Υπάρχει μια φράση που χρησιμοποιούν συχνά οι Aγγλοσάξονες: «αν υπάρχει ένας ελέφαντας στο δωμάτιο, καλύτερα να τον υποδείξουμε». Θέλουν να πουν, εάν υπάρχει ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα ή πρόβλημα που όλοι το αντιλαμβάνονται είναι καλύτερα να το αναγνωρίσουμε και να μιλήσουμε για τα πραγματικά συμπαρομαρτούντα. Το παιδάκι που ανεφώνησε «ο βασιλιάς είναι γυμνός» έδειξε τον ελέφαντα. Έχουμε, λοιπόν, έναν ελέφαντα και εμείς – αλλά τον βλέπουν όλοι, επειδή βρίσκεται στην Ακρόπολη. Ο ελέφαντας αυτός έχει παράξενο όνομα. Το Μνημόνιο Τσίπρα Έχει Πεθάνει – αυτό είναι το όνομά του.
Ο βασικός στόχος ενός προγράμματος στήριξης είναι να φθάσει η χώρα να αποκτήσει ξανά πλήρη πρόσβαση στις αγορές χρέους. Για την περίπτωσή μας και το τρίτο πρόγραμμα στήριξης, πρέπει η Ελλάδα να μπορεί μετά τα μέσα Αυγούστου 2018 να εξυπηρετεί το χρέος της –χρεολύσια και τόκους– μόνη. Όχι αφαιρώντας κατ’ ανάγκην από τον προϋπολογισμό, αλλά και δανειζόμενη. Συγκεκριμένα, μετά και τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος, από τον Αύγουστο 2018 ώς τον Δεκέμβριο 2019 θα χρειασθούν περίπου 24 δις ευρώ. Και τα επόμενα τρία χρόνια θα απαιτούνται περίπου 10 δις ευρώ ετησίως. Χωρίς στήριξη από τους εταίρους, η Ελλάδα ή πρέπει να μπορεί να δανείζεται από τις αγορές, ή να αφαιρεί το ποσό από τον προϋπολογισμό της κυβέρνησης (ή να συνδυάζει και τα δύο), ή να πτωχεύσει. Η «αφαίρεση από τον προϋπολογισμό» είναι αυτό το πρωτογενές πλεόνασμα που μας ταλανίζει.
Με τις καθυστερήσεις στην εκτέλεση του προγράμματος έχουμε καθυστερήσει ήδη σχεδόν ένα χρόνο την ένταξη στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) –που θα οδηγούσε σε αποκλιμάκωση των επιτοκίων δανεισμού–, με αποτέλεσμα να μην επαρκεί ο χρόνος για πλήρη έξοδο στις αγορές μέχρι το συμβατικό τέλος του Μνημονίου Τσίπρα, με αμφίβολη και την επιτυχία εντός του 2019. Το τρέχον πρόγραμμα, λοιπόν, έχει αποτύχει.
Έχει σημασία η αναγνώριση του θανάτου του μνημονίου; Εξηγεί πλήρως αυτά που βλέπουμε: (α) Τη σύγκλιση των τεσσάρων «θεσμών», αντίθετα προς την επιθυμία της ελληνικής πλευράς. Οι αντίθετες απόψεις και εκτιμήσεις παραμερίζονται ενώπιον του ελέφαντα, της αδυναμίας να σταθεί μόνη στα πόδια της η Ελλάδα το καλοκαίρι 2018. (β) Τα «παράλογα» δυσβάστακτα μέτρα που ζητούν οι εταίροι, ακόμη και άμεσα, κυρίως όμως μετά το τέλος του προγράμματος. Πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα χρήματα ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι ανάγκες σε πρόσθετη βοήθεια. (γ) Την απροθυμία όλων να τοποθετηθούν για τη χρηματοδότηση της χώρας πριν από τον Ιούλιο, οπότε και κινδυνεύουμε με χρεοκοπία. Κανείς δεν θέλει να εκταμιεύσει χωρίς προοπτική. (δ) Την απαίτηση για τουλάχιστον τριετή διατήρηση υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων. (ε) Την υποχώρηση της ελληνικής διαπραγματευτικής ομάδας και της κυβέρνησης σε όλες τις απαιτήσεις.
Είμαστε χαμένοι, λοιπόν; Από την οπτική των εταίρων μας, όχι. Ακόμη και χωρίς τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), θα υπάρχει υπόλοιπο προς διάθεση από τον προϋπολογισμό του Μνημονίου, ώστε να συνεχισθεί η στήριξη της Ελλάδας. Πλην όμως, αυτό σημαίνει παράταση του Μνημονίου 3 κατά τουλάχιστον 16 μήνες, με ανακατανομή των πόρων –άρα διαπραγματεύσεις κατόπιν ελληνικού αιτήματος– ή Μνημόνιο 4: παραδοχή δηλαδή της αποτυχίας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ και αίτημα γι’ αυτό που ξορκίζει αλλά και η αντιπολίτευση καταγγέλλει. Μνημόνιο ξανά δηλαδή. Η διαπραγματευτική πανωλεθρία του τελευταίου Eurogroupτης 20/2/2017 κατέληξε σε μια «συμφωνία κυρίων»: όχι όξυνση του ελληνικού προβλήματος έως ότου κλείσει ο εκλογικός κύκλος στην Ευρώπη. Αμέσως μετά, ο ασκός του Αιόλου ανοίγει με το πολιτικό ρίσκο στα ουράνια. Η κυβέρνηση Τσίπρα «αγόρασε» χρόνο οκτώ έως δέκα μηνών. Στο διάστημα αυτό, με κάποια φόρμουλα θα βρεθεί λύση για χρηματοδότηση των αναγκών του Ιουλίου και η αναταραχή πάει για το τέλος του χρόνου.
Οι επιλογές της ελληνικής κυβέρνησης είναι περιορισμένες. Είτε υποχωρεί πλήρως σε όλες τις απαιτήσεις του ΔΝΤ και ταυτόχρονα ζητεί παράταση του Μνημονίου με τους ευρωπαίους εταίρους, οπότε καταλήγουμε με «Μνημόνιο ΔΝΤ» ώς το 2021 και με πρόσθετη χρηματοδότηση από τα υπόλοιπα του τρέχοντος προγράμματος. Είτε προχωρεί με παράταση του προγράμματος (χωρίς ή με περιορισμένη συμμετοχή του ΔΝΤ), μεταθέτοντας την όξυνση του προβλήματος για το τέλος 2019. Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση στην ελληνική οικονομία θα είναι προβληματική. Τα μέτρα θα είναι πιο αυστηρά και θα πέφτουν σαν το χαλάζι, ενώ η διαχείριση του δημοσιονομικού θα είναι μονίμως στο όριο.
Η αναγνώριση της παρουσίας του ελέφαντα στην Ακρόπολη έχει και κάτι δυνητικά καλό. Καθ’ όσον ορατός από παντού, η αντιπολίτευση μπορεί να τον δείξει και στη συνέχεια να καταθέσει τη δική της πρόταση διαχείρισης του προβλήματος χρηματοδότησης της χώρας, από τώρα – για άμεση εφαρμογή: το ελληνικό Μνημόνιο ή το εθνικό πρόγραμμα που όλοι αναμασούν αλλά κανείς δεν καταθέτει. Εάν είναι πειστική εναλλακτική λύση και μπορεί να υποστηριχθεί από αξιόπιστο κυβερνητικό σχήμα –αξιόπιστο στο εσωτερικό αλλά και για τους δανειστές και εταίρους– καθιστά τις άμεσες εκλογές προφανή λύση. Οι «θεσμοί» δεν χρειάζεται να τραβήξουν κανένα χαλί από τα πόδια της σημερινής κυβέρνησης, όπως έκαναν το 2014. Απλώς, ας υποδείξουν και αυτοί τον ίδιο ελέφαντα, σήμερα – όχι στο τέλος του χρόνου. Αν το καλοσκεφτείτε, η πολιτική διέξοδος στο ελληνικό πρόβλημα εξυπηρετεί και τις ευρωπαϊστικές δυνάμεις στις επικείμενες εκλογές. Αν το καλοσκεφθείτε λίγο περισσότερο, για πρώτη φορά στη μνημονιακή μας ιστορία η αντιπολίτευση μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες χωρίς να καταφεύγει στο λαϊκισμό. Αλλά ας τις αναλάβει.
