Ο χώρος του αθλητισμού ευνοεί τις ταυτίσεις χωρίς ιδιαίτερες προϋποθέσεις, με συνέπεια η βία να εκδηλώνεται συχνά, με ευκολία. Στον ανδρικό κόσμο ιδίως του ποδοσφαίρου, που είναι και το πιο λαϊκό άθλημα, η αντιπαλότητα οδηγεί στην ανάγκη για επικράτηση: άμα δεν νικάς δεν είσαι τίποτα. Και ο συμβολικός πόλεμος του ματς εύκολα οδηγεί στη βία ενός πραγματικού πολέμου. Αν ο χώρος του ποδοσφαίρου δεν φανεί πρόσφορος, ο πόλεμος μπορεί να μεταφερθεί σε άλλα γήπεδα – ή και εκτός γηπέδων.
Η βία των γηπέδων δεν είναι χωρίς κοινωνικές αναφορές. Είναι βέβαιο ότι εκεί εκδηλώνονται νέοι κυρίως που δεν είχαν την ευκαιρία στην οικογένεια ή στο σχολείο να αποκτήσουν ενδιαφέροντα και δημιουργικά κοινωνικά περιβάλλοντα. Είναι οξύμωρο αλλά συχνά ο χώρος του αθλητισμού γειτνιάζει με το κοινό έγκλημα. Επειδή σε έναν χώρο μειωμένων προσόντων οι επαγγελματικές διέξοδοι είναι η προστασία, τα όπλα, τα ναρκωτικά. Δεν είναι κατά συνέπεια μυστικό ότι στο χώρο του χουλιγκανισμού κυκλοφορεί το οργανωμένο έγκλημα. Η προσπάθεια της κυβέρνησης, μετά τα περιστατικά βίας και τον σοβαρό τραυματισμό με ναυτική φωτοβολία αστυνομικού έξω από το γήπεδο βόλεϊ του Ρέντη, σε αγώνα Ολυμπιακού – Παναθηναϊκού, είναι να εντοπίσει εγκληματικές συμμορίες με οργανωτική δομή και ιεραρχία, ανάλογη της Χρυσής Αυγής. Ο εντυπωσιακός αριθμός των διακοσίων ονομάτων που οι αρμόδιοι υπουργοί παρέδωσαν στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου πιθανόν να δείχνει το εύρος του προβλήματος.
Δεν μαστίζεται πάντως μόνο ο χώρος του αθλητισμού από βία. Η εκδήλωσή της, με διάφορους τρόπους, στα σχολεία, όχι μόνο ως μπούλινγκ, δεν είναι κάτι που μπορεί μια κοινωνία να το προσπεράσει. Δεν είναι χωρίς σημασία ούτε η βία στο όνομα μιας υποτιθέμενης κοινωνικής δικαιοσύνης. Μιας μορφής βία κατευθύνεται από θυλάκους αυτόκλητης «προοδευτικότητας» κατά φασιστικών ομάδων – ή ομάδων που τις εξηγούν ως φασιστικές. Μιας άλλης μορφής βία, παραδοσιακά αριστερή, ασκείται σε χώρους όπου μια τυποποιημένη κομμουνιστική ή κομμουνιστογενής Αριστερά της μεταπολίτευσης ενδιαφέρεται να διατηρεί ιδεολογική κυριαρχία – κυρίως στα Πανεπιστήμια, αλλά και σε ΜΜΕ και όπου ο κόσμος εξηγείται ιδεολογικά. Οι συγκρούσεις «συλλογικοτήτων» με την αστυνομία, επίσης, με πρόσχημα μια γενική πολιτική ιδέα, είναι εξίσου μηδενιστικές με τις συγκρούσεις οπαδών ομάδων. Όλο και πιο συχνά μαθαίνουμε, τελευταία, και για εκδηλώσεις ρατσιστικής βίας, με θύματα μετανάστες, κατά τα πρότυπα της Χρυσής Αυγής – τα λίγα περιστατικά που φτάνουν στη δημοσιότητα δεν σημαίνουν ότι το κράτος πρέπει να είναι χαλαρό.
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτές οι διαφορετικές συλλογικότητες (είτε έχουν μεταξύ τους επικοινωνία είτε συντηρούν αντιπαλότητα) έχουν πάντα κοινούς εχθρούς, τους «μπάτσους». Αυτοί είναι οι πραγματικοί εχθροί τους – γι’ αυτό άλλωστε το θύμα στο γήπεδο του Ρέντη ήταν αστυνομικός αλλά και για τον ίδιο λόγο ο αυτοαποκαλούμενος προοδευτικός κόσμος προσπερνά τον σοβαρά τραυματία. Οι «μπάτσοι» είναι μισητοί επειδή, πουλώντας την ταξική τους θέση, «προστατεύουν την άρχουσα τάξη». «Τρεις κι εξήντα παίρνετε και τον κόσμο δέρνετε», λέει το δημοφιλές στοίχημα, που εξίσου το φωνάζουν στις διαδηλώσεις και στα γήπεδα. Οι «μπάτσοι» σε αυτή την κουλτούρα άλλωστε δεν είναι άνθρωποι, εμφανίζονται απανθρωποποιημένοι («μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι»).
Απέναντι στις εκδηλώσεις βίας, όπου κι αν αυτή εκδηλώνεται, το κράτος δεν έχει άλλη επιλογή από την ποινική αντιμετώπισή της. Υπάρχει, βέβαια, και ένας διαρκέστερος και ουσιαστικότερος τρόπος: η εξάλειψη ή η μείωση των κοινωνικών αιτίων. Κυρίως, η επίθεση στη βία μέσω της παιδείας. Δύσκολος και μάλλον ανέφικτος στόχος.
Στην Ελλάδα, η κοινωνική αποξένωση από τις αξίες του ανθρώπου και τον πολιτισμό δεν παράγεται αποκλειστικά λόγω της κοινωνικής ανισότητας αλλά, πρωτίστως, λόγω της χρεοκοπίας της οικογένειας, του σχολείου, των ΜΜΕ. Η αποξένωση από τις αξίες του ανθρώπου εκδηλώνεται με βίαιες συμπεριφορές ή χωρίς δημιουργικό όραμα, εκδηλώνεται και πέρα από τα γήπεδα ή τους θυλάκους παραβατικότητας, στους δρόμους και στην οδηγική συμπεριφορά, στο σχολείο, στις κοινωνικές και στις οικογενειακές σχέσεις… Κάθε μεγάλη αλλαγή χρειάζεται σχεδιασμό, συγκρούσεις, αποφασιστικότητα και επιμονή.
Είναι στρατηγική δύσκολη, αβέβαιη και έχει μεγάλο κόστος. Και δεν υπάρχει πολιτική δύναμη διαθέσιμη να το επωμιστεί.
