Ευρώπη

Μετά τις ευρωεκλογές, η επόμενη μέρα περιέχει σοβαρές προκλήσεις για την Ευρώπη. Προκλήσεις που αφορούν την ισχύ της, την ανταγωνιστικότητά της, την ασφάλεια και την πρόοδο των πολιτών της.

Hans Kundnani, Eurowhiteness. Culture, Empire and Race in the European Project, Hurst, 2023, 248 σελ. 

Είναι ζωντανός ο θεμελιώδης στόχος για ευρωπαϊκή «ενότητα» και «πολυμορφία»; Και πώς μπορούν οι ευρωπαϊκοί λαοί να συνυπάρχουν, ενώ η ιστορία τους είναι ιστορία πολεμικής αντιπαλότητας και ενώ απουσιάζει ο ιστορικός μύθος; 

Τοny Judt, Ευρώπη: Μια μεγάλη χίμαιρα;, μετάφραση από τα αγγλικά: Ροζαλί Σινοπούλου, Aλεξάνδρεια, Αθήνα 2023, 123 σελ.

To 1995, χρονιά κατά την οποία εκδόθηκε το βιβλίο του Τόνι Τζαντ για την Ευρώπη, η ΕΕ ζούσε την ευφορία μιας «πανίσχυρης ένωσης». Ο υπέρμαχος της ενωμένης Ευρώπης και συγγραφέας μιας από τις πιο ουσιώδεις ιστορίες της βρετανός καθηγητής, ωστόσο, δεν συμμεριζόταν αυτή την ευφορία. Υποστήριξε ότι ο «μύθος» της Ευρώπης όχι μόνο δεν αμβλύνει τις παθογένειες της ηπείρου αλλά μας εμποδίζει ακόμη και να τις αναγνωρίσουμε. Πράγματι, μπροστά στον κυκεώνα των κρίσεων που ακολούθησαν (δημοσιονομικών, μεταναστευτικών, γεωπολιτικών, πολεμικών), η ΕΕ αποδείχθηκε, όπως ήδη ξέρουμε, απροετοίμαστη, αργή στις αντιδράσεις της, δύσκαμπτη, κατώτερη των περιστάσεων. (Τεύχος 145)

Jean Bloch-Michel, Ο Μάρτυρας, μετάφραση από τα γαλλικά: Ευγενία Γραμματικοπούλου, Οκτάνα, Θεσσαλονίκη 2020, 176 σελ.

Jean Bloch-Michel, Daniel et Noémie, Gallimard, Paris 1971, 240 σελ.

Ο Ζαν Μπλοχ-Μισέλ είναι μια σπουδαία περίπτωση των γαλλικών γραμμάτων και ο Μάρτυρας, το δεύτερο βιβλίο του που μεταφράζεται στα ελληνικά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το Daniel et Noémie. Και τα δύο έργα περιστρέφονται γύρω από το ίδιο θέμα: τη στάση του ατόμου όταν η ιστορία εισβάλλει στη ζωή του. Ο κεντρικός χαρακτήρας κάθε μυθιστορήματος αντιδρά με τον ίδιο τρόπο απέναντι στην απειλή του πολέμου.  Επιλέγει να την αγνοήσει και να περιχαρακωθεί στα στενά όρια της ιδιωτικής του ζωής. Γιατί; Και γιατί ο αντιστασιακός Μπλοχ-Μισέλ, αντί να καταδικάσει αυτές τις συμπεριφορές που περιγράφει, τις χρησιμοποιεί για να διεισδύσει στη συνθετότητα της ανθρώπινης ψυχής και των συμπεριφορών που συχνά υποκινεί; [Τεύχος 136]

Το αφήγημα που παραθέτουμε παρακάτω είναι γραμμένο από τον ιστορικό David Brewer - και αναδημοσιεύεται από το βιβλίο του Ελλάδα, 1453-1821. Οι άγνωστοι αιώνες, μετάφραση από τα αγγλικά: Νίκος Γάσπαρης, επιμέλεια: Αντωνία Γουναροπούλου, Πατάκη, Αθήνα 2018, 440 σελ., για το οποίο έγραψα μικρή κριτική στη ρουμπρίκα μου «Το μικρό και το μεγάλο» στο τεύχος 134 του Books' Journal, η οποία συνόδευσε το παράθεμα που θα διαβάσετε παρακάτω. Αναδημοσιεύεται εδώ με αφορμή την επέτειο της καθοριστικής για την Ευρώπη Μάχης της Ναυπάκτου (με λίγη καθυστέρηση), ως μικρή συνεισφορά στην ευρωπαϊκή ιστορία - αν και Έλληνες πολέμησαν και με τα δύο στρατόπεδα, και στο στόλο της Ιερής Συμμαχίας και στο στόλο των Οθωμανών. 

Αγαπημένε μου Ρώσε φίλε

Σου γράφω μετά από καιρό πολύ στεναχωρημένος με την τροπή που παίρνουν τα πράγματα. Θα γνωρίζεις καλύτερα από εμένα πως αρκετές χώρες της Ευρώπης, περιόρισαν ή σκέφτονται να περιορίσουν την έκδοση βίζας για πολίτες της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Η δύναμη της Ευρώπης: είναι ελκυστική. Η αδυναμία της Πουτινικής Ρωσίας: είναι πιο απωθητική και από τους καθεστωτικούς παπάδες της.

Τα ράφια των φαρμακείων της Δύσης έχουν αδειάσει από χάπια ιωδίου τις τελευταίες μέρες. Όλοι τρέχουν να τα προμηθευτούν για να προστατευτούν από έναν πιθανό πυρηνικό πόλεμο. Όμως πληρώνουν ιώδιο και αγοράζουν ασπιρίνη: το ιώδιο είναι για τον πυρηνικό πόλεμο ότι είναι η ασπιρίνη για τον καρκίνο.

Joseph Roth / Stefan Zweig, Αλληλογραφία 1927-1938, μετάφραση από τα γερμανικά: Μαρία Αγγελίδου - Άγγελος Αγγελίδης, εισαγωγή: Pierre Deshusses, επίμετρο: Παναγιώτης Κ. Τσούκας, Άγρα, Αθήνα 2021, 557 σελ. 

Αλληλογραφία με τα συνεχή σκαμπανεβάσματα μιας σχέσης στα πρόθυρα του πολέμου, με εντάσεις, πίκρες, απρόοπτα, και μαζί η αγωνία της οικονομικής αλλά και της λογοτεχνικής επιβίωσης δυο εξόριστων φίλων. Ο φτωχός και ανασφαλής Ροτ συνομιλεί με επιστολές με τον πετυχημένο και αυτάρκη Τσβάιχ, με φόντο την άνοδο του ναζισμού, τις διώξεις των Εβραίων και τη βεβαιότητα ότι η Ευρώπη θα καταστραφεί. (τεύχος 126)

Noel Malcolm, ‘Useful Enemies’:  Islam and the Ottoman Empire in Western Political Thought, 1450-1750, Oxford University Press, 2019, 512 σελ.

Αν η στάση της χριστιανικής Ευρώπης απέναντι στο Ισλάμ υπήρξε παραδοσιακά εχθρική, η θέση της, ιδεολογική και πολιτική, απέναντι στους Μωαμεθανούς Τούρκους και το κράτος τους πέρασε, στα νεότερα χρόνια, από διάφορες φάσεις, απώθησης βασικά, σύγκρουσης και δυσπιστίας, αλλά ταυτόχρονα και θαυμασμού, τουλάχιστον τους πρώτους αιώνες. Κι ενώ η αντιπαράθεση με το Ισλάμ πηγαίνει πίσω στον Μεσαίωνα, απ’ όπου η νεότερη χριστιανική πολεμική εξακολούθησε να αντλεί μεγάλο μέρος του θεωρητικού υλικού και των επιχειρημάτων της, η άμεση επαφή και αντιπαράθεση των Δυτικοευρωπαίων με τους Οθωμανούς-Τούρκους οριοθετείται χρονολογικά την περίοδο των ευρωπαϊκών «νεότερων χρόνων» και, ως εκ τούτου, συνόδευσε και αντιστικτικά συνδιαμόρφωσε πολλές από τις ιδεολογικές και τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη της νεωτερικότητας.