Πρόσωπα

Λύντια Τρίχα, Σπυρίδων. Ο Άλλος Τρικούπης (1788-1873), Πόλις, Αθήνα 2019, 844 σελ.

Καθώς προετοιμαζόμαστε για το 2021, τη μεγάλη επέτειο, το βιβλίο για τον Σπυρίδωνα Τρικούπη συνεισφέρει κάτι πολύτιμο. Η Ελληνική Επανάσταση, λέει, δεν είναι απλώς μια ιστορία μαχών. Η Άλωση της Τριπολιτσάς, η μάχη στα Δερβενάκια και η ήττα στο Πέτα, η ναυμαχία του Γέροντα και η καταστροφή του αιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο είναι βέβαια αποφασιστικά γεγονότα. Πέρα από το στρατιωτικό πεδίο, όμως, στο πολιτικό και το διπλωματικό, παίζεται ένα παιχνίδι εξίσου σημαντικό. Γνωρίζουμε ελάχιστα γι’ αυτήν την ομάδα των ανθρώπων στην οποία ανήκει και ο Σπυρίδων Τρικούπης που δημιούργησαν τη νέα Ελλάδα. Που της έδωσαν από την αρχή μια σαφέστατη κατεύθυνση προς τη Δύση, προς τον συνταγματισμό, προς αυτό που θα ονομαστεί αργότερα φιλελεύθερη δημοκρατία... Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 102, Οκτώβριος 2019.

Henri Tincq, La grande peur des Catholiques de France, Grasset, Paris 2018, 208 σελ.

Ο θάνατος, στις 29 Μαρτίου 2020, του γάλλου δημοσιογράφου και διανοουμένου Henri Tincq, σε ηλικία 74 ετών, από κορωνοϊό, άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στον χώρο της γαλλόφωνης θρησκευτικής δημοσιογραφίας. Εκτός από μάχιμος αρθρογράφος και αργότερα διευθυντής της σχετικής θεματολογίας σε έντυπα μαζικής κυκλοφορίας όπως ο Monde αλλά και συνεισφέρων σε πιο εξειδικευμένα έντυπα και ιστολόγια, ο εκλιπών υπήρξε και συγγραφέας αρκετών βιβλίων σχετικών με τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στους κόλπους του Γαλλικού Καθολικισμού ιδωμένων υπό ένα κοινωνιολογικό και προοδευτικό πρίσμα.

Η Ελλάδα, από τα τέλη του 18ου αιώνα κι ύστερα, είναι μέρος της Δύσης. Μέρος της ευρωπαϊκής κανονικότητας, κινήθηκε ουσιαστικά με αυτό που λέμε στην κοινωνιολογία catch up στρατηγική. Έγινε δηλαδή εθνική προσπάθεια και στόχος «να πλησιάσουμε αυτούς που προπορεύονται» ή, με τους όρους της εποχής εκείνης, να πλησιάσουμε τα πολιτισμένα έθνη. Συμφωνώ με όσους υποστηρίζουν ότι, στην πραγματικότητα, η «Ανατολή» δεν έχει υπάρξει ποτέ ως πραγματική επιλογή για την ελληνική κοινωνία – και ακόμα λιγότερο για τις πολιτικές ηγεσίες. Το λέω αυτό με τη διευκρίνιση ότι ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος δεν ήταν μια σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν μέρος της «ασιατικής» Ανατολής ούτε ο κομμουνισμός ήταν μέρος κάποιας Ανατολής. Αντιθέτως, και οι δύο ήταν μέρος της δυτικής νεωτερικότητας. Αυτό είναι κεκτημένο νομίζω, δεν χρειάζεται να επιμείνουμε σε αυτό. Επανέρχομαι λοιπόν: δεν έχω καταλάβει, ούτε μπορώ να δω τι θα μπορούσε να σημαίνει η «Ανατολή» ως εθνική, ως στρατηγική επιλογή... Ο καθηγητής Γιάννης Βούλγαρης συζητά για τη θέση της Ελλάδας, για την εθνική ταυτότητα, για ον μοντερνισμό που μας διαμόρφωσε. Συνέντευξη στον Ηλία Κανέλλη, αναδημοσίευση από το Books' Journal τεύχος 102, Οκτώβριος 2019.

Από τους δύο γίγαντες της λογοτεχνικής κριτικής κατά την τελευταία εξηκονταετία, τον Χάρολντ Μπλουμ (1930-2019) και τον Τζορτζ Στάινερ (1929-), ο πρώτος δεν είναι πια μαζί μας: πέθανε πλήρης ημερών στις 14 Οκτωβρίου, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό και μια μεγάλη παρακαταθήκη μελετών για τη δυτική λογοτεχνία ειδικότερα, για το πνεύμα του δυτικού πολιτισμού γενικότερα. Θα χρειαστούν πολλά χρόνια ακόμα μέχρι να κατανοηθεί πλήρως η σπουδαιότητα του έργου του, τόσο στην Ελλάδα όπου έχουν άλλωστε μεταφραστεί μόνο τέσσερα βιβλία του (μεταξύ αυτών, πάντως, ο περίφημος Δυτικός Κανόνας, η Βίβλος της Ανάγνωσης για λογοτεχνικά έργα μετά την αρχαιότητα), όσο και στον υπόλοιπο κόσμο που νοιάζεται (για πόσο ακόμα, άραγε;) για την ανάγνωση καλής λογοτεχνίας.  Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τεύχος 103, Νοέμβριος 2019.

Ο σκηνοθέτης Σταύρος Καπλανίδης δεν είναι πια ανάμεσά μας. Πέθανε λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 15ης Νοεμβρίου 2019, έπειτα από σύντομη πάλη με τον καρκίνο.

Ο Κ. Σβολόπουλος σφράγισε με το ήθος του μια ολόκληρη γενιά ιστορικών.   Έδειξε ερευνητικούς δρόμους που δεν υπήρχαν με ευγένεια, λιτότητα και αξιοκρατία που πολλοί επίσης πίστευαν ότι δεν υπήρχαν. Οι αρχές του στέκουν εξίσου πολύτιμες και αξέχαστες με το έργο που αφήνει για τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 102, Οκτώβριος 2019.

Πέθανε, σε ηλικία 98 ετών, ο ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής Νάνος Βαλαωρίτης. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πράξεις της ζωής του ήταν η συμβολή του στο περιοδικό "Πάλι", το έντυπο που συγκέντρωσε γύρω του τους έλληνες μπίτνικ.

Στις 23 Ιουλίου 2019 πέθανε ο σκηνοθέτης του κινηματογράφου (και σεναριογράφος, και θεατρικός συγγραφέας) Σταύρος Τσιώλης. Φίλος παλιός, ο εκλιπών είχε εισφέρει στο παρελθόν συνεργασίες του στο Books' Journal. Ανασύραμε από το τεύχος 2 (Δεκέμβριος 2010) τη νεκρολογία του για τον συνάδελφό του (και δάσκαλό του) Γιάννη Δαλιανίδη. Εκτός από μια συναρπαστική μαρτυρία, η αφήγηση εκείνη του Σταύρου Τσιώλη, που ακολουθεί, περιέχει και ισχυρά επιχειρήματα υπεράσπισης και, εν τέλει, αποκατάστασης της αξίας του κινηματογράφου της εποχής των ιδιωτικών στούντιο - και ιδίως της Φίνος Φιλμ.

Λουκάς Κούσουλας, Ενθύμιον [Εκλογή από τα ποιήματα], Γαβριηλίδης, Αθήνα 2010, σελ. 123

Λουκάς Κούσουλας, Και μόνος και μετά πολλών [Κύκλος Γ’], Γαβριηλίδης, Αθήνα 2011, 197 σελ.

Ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, ο Λουκάς Κούσουλας, που πέθανε στις 15 Μαΐου 2019 και κηδεύτηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σουβάλα (Πολύδροσο) του Παρνασσού, ήταν μια ξεχωριστή παρουσία στα ελληνικά γράμματα. Τα δυο βιβλία του, που περιέχουν επιλογή από τα ποιήματά του και σημαντικά δοκίμια τον φανερώνουν σε όλη την πνευματική παρουσία του. Έγραψε μακροσκελή ποιήματα-σπουδές, αφηγηματικά, σχολιαστικά, επίμονα και εξόφθαλμα «διακειμενικά», που παλαντζάρουν πλάι πλάι με τα ολιγόλογα δοκίμια του Λουκά Κούσουλα που, από την πλευρά τους, σχεδόν τραγουδιστά, επιχειρηματολογούν. Την ιδιαιτερότητά του επισήμαινε η Μαρία Τοπάλη, σε ένα κείμενο γι’ αυτόν που δημοσίευσε το μακρινό 2011. «Δεν έπαψα στιγμή να αναρωτιέμαι πώς προκύπτει ένας άνθρωπος τόσο χαριτωμένος στη ζωή και στην ποίηση», λέει σήμερα η Μαρία Τοπάλη. «Χρυσός κάθε κουβέντα που μοιράστηκα μαζί του. Θα τον κρατήσουμε με τα βιβλία κοντά μας». Έχει άραγε προγόνους στην ελληνική ποίηση τούτη η προσπάθεια, που φτάνει τώρα στην ωριμότητα; Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 4 του Books’ Journal, Φεβρουάριος 2011.

Agatha Christie, Μια αυτοβιογραφία, μετάφραση από τα αγγλικά: Χρήστος Καψάλης,Ψυχογιός, Αθήνα 2018, 700 σελ.

Αγγλίδα. Την καθόρισε ο θάνατος του πατέρα της. Μυήθηκε στη συνθετότητα της ζωής στο Παρίσι. Της άρεσαν τα μακρινά ταξίδια. Στην αστυνομική λογοτεχνία την οδήγησε η ανάγνωση ενός βιβλίου του Γκαστόν Λερού, ενώ λάτρευε τον Άρθουρ Κόναν Ντόυλ. Έκανε επιτυχία από το πρώτο βιβλίο της. Ο συγγραφέας που την είχε καθορίσει ήταν ο Σαίξπηρ. Βασικοί χαρακτήρες των ιστοριών της είναι ο Ηρακλής Πουαρό και η Μις Μαρπλ. Δουλειά της είναι το έγκλημα. Συχνά, οι φόνοι στα βιβλία της προέρχονται από δηλητήριο. Οι μυστηριώδεις φόνοι στις δικές της πλοκές πάντα εξιχνιάζονται. Η Άγκαθα Κρίστι, που πάντα έχει πολλούς και φανατικούς αναγνώστες, επανεκδίδεται στην Ελλάδα. Αναδημοσίευση από το Books' Journal 97, Απρίλιος 2019. [TBJ]