Στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 1990, ο τότε φίλος μου μου χάρισε μία κασέτα με τραγούδια του Λέοναρντ Κοέν*, όχι επειδή δεν τον ήξερα, αλλά ακριβώς επειδή συμβόλιζε όσα θέλαμε να πιστεύουμε ότι είχαμε κοινά. Νιώθαμε ευαίσθητοι, διαβασμένοι, ψαγμένοι, λίγο εκτός κατεστημένου, λίγο πιο πέρα από τους άλλους. Η σχέση δεν κράτησε, η φιλία επιβίωσε. Το ίδιο και η κασέτα. Την έχω ακούσει αμέτρητες φορές και έχει ταξιδέψει μαζί μου από την Αθήνα σε νησιά, στις Βρυξέλλες, στο Λουξεμβούργο, όπου πλέον αδρανεί επειδή δεν έχω πια κασετόφωνο, αλλά συχνά-πυκνά παίζω τα τραγούδια, με εκείνη τη σειρά, στο YouTube. Φυσικά υπήρχαν κι άλλα τραγούδια του, που δεν βρίσκονταν στην κασέτα αλλά άκουγα και εξακολουθώ να ακούω. Ο Κοέν είχε γίνει ένας από τους δικούς μου ανθρώπους. Από αυτούς που ήρεμα και σταθερά, σε βάθος χρόνου, παραμένουν στο πλάι σου και σκάβουν σιγά-σιγά μέσα σου ένα λαγούμι και βρίσκουν, κάπου στα βάθη, τη θέση τους, από την οποία δεν θα μετακινηθούν ποτέ.

Claude Lanzmann, Shoah. Nτοκυμανταίρ γαλλοαγγλικής παραγωγής, 1985. Παραγωγοί: BBC, Historia, Les Films Aleph, Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλικής Δημοκρατίας. Διάρκεια: 613 λεπτά Claude Lanzmann, Ο τελευταίος των αδίκων (Le Dernier des injustes). Ντοκυμανταίρ γαλλικής παραγωγής, 2013. Παραγωγοί: Synecdoche, Le Pacte, Dor Film Produktionsgesellschaft. Διάρκεια: 220 λεπτά   Γιατί είναι άραγε τόσο μεγάλη η ταραχή μας, η συγκίνησή μας, όταν βλέπουμε τη Shoah του Κλοντ Λαντζμάν[1]ακόμη και σήμερα, που έχουμε δει τόσες ταινίες, έχουμε ακούσει ή διαβάσει τόσες μαρτυρίες και τόσα βιβλία; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιέρωσαν αυτό το εγχείρημα ως το αξεπέραστο αριστούργημα, όχι μόνο στην πρώτη του προβολή, το 1985, αλλά ακόμη και σήμερα, 30 χρόνια μετά;  Γιατί φοβόμαστε να δούμε αυτήν την ταινία, που αποφεύγει κάθε άμεση εικόνα φρίκης; Αναδημοσίευση από το τεύχος 73 του Books' Journal, Iανουάριος 2017, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.