Για το γελοίο του δημοψηφίσματος (επί μιας πρότασης που δεν υφίσταται) δεν χρειάζεται καν να μιλήσουμε. Ούτε θέλει και πολύ νιονιό, για να καταλάβουμε ότι ο πολύς Τσίπρας, μετά απ' όλους τους λεονταρισμούς του urbi et orbi επιρρίπτει τις ευθύνες του στους πολίτες, ως ανομολόγητη παραδοχή της αποτυχίας της κυβέρνησής του. Κι είναι σαφές ότι την Κυριακή καλούμαστε να απαντήσουμε στο ερώτημα «ευρώ ή δραχμή;» – κατ'επέκταση, «θέλουμε στην Ελλάδα στην ενωμένη Ευρώπη ή όχι». Ώς εδώ, είναι απλά τα πράγματα. Ή ας πούμε ότι είναι απλά, για την οικονομία της συζήτησης.
Την ίδια στιγμή, όμως, υπάρχει μεγάλη σύγχυση στον κόσμο, μαζί με οργή και φόβο που εντείνονται με τις τράπεζες κλειστές, το επαπειλούμενο χάος και την πόλωση που δηλητηριάζει μια παραζαλισμένη κοινωνία. Ακούω από πολλούς ότι αποκλείεται να ψηφίσουν την Κυριακή, είτε γιατί αρνούνται να συμμετάσχουν στο ψευδεπίγραφο δημοψήφισμα είτε γιατί δεν εμπιστεύονται κανένα κόμμα είτε γιατί η συσσωρευμένη κόπωση ύστερα από πέντε χρόνια κρίσης μεταφράζεται σε αδιαφορία και παραίτηση. Είναι πιθανό, λοιπόν, να δούμε πολύ μεγάλη αποχή.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη ως προς τη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος; Η μεγάλη αποχή σημαίνει ότι όσο λιγότερα ψηφοδέλτια μπουν στις κάλπες τόσο περισσότερο θα μετράει η κάθε ψήφος. Σημαίνει, επίσης, κάτι άλλο που ίσως τείνουμε να το παραβλέψουμε, 41 χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα: ότι οι λαθροχειρίες στις εκλογές αποκλείονται μ’ έναν μόνο τρόπο – με απόλυτη διαφάνεια και με πολλαπλούς ελέγχους κατά την ψηφοφορία, την καταμέτρηση και τη μετάδοση των αποτελεσμάτων.
Πράγμα που δεν φαίνεται να διασφαλίζουν ούτε η εξαιρετικά σύντομη περίοδος προετοιμασίας ούτε η δημοσιονομική κατάρρευση του κράτους. Π.χ. έχουν εκκαθαριστεί οι κατάλογοι των ψηφοφόρων; Θα είναι επαρκώς στελεχωμένα τα εκλογικά κέντρα; Θα υπάρχουν παντού ψηφοδέλτια; Θα υπάρχουν παντού εκπρόσωποι των δύο στρατοπέδων; Σε τι ακριβώς αποβλέπει η απόφαση του ΥΠ.ΕΣ. να απαγορεύσει τη μετάδοση αποτελεσμάτων από τις Περιφέρειες και, συνεπώς, τη διασταύρωση στοιχείων;
Τα ζητήματα αυτά δεν είναι μόνο τεχνικά ή οργανωτικά, αλλά άπτονται της ουσίας της πολιτικής διαδικασίας, καθώς επιτείνουν τη σύγχυση και ενισχύουν τη διάχυτη καχυποψία. Δεδομένης της πόλωσης και της οξύτητας της αντιπαράθεσης, το παραμικρό πρόβλημα μπορεί να προκαλέσει ανάφλεξη με απρόβλεπτες συνέπειες. Ας μου επιτραπεί εδώ να διηγηθώ ένα περιστατικό ως παράδειγμα για το πόσο επιβλαβείς μπορεί να αποδειχθούν μικρές τεχνικές ατέλειες της εκλογικής διαδικασίας σε ένα τόσο ηλεκτρισμένο κλίμα.
Το 2004 στο Αφγανιστάν διεξήχθησαν οι πρώτες προεδρικές εκλογές στην μετά-Ταλιμπάν εποχή. Την επίβλεψη και μεγάλο μέρος της διοργάνωσης των εκλογών, στις οποίες συμμετείχαν 18 υποψήφιοι, είχε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Οι εκλογικοί κατάλογοι ήταν ελλιπείς ή με πολλές διπλοεγγραφές, συνεπώς αναξιόπιστοι. Γι’ αυτό το λόγο, η διαδικασία προέβλεπε ότι στο δεξί χέρι κάθε ψηφοφόρου έπρεπε να τοποθετηθεί ανεξίτηλο μελάνι διάρκειας 24 ωρών, ώστε να μην μπορεί να πάει σε κάποιο άλλο τμήμα και να ψηφίσει ξανά την ίδια ημέρα. Με το που έμπαινε ο/η ψηφοφόρος, η εφορευτική επιτροπή ήλεγχε τα χέρια του/της, σημείωνε τα στοιχεία του/της και μετά τού/της έδινε τα ψηφοδέλτια.
Η απρόβλεπτη λεπτομέρεια που κόντεψε να τινάξει τις εκλογές στον αέρα και να οδηγήσει εκ νέου τη χώρα σε εμφύλιο σπαραγμό ήταν η εξής. Τα Ηνωμένα Εθνη είχαν προμηθεύσει όλα τα τμήματα στη χώρα με δύο μαρκαδόρους – έναν με το ανεξίτηλο μελάνι κι έναν άλλον για σημειώσεις στον πίνακα του τμήματος. Ελα, όμως, που και οι δύο μαρκαδόροι ήταν ολόιδιοι! Δύο διαφορετικές υπηρεσίες του ΟΗΕ είχαν παραγγείλει τους δύο μαρκαδόρους που, κατά σατανική σύμπτωση, είχαν την ίδια ακριβώς εμφάνιση!
Ως αποτέλεσμα, σε πάρα πολλά τμήματα ανά την επικράτεια της χώρας τα μέλη των εφορευτικών επιτροπών χρησιμοποιούσαν τον απλό μαρκαδόρο, για να σημαδέψουν το νύχι του/της ψηφοφόρου, το υποτιθέμενο «ανεξίτηλο μελάνι» καθάριζε αμέσως και δημιουργήθηκε η υποψία ότι πρόκειται για εσκεμμένη απόπειρα νοθείας. Στις 8 το πρωί, λίγη ώρα μετά την έναρξη της ψηφοφορίας, η κεντρική εκλογική επιτροπή και ο ΟΗΕ είχαν κατακλυστεί με καταγγελίες γι’ αυτά τα περιστατικά, 15 από τους υποψηφίους της αντιπολίτευσης, αντίπαλοι του μετέπειτα νικητή Χαμίντ Καρζάι, ανακοίνωσαν ότι αποσύρονται από τις εκλογές και κάλεσαν τους ψηφοφόρους τους να απόσχουν από τη διαδικασία. Η χώρα βρέθηκε κυριολεκτικά στα πρόθυρα ενός νέου εμφυλίου πολέμου!
Απαιτήθηκε αστραπιαία αντίδραση όλης της διεθνούς κοινότητας –του ΟΗΕ, της ΕΕ, των ΗΠΑ κι όλων των πρεσβειών στην Καμπούλ– και τεράστια προσπάθεια, προκειμένου να αποσαφηνιστεί τι ακριβώς είχε συμβεί και να αντιμετωπιστεί η καχυποψία που είχε κατακυριεύσει τη χώρα. Την επομένη των εκλογών συστάθηκε διεθνής επιτροπή από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες που εξέτασε όλες τις καταγγελίες και βοήθησε, μετά κόπων και βασάνων, να καταλαγιάσουν κάπως τα πνεύματα.
Εξωτικό και ακατάλληλο το παράδειγμα; Εύχομαι να είναι έτσι και να έχω άδικο. Αλλά όσα βλέπω γύρω μου αυτές τις μέρες στην Ελλάδα μού προκαλούν μεγάλη ανησυχία. Γι’ αυτό, λοιπόν, θεωρώ ότι τα καλύτερα εχέγγυα για την ομαλή διεξαγωγή του δημοψηφίσματος είναι δύο. Αφ’ ενός μεγάλη ψυχραιμία από την πλευρά των πολιτών, ει δυνατόν με την αποφυγή έντονων αντιπαραθέσεων που εύκολα μπορούν να εξελιχθούν σε κάτι πολύ χειρότερο. Αφ’ ετέρου, απόλυτη διαφάνεια όλων των επιμέρους διαδικασιών, με αδιαμφισβήτητη ευθύνη της κυβέρνησης – που άλλωστε προκάλεσε αυτό το δημοψήφισμα. Και τη Δευτέρα εδώ θα είμαστε, η ίδια κοινωνία, με πολλά κοινά προβλήματα. Κι έχει μεγάλη σημασία να τα αντιμετωπίσουμε από κοινού, όχι ως δύο ξεχωριστές κοινωνίες.
