Ο Κ.Θ. Δημαράς ήταν εξ άλλου ο άνθρωπος που συμβούλεψε τον Γ.Π. Σαββίδη, όταν το Αρχείο Καβάφη ήρθε στην κατοχή του, «να μην πειράξει τίποτε», σύμφωνα με την αρχή του, και να φωτογραφήσει το αρχείο όπως του παραδόθηκε, πράγμα που έκανε ο Γ.Π. Σαββίδης. Και ίσως οι καβαφικές σπουδές να του οφείλουν χάριτες που προξένεψε τον νεαρό τότε φιλόλογο Γ.Π. Σαββίδη στον εκδοτικό οίκο του Ίκαρου, με τον οποίο συνεργαζόταν εκείνη την εποχή, ώστε να εκδοθεί η δίτομη «λαϊκή» έκδοση των ποιημάτων του Καβάφη το 1963 και από τότε οι καβαφικές εκδόσεις να βρεθούν στη σωστή κατεύθυνση.
Συγκινήθηκα και με τις δημοσιεύσεις των επιστολών του Δημαρά στην Ρίκα Σεγκοπούλου στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ο Δημαράς ήθελε ο εκδοτικός οίκος Πυρσός να δημοσιεύσει τα ποιήματα του Καβάφη και ζήτησε την άδεια από τον κληρονόμο του και μάλιστα έβαζε σαν τυράκι στο συμβόλαιο «ευνοϊκούς όρους». Όμως η Ρίκα δεν του απάντησε, ίσως γιατί εκείνη την εποχή στην Αλεξάνδρεια είχε ιδρυθεί ο σύλλογος «Φίλοι του Καβάφη» με έδρα την Rue Lepsius, με σκοπό τη δημοσίευση και κυκλοφορία του έργου του ποιητή. Δυστυχώς υπήρξαν διαφωνίες και διαφορετικές προσεγγίσεις από μερικά μέλη του συλλόγου για το πώς θα γίνει η έκδοση και η κυκλοφορία του έργου, και τελικά η Ρίκα Σεγκοπούλου ανέλαβε δράση και τύπωσε με δική της φιλολογική επιμέλεια και με καλλιτεχνική εργασία του Τάκη Καλμούχου τα «Ποιήματα» του Κ.Π. Καβάφη το 1935. Ο Δημαράς όμως δεν έμεινε παραπονεμένος, γιατί η Ρίκα Σεγκοπούλου ανέθεσε στο βιβλιοπωλείο του Κάουφμαν, στο οποίο ήταν τότε διευθυντής, να πρακτορεύσει το βιβλίο. Ίσως η εμπορική επιτυχία αυτής της έκδοσης να οφείλεται και στον Δημαρά, από την επιμελημένη πρόσκληση που έστειλε για την παρουσίαση του βιβλίου, μέχρι τους αναλυτικούς λογαριασμούς που επέδωσε στους Σεγκόπουλους. Μερικά από αυτά τα τιμολόγια έχουν σωθεί μέχρι σήμερα. Σε μικρό χρονικό διάστημα κατάφερε να πουλήσει 513 αντίτυπα του βιβλίου από τα 2030 της έκδοσης. Μάλιστα σημειώνει ότι πούλησε τρία αντίτυπα στον Μυριβήλη, στον Γρυπάρη και στον Γ. Άννινο σε τιμή κόστους. Τέτοια εντιμότητα τον διέκρινε στους λογαριασμούς του.
Δυστυχώς αυτή η καλή συνεργασία μεταξύ Δημαρά και Σεγκόπουλου δεν είχε την ίδια ευτυχή κατάληξη με τη γαλλική μετάφραση που έκανε ο Δημαράς σε συνεργασία με τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ. Στην περιδιάβαση που έκανε η Μαρία Αθανασοπούλου στο άρθρο της δεν αναφέρθηκε σε αυτή την πτυχή των συναντήσεων Δημαρά-Καβάφη. Τον Μάρτιο του 1939, ο Δημαράς έγραφε στον Αλέκο Σεγκόπουλο ότι είχε τελειώσει τη γαλλική μετάφραση των ποιημάτων του Καβάφη σε συνεργασία με τη γνωστή λογοτέχνιδα Γιουρσενάρ και ζητούσε την άδειά του να προσπαθήσει να τα εκδώσει σε γνωστό γαλλικό οίκο. Η άδεια δόθηκε αλλά δυστυχώς ήρθε ο πόλεμος και ο Αλέκος Σεγκόπουλος προωθούσε κατόπιν τη γαλλική μετάφραση του φίλου του Γ. Παπουτσάκη. Η γαλλική μετάφραση Γιουρσενάρ-Δημαρά, μετά από πολλές περιπέτειες, τυπώθηκε το 1958. Ίσως και να μην είναι η πιο επιτυχημένη γαλλική μετάφραση, αφού έχει πολλές μεταφραστικές αστοχίες. Υπήρχαν και αρκετές φήμες ότι η συνεργασία Γιουρσενάρ-Δημαρά δεν ήταν η πιο ειρηνική και ότι η κυρία Δημαρά επενέβαινε για να επικρατήσει η ειρήνη μεταξύ των δύο συνεργατών.
Την άνοιξη του 2022, όταν με το καλό θα κυκλοφορήσουν ηλεκτρονικά τα πρακτικά της Επιστημονικής Συνάντησης Η Πένα και το ξίφος, θα δημοσιευτεί όλη η ιστορία του αγώνα δρόμου για το ποια από αυτές τις δυο γαλλικές μεταφράσεις ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη θα δημοσιευτεί πρώτη.
-Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού
Χολαργός, 18 Οκτωβρίου 2021
