπορεί να χτιστεί ένας φράχτης που θα κρατάει έξω την πραγματικότητα. Άραγε, οι εμπνευστές του δημοψηφίσματος ωθούνται από την ίδια τάση αποφυγής της πραγματικότητας, ή έχουν συνειδητά σκοτεινότερα κίνητρα;
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος σίγουρα δίνει ένα πολιτικό όπλο στα χέρια των οργανωτών του, αλλά πρέπει να αποφύγουμε την υπερερμηνεία. Στην πραγματικότητα, δεν μας λέει πολλά για το τι θέλουν οι Έλληνες. Όσοι μάλιστα βλέπουν λευκή επιταγή εξόδου από την Ευρωζώνη, κάνουν μεγάλο λάθος.
Γνώμη των Ελλήνων
Είμαστε έτοιμοι για δραχμή;
- Καταρχάς, το 61% ακούγεται υψηλό, αλλα ένας στους 10 Ελληνες να άλλαζε γνώμη, θα έβγαινε 50-50.
(το ίδιο θα έλεγα αν έβγαινε ΝΑΙ. Σε δυαδικά ερωτήματα χρειάζονται μεγάλες πλειοψηφίες)
- Ακατανόητο ερώτημα – δυσερμήνευτη απάντηση
Σε μια δημοκρατία, η ψηφοφορία αφ’ εαυτής δεν επαρκεί για να έχουμε έγκυρη λαϊκή έκφραση – πρέπει να συντρέχει και σειρά προϋποθέσεων. Σημαντικότατη είναι η πλαισίωση (framing)ενός ερωτήματος, δηλαδή το αν τίθεται με τρόπο που αποκαλύπτει τις πραγματικές προτιμήσεις του ατόμου, ή αν αποπειράται να χειραγωγήσει. Υπήρξε τουλάχιστον τετραπλή χειραγώγηση, σε βαθμό που κάποιοι συγκρίνουν το δημοψήφισμα με τα ανάλογα του Πινοσέτ, ακόμη και του Χίτλερ. Σίγουρα καμία επιστημονική επιτροπή δεν θα δεχόταν το αποτέλεσμα ως έγκυρο:
α) Απουσία αντισταθμισμάτων
Ένα ερώτημα πρέπει να τίθεται με σαφείς εναλλακτικές δυνατότητες /αντισταθμίσματα.
Κανείς δεν ψηφίζει θετικά σε ερώτημα «θέλετε φόρους, ναι ή όχι;» (γι’ αυτό και η Καλιφόρνια συνεχώς κινδυνεύει με χρεοκοπία). Αλλά ίσως ψήφιζε θετικά στο «φόροι 10% για να στηρίξουμε τους ανέργους;»
β) Η γλώσσα ήταν τεχνική, και παρέπεμπε σε ακόμα τεχνικότερα μη διαθέσιμα κείμενα!
γ) Θολό διακύβευμα
Υπήρξαν 30 διαφορετικές απαντήσεις στο «τι ακριβώς ψηφίζουμε εδώ». Σ’ αυτούς (αναλυτές, πανεπιστημιακούς, ευρωπαίους αξιωματούχους) που στήριζαν ότι διακυβεύεται το ευρώ, προστέθηκε και μεγάλο κομμάτι του παλιού πολιτικού κατεστημένου*, πρόσωπα τα οποία πολλοί Έλληνες απλά δεν ήθελαν πια να ακούν**. Ψυχολογικά, η σκέψη ότι κάποιος θα στήριζε τη θέση των παλιών πολιτικών αποδείχθηκε απωθητική.
δ) Οι συνέπεις του ΟΧΙ παραποιήθηκαν συνειδητά από την ίδια την κυβέρνηση, που υποσχόταν ότι δεν θα γίνει κούρεμα καταθεσεων και ότι θα υπάρξει συμφωνια σε 48 ώρες.
Έστω ότι τα σημεία (α) και (β) αποτελούν ατύχημα, αλλά ο σχεδιασμός ενός δημοψηφίσματος σε μια εβδομάδα, όπως και τα συνεχή διαγγέλματα με υποσχέσεις που ήδη αθετήθηκαν, αντίκειται στις διεθνείς πρακτικές και υποδηλώνουν προσπάθεια χειραγώγησης.
- Τέλος, οι οπαδοί του ΟΧΙ είναι εξαιρετικά ετερογενείς
Χονδρικά ψήφισαν
α) βέροι δραχμιστές
β) οπαδοί ΣΥΡΙΖΑ παντός καιρού
γ) ήθελαν χρεοκοπία εντός ΕΕ
δ) ήθελαν απλά διαπραγματευτικό όπλο
ε) φτάνει / ώς εδώ / αξιοπρέπεια / Μέρκελ φάε τη σκόνη μας
ζ) «γεννήθηκες για την καταστροφή».
Όλοι αυτοί οι λόγοι καθιστούν άκυρη την ερμηνεία του δημοψηφίσματος ως «ξεκάθαρης φωνής λαού».
Και τώρα τι;
Φυσικά έχουμε ήττα του «οργανωμένου» φιλοευρωπαϊκού στρατοπέδου που δεν έπεισε σχετικά με το διακύβευμα. Παραμένει όμως ενθαρρυντικό ότι κατάφερε να οργανωθεί ένα οποιοδήποτε φιλοευρωπαϊκό στρατόπεδο, μέσα σε ελάχιστο χρόνο, χωρίς κομματική οργανωτική στήριξη.
Η ταχύτατη φιλοευρωπαϊκή αντίδραση αναδεικνύει το γεγονός οτι οι Έλληνες πραγματικά δεν θέλουν δραχμή. Το 61% του ΟΧΙ, ισοδυναμεί με το 50-60% που στηρίζει στις δημοσκοπήσεις μια «σκληρή διαπραγματευση» και όπως εξηγήσαμε (και δηλώνουν σύσσωμοι οι πολιτικοί αρχηγοί!), δεν εκφράζει ένα συνεκτικό στρατόπεδο υπέρ ρήξης και δραχμής.
Δυστυχώς όμως, ό,τι και να θέλουν οι Έλληνες, ό,τι και να αποσκοπεί ο πρωθυπουργός, είμαστε ίσως για πρώτη φορά στη μεταπολίτευση επιρρεπείς σε τακτικές σαλαμιού, για επιβολή ακραίων νομισματο-οικονομικών αλλαγών ενάντια στη βούληση του λαού. Έτσι έκανε π.χ. το (μειοψηφικό) ΚΚ Ουγγαρίας μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Προκαλώντας πόλωση και συκοφαντώντας κάθε στρώμα της αντιπολίτευσης διαδοχικά, έκοψε φέτα φέτα το σαλάμι της αντίστασης στον ολοκληρωτισμό, μέχρι που δεν έμεινε κανείς να αντισταθεί στην καταδίκη της χώρας για σχεδόν μισό αιώνα στη φτώχεια και τη μιζέρια. Παρομοίως κινδυνεύει και η Ελλάδα να βγει στη δραχμή και τη μιζέρια, από τις μεθοδεύσεις μιας ενεργητικής μειοψηφίας.
Ας θυμηθούμε πως όταν πρωτόπεσε η ιδέα για δημοψήφισμα, προκάλεσε σοκ σε Ελλάδα και Ευρώπη. Πλήρης αντιδιαστολή με τις χαλαρές αντιδράσεις πριν από δυο βδομάδες. Αν συνεχίσουμε σε αυτόν τον κατήφορο, που το αδιανόητο γίνεται σταδιακά φυσιολογικό, ίσως θα καταλήξουμε η έξοδος στο ευρώ να προκαλέσει (παροδική) ανακούφιση στους πολίτες αντί για (ορθολογικό) τρόμο μπροστά στην καταστροφή που θα ’ρχεται.
Τα καλά νέα είναι ότι τίποτα δεν έχει κριθεί αμετάκλητα. Από μας εξαρτάται να ορθώσουμε το ανάστημά μας αν χρειαστεί. Από τη στιγμή που θα γινόταν ξεκάθαρη ρήξη (απευκταίο φυσικά), μεχρι να φτάσει η πρώτη δραχμή στα χέρια μας, θα μεσολαβούσαν μήνες: άπλετος χρόνος να εκφραστεί η σιωπηρή πλειονότητα, να κατέβει στους δρόμους ακόμα και ο τελευταίος φιλοευρωπαίος, ωθώντας την κυβέρνηση της χρεοκοπίας σε πανικόβλητη έξοδο. Και η ΕΕ, παραμένοντας ελπίζω οργανισμός που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν τιμωρεί λαούς για τα λάθη ενός ηγέτη, θα μας δεχόταν μεγαλόψυχα πίσω στην ευρωζώνη.
Ας ελπίσουμε οτι το καταλαβαίνουν όλοι αυτό, βουλευτές, νυν και μελλοντικοί ηγέτες, και δεν θα χρειαστεί να φτάσουμε ποτέ εκεί.
*Στο βαθμό που οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις ταυτίζονται με τα παλιά κόμματα στο μυαλό του έλληνα ψηφοφόρου, καταδικάζονται σαν την Κασσάνδρα να βλέπουν την καταστροφή αλλά να μην μπορούν να πείσουν κανέναν γι’ αυτή.
Σημειωτεόν πως είχαμε μια μνημειώδη αποτυχία της διανόησης: οι ακαδημαϊκοί, σύλλογοι ελευθέρων επαγγελματιων κ.λπ. τέθηκαν σύσσωμοι υπερ του Ναι. Και έχασαν. Υπάρχει ανεπτυγμένη χώρα όπου όλοι όσοι πληρωνονται για να σκέφτονται στηριζουν μια θέση, αλλα κατατροπωνονται στο πεδίο της κοινής γνώμης; Μήπως αυτό δείχνει μια βασική δυσπιστία απέναντι στον τεχνοκρατικό ορθολογισμό; Αποτυχία επικοινωνίας, παιδείας, ΜΜΕ; Κάποτε πρέπει να συζητήσουμε τη μνημειώδη αποτυχία της ελληνικής πνευματικής ελίτ.
**Φαίνεται πως υπήρξε και πίεση από οικονομικούς παράγοντες –κυρίως εργοδότες– προς το ΝΑΙ, ένα προφανές αυτογκόλ.
Σωτήρης Γεωργανάς. Αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο CityUniversity Λονδίνου. Ζαχαρίας Μανιαδής. Επίκουρος καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον
