web only

Έχουν περάσει είκοσι χρόνια από την εποχή που αποφοιτούσα από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης φιλοδοξώντας οι μελλοντικοί μαθητές μου, ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης, να ξεδιπλώσουν κάθε ικανότητά τους. Θα πρόσφερα σε όλους εκπαίδευση ανωτάτου επιπέδου, που θα τους επέτρεπε να προχωρήσουν στις σπουδές τους όσο το επιθυμούσαν και να επιλέξουν αργότερα το επάγγελμα που θα τους ταίριαζε, ακόμα κι αν οι γονείς τους δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα ή τη μόρφωση να τους βοηθήσουν όσο θα ήθελαν. Αυτή η φιλοδοξία με τα χρόνια πραγματοποιείται όλο και δυσκολότερα.

Όταν έρθει η ώρα μου δεν θέλω να «φύγω», με η χωρίς εισαγωγικά. Θέλω να πεθάνω και να το γοδέρω, να το φχαριστηθώ, όπως λένε οι υπόλοιποι Έλληνες πλην Επτανήσου. Θέλω να την κάμω, όπως λέμε στην ίδια ιδιόλεκτο – είτε με ένα σάλτο μορτάλε (το προτιμώ ασυζητητί, αλλά δεν το ορίζω) είτε με μικρά πηδηματάκια (πολύ λιγότερο ελκυστικό, διότι κατά πάσα βεβαιότητα  θα  αρχίζω να διαβρώνομαι σταδιακά, ίσως θα πάψω να είμαι πλέον εγώ ή και  να ξέρω ποιος είμαι, οπότ  τα αγαπημένα μου πρόσωπα θα  μου προκαλούν το ίδιο ενδιαφέρον με μία ανθοστήλη).

Ξαφνικά και από το πουθενά, την άνοιξη του 2016 ο Έντι με ρώτησε ποια ήταν η γνώμη μου για τον Τραμπ. Οι προκριματικές είχαν φτάσει στο σημείο μη επιστροφής και αυτό που το καλοκαίρι του 2015 το είχαμε προσπεράσει με χιουμοριστική διάθεση σαν φτηνό κόλπο δημοσιότητας, τώρα ήταν τετελεσμένο. Έχοντας αλώσει με ανεξήγητη ευκολία το ρεπουμπλικανικό κόμμα και τσαλαπατήσει δυναστείες, επετηρίδες και καθωσπρεπεισμούς ο Τραμπ ήταν υποψήφιος πρόεδρος.

Η λογοκρισία δεν φορά πια στολή. Κυκλοφορεί με «πολιτισμικό» ύφος, κρατά παλαιστινιακές σημαίες και αποφασίζει τι θα τραγουδήσουμε, τι θα δούμε, τι θα διαβάσουμε. Θα σταθούμε στο τελευταίο καθώς, εκτός από γνωστούς τραγουδιστές και καλλιτέχνες, υπάρχουν και κάποιοι συγγραφείς που αποκλείονται όχι τόσο για το τι γράφουν αλλά για το ποιοι τολμούν να είναι.

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου, ένας σπουδαίος του θεάτρου, σκηνοθέτης, ηθοποιός αλλά πάνω απ' όλα στοχαστής και μαχητής της πνευματικότητας, δεν υπάρχει πια. Πέθανε στις 6 Ιουνίου 2025. Είχε γεννηθεί στις Σέρρες το 1949, τελείωσε τη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης, σκηνοθέτησε περισσότερες από 30 παραστάσεις σημαντικών έργων, μετέφρασε σπουδαία θεατρικά κείμενα, ενώ διακρίθηκε και για τις δημόσιες παρεμβάσεις του ως μαχητικός διανοούμενος - με άρθρα του παλαιότερα στο Αντί, πιο πρόσφατα στα Νέα.

Ο πρόσφατος βομβαρδισμός στις εσχατιές της ρωσικής επικράτειας, χτύπημα τόσο στρατηγικό όσο και συμβολικό, σηματοδοτεί μια νέα καμπή στον πόλεμο της Ουκρανίας. Δεν ήταν μόνο η απώλεια υποδομών και οι υλικές ζημιές που συγκλόνισαν τις ρωσικές αρχές· ήταν η συνειδητοποίηση ότι η ίδια η καρδιά της Ρωσίας δεν είναι πλέον ασφαλής. Ένα ηχηρό μήνυμα από τη Δύση και το Κίεβο, πως η Ρωσία δεν είναι πια η αδιαπέραστη και φοβιστική δύναμη που επιχειρεί να παρουσιάζει.

Αυτό το πλήγμα, πέρα από την επιχειρησιακή του σημασία, φέρει και μια άλλη βαρύτητα, αυτή του σοκ που προκάλεσε στον ρωσικό λαό, που αντιλαμβάνεται όλο και περισσότερο ότι ο Πούτιν δεν είναι ούτε ο αλάνθαστος ούτε ο ισχυρός πατερούλης, όπως αρέσκεται  να αυτοπαρουσιάζεται. Η εμπιστοσύνη προς το καθεστώς τραυματίζεται, όσο και αν η προπαγάνδα προσπαθεί να συντηρήσει το αφήγημα του «απόρθητου φρουρίου». Η Ρωσία μοιάζει παγιδευμένη – τόσο στο στρατιωτικό όσο και στο πολιτικό της αφήγημα.

Η Ρωσία του 2025 είναι ένα κράτος-παρίας. Ένα αυταρχικό καθεστώς που έχει επενδύσει σε μυστικοπάθεια, σε έλεγχο της πληροφορίας και σε τεχνητές επιδείξεις ισχύος. Ωστόσο, όσο και αν επιχειρεί να αποκρύψει την αλήθεια, η πραγματικότητα εισχωρεί από τις ρωγμές της αυτολογοκρισίας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποδείχθηκε ακριβός: σε ανθρώπινες ζωές, σε διεθνές κύρος, σε οικονομική ισχύ.

Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, λακές του Κρεμλίνου και υπερασπιστής μιας ρητορικής πυρηνικού τρόμου, ενσαρκώνει την απελπισία ενός καθεστώτος που απειλεί αντί να πείθει, που φωνάζει γιατί δεν ακούγεται. Οι απειλές δεν έχουν πλέον το βάρος που είχαν· η Δύση έχει μάθει να τις αποκωδικοποιεί ως σημάδια αδυναμίας και όχι ισχύος.

Από την έναρξη της εισβολής το 2022 ώς σήμερα, η Ρωσία πληρώνει ένα κόστος που δεν είναι ακόμη πλήρως ορατό ούτε στους ίδιους τους πολίτες της. Οι κυρώσεις έχουν πλήξει καίρια τη ρωσική οικονομία, απομονώνοντάς την από τα παγκόσμια δίκτυα. Η υποκατάσταση του δυτικού εμπορίου από κινεζικά και ινδικά εμπορεύματα δεν είναι ισοδύναμη – ούτε σε τεχνογνωσία ούτε σε πολιτική σταθερότητα.

Η Ρωσία βιώνει έναν αργό μαρασμό. Η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου, οι εσωτερικές διώξεις, η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στις αγορές, η εξάρτηση από ελεγχόμενες αγορές ενεργειακών προϊόντων – όλα συνθέτουν ένα εφιαλτικό τοπίο. Και το πιο ανησυχητικό: το καθεστώς δεν έχει σχέδιο εξόδου.

Η Ευρώπη μαθαίνει από το σοκ

Η πιο καθοριστική αλλαγή δεν συνέβη όμως στη Ρωσία, αλλά στη Γερμανία. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης αναγκάστηκε να επαναπροσδιορίσει την ενεργειακή και στρατηγική της πολιτική. Το σοκ της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο προκάλεσε μια ιστορική στροφή: αποθήκευση, απεξάρτηση, επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ,ενίσχυση του ΝΑΤΟ και ένα κολοσσιαίο γερμανικό εξοπλιστικό πρόγραμμα.

Η Ευρώπη, με τη Γερμανία στο τιμόνι, έπαψε να βλέπει τη Ρωσία ως οικονομικό εταίρο και την αντιμετωπίζει πλέον ως γεωπολιτικό αντίπαλο. Ο ίδιος ο Πούτιν, με την επιθετικότητά του, κατάφερε το αδιανόητο: να ενώσει ένα διχασμένο δυτικό μέτωπο, να ενισχύσει τη στρατιωτική ισχύ της Ευρώπης, να επαναφέρει τις ΗΠΑ στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών ισορροπιών.

Ο Πούτιν εγκλωβίστηκε σε έναν πόλεμο που ούτε μπορεί να κερδίσει ούτε να εγκαταλείψει. Μια «ειρηνική υποχώρηση» θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ήττας – ανυπόφορη για ένα καθεστώς που έχει θεμελιώσει την εξουσία του πάνω στη ρητορική της ισχύος. Από την άλλη, η συνέχιση του πολέμου εξαντλεί τη χώρα, τόσο υλικά όσο και ηθικά.

Η εικόνα μιας μεγάλης Ρωσίας που επιβάλλει την ισχύ της διαλύεται. Το καθεστώς βρίσκεται σε μια φάση στασιμότητας, με περιορισμένα περιθώρια ελιγμών, χωρίς την υποστήριξη του λαού αλλά και χωρίς την πολυτέλεια της αλλαγής.

Μετά τον Πούτιν;

Το ερώτημα που αναδύεται έντονα είναι το εξής: τι έρχεται μετά; Η Δύση δεν επιδιώκει την κατάρρευση της Ρωσίας, αλλά ένα μετασχηματισμό που θα την εντάξει εκ νέου στο διεθνές σύστημα. Αυτό όμως προϋποθέτει το τέλος του πουτινισμού, ενός αυταρχικού μοντέλου που μοιάζει όλο και πιο παρωχημένο, όλο και πιο δυσλειτουργικό.

Ίσως, όπως έχει υποστηρίξει ο Γκάρι Κασπάροφ, η Ρωσία χρειάζεται μια ήττα – όχι στρατιωτική απαραίτητα, αλλά ηθική και πολιτική. Μια συνειδητοποίηση των ορίων της. Μόνο τότε θα υπάρξει χώρος για αλλαγή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι μόνο πεδίο μάχης· είναι πεδίο κρίσης για το ίδιο το μέλλον της Ρωσίας. Ο Πούτιν θέλησε να γράψει Ιστορία – και ενδεχομένως να την υπογράψει με την πολιτική του καταδίκη. Γιατί η Ιστορία, ακόμη και στις πιο αυταρχικές κοινωνίες, τελικά μιλά. Και δεν ξεχνά.

Η τελευταία φορά που τον είδα ήταν στην αγαπημένη του Δημητσάνα, τον γενέθλιο τόπο του, πριν από μερικούς μήνες. Ο Βασίλης Καρδάσης, που πέθανε στις 31 Μαΐου 2025 σε ηλικία 69 χρόνων, ήταν χαρούμενος που, μετά την τελευταία περιπέτεια με την υγεία του, κατάφερε να σταθεί στα πόδια του και να γυρίσει για να αναρρώσει στο πατρικό σπίτι του. Ισχνός, αλλά όπως πάντα στοχαστικός. Αριστερός, μπορούσε να κατανοήσει την πολιτική διαφωνία και, αν χρειαζόταν, να τη συζητήσει. Αλλά καλύτερα να μη χρειαζόταν.

Τελικός Champions League, 31 Μαΐου 2025

Αν και ο ημιτελικός Παρί Σαιν Ζερμαίν - Άρσεναλ διαφημίστηκε σαν αναμέτρηση γιγάντων, η πραγματική τιτανομαχία ήταν Ίντερ - Μπαρτσελόνα. Σε 210 λεπτά είδαμε 13 γκολ, 4 ισοφαρίσεις και δύο 2-0 να εξανεμίζονται. Οι δυο ομάδες ήρθαν ισόπαλες 3-3 και στα δύο παιχνίδια και χρειάστηκε το νικητήριο γκολ του Φραντσέσκο Ασέρμπι στο 99o λεπτό για να αποτρέψει το εκτελεστικό απόσπασμα των πέναλτι. Αλλά εκτός από το δράμα των 13 γκολ, αυτό που έστειλε την Ίντερ στον τελικό ήταν η απόκρουση του Σόμμερ στην παράταση. Οι μεγάλες στιγμές του φούτμπολ γεννούν παρομοιώσεις και ρητορικές υπερβολές παρμένες από τις υψηλές τέχνες. Η απογείωση του Σόμμερ προκειμένου να αποκρούσει το αριστουργηματικά θανατηφόρο σουτ του Λαμίν Γιαμάλ που έστελνε την μπάλα στην πάνω αριστερή γωνία ήταν άρια ιταλικής όπερας. Μετέτρεψε το Σαν Σίρο σε Σκάλα του Μιλάνου.

Έπειτα από έξι και πλέον μήνες πολιτικής αβεβαιότητας, η Ρουμανία εξέλεξε τελικά τον πρόεδρό της: τον Νικούσορ Νταν, πρώην δήμαρχο του Βουκουρεστίου. Η εκλογή του προήλθε λιγότερο από τη συμπάθεια που εμπνέει, παρά από την ανησυχία που προκάλεσε στην κοινωνία η ξαφνική και φαινομενικά ανεξήγητη άνοδος της νεοφασιστικής Ακροδεξιάς, η οποία εκπροσωπείται από τον αντίπαλό του Γκεόργκε Σιμιόν, πρόεδρο του κόμματος AUR (Συμμαχία για την Ενότητα των Ρουμάνων, ένα είδος Χρυσής Αυγής).

Θα ήθελα να μιλήσω όχι τόσο για το έγκλημα που γίνεται στη Γάζα όσο για τον δράστη, δηλαδή για τον ανελεύθερο (illiberal) συνασπισμό που κυβερνά το Ισραήλ και για την απειλή που, κατά τη γνώμη μου, εκπροσωπεί για τη φιλελεύθερη Ευρώπη.