Δημοκρατία

Οι αρχαίοι Αθηναίοι, που επινόησαν τη δημοκρατία, επέλεγαν μεγάλο αριθμό κρατικών αξιωματούχων με τυχαία κλήρωση μεταξύ ενός συνόλου υποψηφίων που πληρούσαν συγκεκριμένα κριτήρια. Τι θα γινόταν εάν αντιγράφαμε τους αρχαίους Αθηναίους για να επιλέξουμε δημάρχους, περιφερειάρχες, βουλευτές, ανώτατους δικαστές, ακόμη και πρωθυπουργούς; Πόσο δημοκρατική θα ήταν μια δημοκρατία οι κυβερνλησεις της οποίας θα ορίζονταν με κλήρωση;

Παράδοση και πολιτισμικές αλλαγές από τη μεταπολίτευση ώς σήμερα

Μια από τις απόψεις που χαίρουν μιας αμφιβόλου αξίας δημοσιότητας τον τελευταίο καιρό είναι ότι η Δύση βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο μπροστά σε μια αναδυόμενη λαίλαπα που τροφοδοτείται από το αντιδυτικό μένος πολλών ισλαμικών κρατών με μπροστάρηδες την Τουρκία και το Ιράν και με τη συνδρομή αυταρχικών καθεστώτων όπως αυτό της Ρωσίας ή της Κίνας. Άλλες τοπικές δυνάμεις όπως η Ινδία και η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία και ίσως μερικά κράτη της Λατινικής Αμερικής παρακολουθούν τις εξελίξεις από ασφαλή απόσταση έτοιμες να εκμεταλλευτούν προς ίδιον όφελος κάθε αδυναμία της μιας ή της άλλης πλευράς, ενώ δημόσια προσπαθούν να παίξουν το ρόλο του αμερόληπτου κριτή.

Μια από τις παρενέργειες του γρήγορου ρυθμού της ζωής και των τεράστιων εξελίξεων που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια είναι ότι περιορίζεται ο ιστορικός μας ορίζοντας και η συλλογική μας μνήμη. Είμαστε βουτηγμένοι στο παρόν και στο τώρα, ξεχνώντας πολλές φορές πώς ζούσαν οι άνθρωποι ακόμα και πριν από 20 χρόνια – μια περίοδο σχετικά κοντά μας χρονικά. Πιο συγκεκριμένα, λησμονούμε πώς μπορεί να ένιωθαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ή, πιο συγκεκριμένα, τα χρόνια πριν από την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Πολλοί θεωρούν ότι πρόκειται για μια περίοδο χάριτος, ξεγνοιασιάς και αυτοκατάφασης, η οποία βρήκε την πιο λαμπρή της έκφραση στο άρθρο και μετέπειτα βιβλίο του Φράνσις Φουκουγιάμα, Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος, όμως, όπως θα εντοπίσουμε τουλάχιστον στο πεδίο της διανόησης, μόνο συναισθήματα ευφορίας και ανακούφισης δεν κατέκλυζαν τους διανοούμενους. Ανάλογα συναισθήματα αγωνίας για το μέλλον της Δύσης διατυπώνονται και σήμερα στον δημόσιο διάλογο, και όχι αδίκως, αντικρίζοντας τη συσπείρωση του Κακού και την περιδίνηση των δυτικών κοινωνιών στο κενό.

Steven Pinker, Διαφωτισμός τώρα. Λογική, επιστήμη και ουμανισμός για μια καλύτερη ζωή, μετάφραση από τα αγγλικά: Παναγιώτης Δρεπανιώτης, Διόπτρα, Αθήνα 2021, 864 σελ.

Ο καναδο-αμερικανός, πολωνοεβραϊκής καταγωγής, γνωστικός ψυχολόγος και γλωσσολόγος Στίβεν Πίνκερ, καθηγητής στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, στο προτελευταίο του βιβλίο Διαφωτισμός τώρα. Λογική, επιστήμη και ουμανισμός για μια καλύτερη ζωή, κόντρα σε ένα δημοφιλές πνεύμα πολιτισμικής απαισιοδοξίας, μας προσφέρει ένα μέγα εναλλακτικό θετικό αφήγημα της ανθρώπινης προόδου. Τα τελευταία περίπου διακόσια πενήντα χρόνια, με σημείο εκκίνησης το κίνημα του Διαφωτισμού, και υπερήφανους χορηγούς τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τον φιλελεύθερο ανθρωπισμό, ο ανθρώπινος βίος βελτιώθηκε αδιανόητα.

Οι αρχαιρεσίες στο ΠΑΣΟΚ  είναι πολλαπλάσια σπουδαιότερες από την κοινοβουλευτική ή τη δημοσκοπική δύναμη του κόμματος. Και αυτό επειδή σε επίπεδο θεσμών και δημοκρατικής τάξης η χώρα παρουσιάζεται ακόμη και σήμερα με ένα κόμμα, «το ένα Κόμμα», που  ομνύει καταστατικά ευθέως στη δικτατορία του προλεταριάτου, και από τον ΣΥΡΙΖΑ που είναι γνωστό πως στις τάξεις του υπάρχουν δεκάδες βουλευτές οι οποίοι –για να το θέσω κομψά– δεν θα συνυπέγραφαν υπέρ της δημοκρατίας ως το καλύτερο διαθέσιμο πολίτευμα.

Giuseppe Vacca, Alternative Modernities. Antonio Gramsci’s Twentieth Century, Palgrave MacMillan 2021, 269 σελ.

Ο Τζιουζέπε Βάκα, ένας από τους πιο γνωστούς διανοούμενους της σημερινής Ιταλίας, με πλούσιο συγγραφικό έργο και συνεχή δημόσια παρουσία, ανήκει στην πνευματική γενιά που κατά τη δεκαετία του 1970, περίοδο άνθησης του ευρωκομμουνισμού, ανανέωσε και διεθνοποίησε τις γκραμσιανές σπουδές. Στο νέο βιβλίο του για τον Αντόνιο Γκράμσι, αναζητεί και επεξεργάζεται το γκραμσιανό εννοιολογικό οπλοστάσιο από τη σκοπιά των θεωρητικών και στρατηγικών ζητημάτων που έχει θέσει η παγκοσμιοποίηση. Έχει πράγματι ο ιταλός μαρξιστής στοχαστής απαντήσεις σε ερωτήσεις για τον σύγχρονο κόσμο; 

Δημήτρης Δημητράκος, Ηγεμονία και Λόγος. Ο Αντόνιο Γκράμσι και το πρόβλημα της κατάκτησης της εξουσίας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2021, 399 σελ.

 «Η συνένωση θεωρίας και πράξης είναι μια κριτική πράξη» γράφει προς το τέλος των Τετραδίων της Φυλακής ο Αντόνιο Γκράμσι. Μπορεί όμως η κριτική, που προϋποθέτει καθορισμένα και αντικειμενικά κριτήρια ορθολογικότητας, να συμβιβαστεί με τον μαρξιστικό ιστορικισμό; Μπορεί η οικοδόμηση μιας κριτικής συναίνεσης να αντικαταστήσει την επιβολή και την κατήχηση στον δρόμο προς την κατάκτηση και την εμπέδωση της εξουσίας; Ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δημήτρης Δημητράκος στην επεξεργασμένη μορφή της διδακτορικής του διατριβής εντοπίζει τα όρια του φιλόδοξου προγράμματος του σπουδαίου ιταλού κομμουνιστή και ταυτόχρονα συμβάλλει στην κάλυψη ενός δυσεξήγητου βιβλιογραφικού κενού.

Η δίκη των κατηγορουμένων τρομοκρατών για τις επιθέσεις στο θέατρο Μπατακλάν, που άρχισε πρόσφατα στη Γαλλία, φέρνει ξανά στο επίκεντρο το ζήτημα της ισλαμιστικής τρομοκρατίας.  Δεν έχουμε πολλές φορές την ευκαιρία να δικάσουμε ισλαμιστές τρομοκράτες που πραγματοποίησαν επιθέσεις, γιατί είτε ήταν βομβιστές αυτοκτονίας είτε σκοτώθηκαν σε ανταλλαγή πυρών με τις αρχές ασφαλείας.  Είναι λοιπόν μια ξεχωριστή στιγμή που έχει πραγματολογική ουσία, την απονομή της δικαιοσύνης, αλλά και συμβολισμούς.  Τη δικαίωση των θυμάτων και των οικογενειών τους αλλά και την ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας. 

Οι συγκρούσεις στο ΕΠΑΛ Σταυρούπολης  αναδεικνύουν  κρίσιμα ερωτήματα: Ξανάρχεται ο φασισμός;  Και αν ναι, εκείνοι που θα τον αντιμετωπίσουν είναι οι κομμουνιστές; Ποιος είναι ο ρόλος των θεσμών; Του δημοκρατικού κράτους; Του Τύπου; Σκέφτομαι λοιπόν τα εξής: